Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 24: Saussure, F. de. [1916] 1979. Mαθήματα γενικής γλωσσολογίας. Μτφρ. Φ. Δ. Aποστολόπουλος. Aθήνα: Παπαζήσης, σελ. 247-249, © Παπαζήσης.

Η έρευνα των διαλεκτικών χαρακτηριστικών στάθηκε η αφετηρία των εργασιών για τη γλωσσική χαρτογραφία, που πρότυπό της είναι ο Γλωσσικός Άτλας της Γαλλίας του Gilliιron· πρέπει, επίσης, ν' αναφέρουμε το γλωσσικό χάρτη της Γερμανίας του Wenker. Η μορφή του Άτλαντα είναι εντελώς ενδεικτική, γιατί υποχρεωνόμαστε να μελετούμε τη χώρα από περιφέρεια σε περιφέρεια, και ένας χάρτης δε μπορεί παρά ν' αγκαλιάζει για κάθε μια τους ένα μικρό μόνο αριθμό διαλεκτικών χαραχτηριστικών· η ίδια περιφέρεια πρέπει να επαναλαμβάνεται πάρα πολλές φορές για να δώσει μιαν ιδέα των φωνητικών, λεξικολογικών, μορφολογικών κλπ. ιδιομορφιών, που υπερτίθενται σ' αυτή. Παρόμοιες έρευνες προϋποθέτουν μια ολόκληρη οργάνωση, συστηματικές συλλογές πληροφοριών που γίνονται μέσω ερωτηματολογίων, με τη βοήθεια τοπικών ανταποκριτών κλπ. Ταιριάζει ν' αναφέρουμε με την ευκαιρία αυτή τη συλλογή πληροφοριών για τις διαλέκτους της ρωμανικής Ελβετίας. Ένα από τα προσόντα του γλωσσικού Άτλαντα είναι η παροχή υλικού για διαλεκτολογικές εργασίες: Πολυάριθμες μονογραφίες που εκδόθηκαν πρόσφατα, στηρίζονται στον Άτλαντα του Gilliιron.

Έχουν ονομάσει "ισόγλωσσες γραμμές" ή "γραμμές ισογλώσσων" τα σύνορα των διαλεκτικών χαραχτηριστικών· ο όρος αυτός σχηματίστηκε πάνω στο πρότυπο του "ισόθερμος"' είναι όμως σκοτεινός και καταχρηστικός, γιατί θέλει να πει "αυτός που έχει την ίδια γλώσσα"' αν δεχτούμε ότι γλώσσημα (glossème) σημαίνει "ιδιωματικό χαραχτηριστικό", θα μπορούσαμε να μιλάμε με μεγαλύτερη ακρίβεια για γραμμές ισογλωσσηματικές, αν ο όρος αυτός μπορούσε να χρησιμοποιηθεί' προτιμούμε όμως ακόμη να πούμε: κύματα νεοτερισμού, επαναλαμβάνοντας μιαν εικόνα που προέρχεται από τον J. Schmidt, εικόνα που το επόμενο κεφάλαιο θα τη δικαιολογήσει.

Όταν ρίχνουμε τα βλέμματά μας πάνω σ' ένα γλωσσικό χάρτη, βλέπουμε μερικές φορές δυο ή τρία από τα κύματα αυτά να συμπίπτουν περίπου, κι ακόμη να συγχέονται πάνω σε μια ορισμένη διαδρομή:

Είναι φανερό ότι δυο σημεία Α και Β, χωρισμένα από μια ζώνη αυτού του είδους, παρουσιάζουν ένα κάποιο σύνολο αποκλίσεων και αποτελούν δυο διαλέκτους διαφοροποιημένες με αρκετή καθαρότητα. Μπορεί να συμβεί επίσης ώστε οι συμπτώσεις αυτές αντί να είναι μερικές, να ενδιαφέρουν ολόκληρη την περίμετρο δυο ή περισσότερων ζωνών:

Όταν οι συμπτώσεις αυτές είναι αρκετά πολλές, μπορούμε κατά προσέγγιση να μιλάμε για διάλεκτο. Εξηγούνται από γεγονότα κοινωνικά, πολιτικά, θρησκευτικά κλπ., που εδώ κάνουμε ολοκληρωτική αφαίρεσή τους' καλύπτουν, χωρίς ποτέ να το εξαλείφουν, το πρωταρχικό και φυσικό γεγονός της διαφοροποίησης σε ζώνες ανεξάρτητες […].