Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 14: Saussure, F. de. [1916] 1979. Mαθήματα γενικής γλωσσολογίας. Μτφρ. Φ. Δ. Aποστολόπουλος. Aθήνα: Παπαζήσης, σελ. 249-251, © Παπαζήσης.

Όπως δεν θα μπορούσε κανείς να πει πού τελειώνει η άνω-γερμανική, πού αρχίζει η πεδινή γερμανική [plattdeutsch], έτσι είναι αδύνατο να χαράξει μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη γερμανική και την ολλανδική, ανάμεσα στη γαλλική και την ιταλική. Υπάρχουν ακραία σημεία, όπου θα πούμε: "Εδώ κυριαρχεί η γαλλική, εδώ η ιταλική"' αλλά από τη στιγμή που μπαίνουμε σ' ενδιάμεσες περιφέρειες, βλέπουμε τη διάκριση αυτή να σβήνει· μια συμπαγής ζώνη πιο περιορισμένη, που θα τη φανταζόμαστε πως χρησιμεύει για μετάβαση ανάμεσα στις δυο γλώσσες, όπως, π.χ., η προβηγκιανή ανάμεσα στη γαλλική και την ιταλική, δεν έχει πια πραγματική υπόσταση.

Πώς, εξάλλου, να παραστήσουμε, κάτω από τη μια ή την άλλη μορφή, ένα γλωσσικό όριο επακριβωμένο πάνω σε ένα έδαφος, που καλύπτεται από τη μια άκρη ως την άλλη από διαλέκτους βαθμιαία διαφοροποιημένες; Οι οριοθετήσεις των γλωσσών βρίσκονται πνιγμένες εκεί, στα σημεία μετάβασης, όπως και οι οριοθετήσεις των διαλέκτων. Όπως οι διάλεκτοι δεν είναι παρά αυθαίρετες υποδιαιρέσεις της ολικής επιφάνειας της γλώσσας, το ίδιο και το όριο που θεωρείται ότι χωρίζει δυο γλώσσες δεν μπορεί να είναι παρά συμβατικό.

Εντούτοις τα απότομα περάσματα από μια γλώσσα σε μιαν άλλη είναι πολύ συχνά: από πού προέρχονται; Προέρχονται από το ότι περιστάσεις όχι ευνοϊκές εμπόδισαν αυτές τις μεταβάσεις, τις όχι αισθητές, να υπάρξουν. Ο παράγοντας ο πιο θορυβώδης είναι η μετατόπιση των πληθυσμών. Οι λαοί γνώρισαν πάντοτε μετακινήσεις. Συσσωρευμένες στη διάρκεια των αιώνων, οι μετακινήσεις αυτές εσύγχισαν το παν, και σε πολλά σημεία η ανάμνηση των γλωσσικών μεταβάσεων εξαφανίστηκε. Η ινδοευρωπαϊκή οικογένεια είναι ένα χαραχτηριστικό παράδειγμά τους. Οι γλώσσες αυτές όφειλαν στην αρχή να είχαν πολύ στενές σχέσεις και να σχημάτιζαν μιαν άρρηκτη αλυσίδα γλωσσικών ζωνών, που μπορούμε ν' ανασυστήσουμε τις κύριες στις μεγάλες τους γραμμές. Από τα χαραχτηριστικά της, η σλαβική ιππεύει πάνω στην ιρανική και τη γερμανική, πράγμα που είναι σύμφωνο με τη γεωγραφική κατανομή των γλωσσών αυτών· επίσης, η γερμανική μπορεί να θεωρείται ως ενδιάμεσος κρίκος ανάμεσα στη σλαβική και την κελτική, που με τη σειρά της έχει πολύ στενές σχέσεις με την ιταλική· κι αυτή η τελευταία είναι η ενδιάμεση ανάμεσα στην κελτική και την ελληνική, τόσο πολύ ώστε, χωρίς να γνωρίζει τη γεωγραφική θέση, όλων αυτών των ιδιωμάτων, ένας γλωσσολόγος θα μπορούσε, δίχως δισταγμό, να ορίσει σε καθένα απ' αυτά τη θέση που του ανήκει. Και εντούτοις, από τη στιγμή που παρατηρούμε ένα σύνορο ανάμεσα σε δυο ομάδες ιδιωμάτων, το γερμανοσλαβικό, π.χ., σύνορο υπάρχει ένα απότομο άλμα χωρίς καμιά μετάβαση· τα δυο ιδιώματα συγκρούονται αντί να συγχέονται το ένα μέσα στο άλλο. Κι αυτό, γιατί οι ενδιάμεσες διάλεκτοι εξαφανίστηκαν. Ούτε οι Σλάβοι ούτε οι Γερμανοί έμειναν ακίνητοι· μετανάστευσαν, κατέκτησαν εδάφη οι μεν σε βάρος των άλλων· οι σλαβικοί και οι γερμανικοί πληθυσμοί, που τώρα γειτονεύουν, δεν είναι εκείνοι που άλλοτε βρίσκονταν σ' επαφή. Υποθέστε ότι οι Ιταλοί της Καλαβρίας έρχονται να εγκατασταθούν στα σύνορα της Γαλλίας· η μετατόπιση αυτή θα εζημίωνε φυσικά την ανεπαίσθητη μετάβαση που έχουμε διαπιστώσει ανάμεσα στην ιταλική και γαλλική γλώσσα· ένα σύνολο ανάλογων γεγονότων μας παρουσιάζει η ινδοευρωπαϊκή.

Κι άλλες ακόμη αιτίες συντελούν για να εξαλείψουν τις μεταβατικές καταστάσεις· η επέκταση, π.χ., των κοινών γλωσσών σε βάρος των ιδιωμάτων. Σήμερα η φιλολογική γαλλική (η αρχαία γλώσσα της Ile-de France) έρχεται να συγκρουστεί στο σύνορο με την επίσημη ιταλική (η διάλεκτος της Τοσκάνης γενικευμένη), και είναι καλή τύχη που μπορεί κανείς να βρει μεταβατικά ιδιώματα στις δυτικές Άλπεις, ενώ σε τόσα άλλα γλωσσικά σύνορα κάθε ανάμνηση ενδιάμεσων διαλέκτων έχει σβήσει […].