Κέρδος, 22/9/2001

«Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας»

79 υπογραφές σε 123 κείμενα, συμβολές 45 αρμοδίων Ελλήνων συγγραφέων και 30 ξένων, νηφάλια κριτική και τεκμηριωμένη επιστημοσύνη είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που προσδίδουν κύρος στην έκδοση.

«Το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας με τη δημοσίευση της προκείμενης Ιστορίας της ελληνικής γλώσσας: Από τις αρχές ως την ύστερη αρχαιότητα προβαίνει μάλλον στη σημαντικότερη, ερευνητική και συγγραφική, συνδρομή του. Ως πρόεδρος του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας πιστεύω ότι εδώ κατατίθεται ένα έργο ιδρυτικό, τόσο για τα ελληνικά, όσο και για τα ευρωπαϊκά γράμματα».

Μ' αυτά τα λόγια αρχίζει το προλογικό σημείωμα του καθηγητή Δημήτρη Ν. Μαρωνίτη, στο επίτομο, ογκοδέστατο έργο (1.213 σελίδων) με τίτλο Ιστορία της ελληνικής γλώσσας: Από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας υπό την επιστημονική επιμέλεια του Α.-Φ. Χριστίδη.

Όπως σημειώνει ο κ. Δ. Μαρωνίτης «δεν πρόκειται μήτε για την πρώτη μήτε για τη μοναδική ιστορία της ελληνικής γλώσσας… εντούτοις η προκείμενη δοκιμή αφενός απολογίζει το βιβλιογραφικό παρελθόν της ελληνικής γλώσσας, αφετέρου το υπερβαίνει προσβλέποντας πλέον από το παρόν στο μέλλον, σε εποχή μάλιστα που κρίνονται οι τύχες των ευρωπαϊκών γλωσσών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης…».

Εβδομήντα εννέα υπογραφές -πρόκειται για εργασία αμιγώς συλλογική- σε εκατόν είκοσι τρία κείμενα, συμβολές σαράντα πέντε αρμοδίων ελλήνων συγγραφέων και τριάντα ξένων, νηφάλια κριτική και βέβαια, τεκμηριωμένη επιστημοσύνη είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που προσδίδουν στην έκδοση το απαιτούμενο κύρος, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για εγχείρημα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας. Είθε η ελπίδα του κ. Δ. Μαρωνίτη για ανεύρεση οικονομικών πόρων προκειμένου η έκδοση να μεταφραστεί τουλάχιστον στα αγγλικά, να ευοδωθεί, όπως -γεγονός μείζονος σημασίας- όπως και η διασκευή-προσαρμογή του σε σχολικά εγχειρίδια.

Διάρθρωση του τόμου

Με τίτλο «Το Γλωσσικό Φαινόμενο» η πρώτη ενότητα συζητά τις βασικές όψεις του φαινομένου «γλώσσα». Κάθε συγκεκριμένη γλώσσα αποτελεί εκδοχή του φαινομένου αυτού, εμφανίζει δηλαδή, τα βασικά σχεδιαστικά χαρακτηριστικά που το ορίζουν.

Η δεύτερη (εξόχως ενδιαφέρουσα) ενότητα ασχολείται με τη διαπλοκή της γλώσσας και ιστορίας στη διαμόρφωση της ελληνικής γλώσσας: Οι ινδοευρωπαϊκές αφετηρίες, γλώσσα και γραφή, η ελληνική και οι προελληνικές γλώσσες (και γραφές), η πρώτη καταγραφή της ελληνικής (γραμμική Β), η εισαγωγή του αλφαβήτου, οι επιπτώσεις στη γλωσσική εξέλιξη των ιστορικών αλλαγών της αρχαϊκής, της κλασικής και ιδιαίτερα, της ελληνιστικής εποχής.

Η τρίτη ενότητα περιγράφει αυτό που ήταν η ελληνική γλώσσα μέχρι την ανάδυση της «κοινής» στα ελληνιστικά χρόνια: Ένα μωσαϊκό διαλέκτων μεταξύ των οποίων διακρινόταν η ιωνική, πρωιμότερα και η αττική, αργότερα.

Η τέταρτη ενότητα περιγράφει τη δομή και την εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής από τον 5ο αι. π.Χ. μέχρι την ύστερη αρχαιότητα: φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, λεξιλόγιο - συμπεριλαμβανομένων και των κύριων ονομάτων.

Μια εξίσου ενδιαφέρουσα πτυχή στην ιστορία της ελληνικής είναι οι επαφές της με άλλες γλώσσες, θέμα το οποίο εξετάζει η πέμπτη ενότητα. Στις επαφές αυτές -από τις ελάσσονες (ελληνικής και ινδική λ.χ.) έως τις μείζονες (ελληνική και λατινική)- εικονογραφείται με τον πιο προφανή τρόπο η ιστορικότητα της γλώσσας, της κάθε γλώσσας.

Η έκτη ενότητα ασχολείται και αυτή με τη διαπολιτιστική επαφή, μέσα όμως από ένα άλλο δίαυλο: τη μεταφραστική δραστηριότητα με μεγάλη ανάπτυξη στην ύστερη, κυρίως αρχαιότητα.

Η έβδομη ενότητα παρακολουθεί τις τύχες της αρχαίας ελληνικής στο χώρο της γραμματείας, αλλά και των επιστημών (ιατρικής, φιλοσοφίας). Επιπλέον, εξετάζονται τα ειδικά λεξιλόγια που σχετίζονται με τους βασικούς θεσμούς της αρχαίας κοινωνίας (δίκαιο, δουλεία, θρησκεία).

Η όγδοη ενότητα περιγράφει στάσεις και πρακτικές της αρχαιότητας απέναντι στη γλώσσα: Γλώσσα και εκπαίδευση, οι γραμματικοί της αρχαιότητας, αττικισμός.

Η ένατη ενότητα περιγράφει το κατεξοχήν ιδεολογικό ζήτημα των τυχών της αρχαίας ελληνικής στους μέσους και στους νεότερους χρόνους, τόσο στην Ευρώπη όσο και στο πλαίσιο του νεότερου ελληνισμού. Ο τόμος «Παραρτήμα» περιλαμβάνει τρία παραρτήματα που περιγράφουν ειδικότερες όψεις της αρχαίας ελληνικής: Ζητήματα γραφής (στίξη, τονισμός), ειδικές χρήσεις ειδικά θέματα που αναδεικνύουν τη λειτουργία των γλωσσικών μηχανισμών.