Ελευθεροτυπία, ένθετο «Βιβλιοθήκη» σελ. 15, 5/10/01

Ανιχνεύοντας την πορεία της αρχαίας ελληνικής

Μια συλλογική προσπάθεια να καταγραφεί η ιστορία της ελληνική γλώσσας -όχι όλης, μονάχα εκείνης των αρχών της και έως την ύστερη αρχαιότητα- φαντάζει κατ'αρχάς δύσκολο εγχείρημα. Πώς να συντονιστούν διάφοροι επιστήμονες -κι εδώ μιλάμε για 123 κείμενα-, ώστε να δώσουν ένα κάπως συνεκτικό αφήγημα της εμφάνισης και πορείας μιας από τις αρχαιότερες, αλλά και ανθεκτικότερες γλώσσες του κόσμου; Κι όμως, αυτό έγινε κατορθωτό χάρις κυρίως στις άοκνες φροντίδες του επιμελητή και σχεδιαστή του εγχειρήματος, καθηγητή γλωσσολογίας Α.-Φ. Χριστίδη, διευθυντή του Τμήματος Γλωσσολογίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας. Στη συγγραφή πήραν μέρος 40 Έλληνες και 30 ξένοι ειδικοί επιστήμονες.

Το έργο χωρίζεται σε εννέα ενότητες, πέρα από τον πρόλογο και την εισαγωγή. Στην πρώτη ενότητα, συζητιούνται οι βασικές όψεις του φαινομένου «γλώσσα». Στη δεύτερη εξετάζεται η διαπλοκή γλώσσας και ιστορίας στη διαμόρφωση της ελληνικής: αφετηρίες, πρώτες καταγραφές, εισαγωγή της αλφαβήτου, επιπτώσεις στη γλωσσική εξέλιξη των ιστορικών αλλαγών. Στην τρίτη περιγράφεται η ελληνική γλώσσα όπως ήταν μέχρι την ανάδυση της «κοινής» στα ελληνιστικά χρόνια: το πανόραμα διαλέκτων και η μαγιά της «κοινής» με τις διάφορες εκδοχές της. Στην τέταρτη περιγράφονται η δομή και η εξέλιξη της ελληνικής από τον 5ο αιώνα π.Χ. μέχρι την ύστερη αρχαιότητα. Στην πέμπτη διερευνώνται οι επαφές της ελληνικής με άλλες γλώσσες. Στην έκτη, γίνεται λόγος για τη διαπολιτισμική επαφή, μέσα όμως από τη μεταφραστική δραστηριότητα. Στην έβδομη παρακολουθούνται οι τύχες της αρχαίας ελληνικής στο χώρο της γραμματείας και των επιστημών (ιατρική, φιλοσοφία κ.λπ.). Στην όγδοη περιγράφονται στάσεις και πρακτικές της αρχαιότητας απέναντι στη γλώσσα. Στην ένατη, τέλος, εξετάζεται ένα κατ' εξοχήν ιδεολογικό ζήτημα των τυχών της αρχαίας ελληνικής στους μέσους και νεότερους χρόνους - στην Ευρώπη, αλλά και στο νεότερο Ελληνισμό. Το έργο κλείνει με τρία παραρτήματα για ζητήματα γραφής (στίξη, τονισμός), ειδικές χρήσεις κ.λπ. Ακολουθούν κατάλογος πηγών, γλωσσάρι όρων, αναφορά στο φωνητικό σύστημα της ελληνικής και ευρετήρια. Όπως σημειώνει στον πρόλογο ο πρόεδρος του Κ.Ε.Γ. Δ. Ν. Μαρωνίτης, το αυξημένο κύρος αυτής της ιστορίας προφαίνεται: α. από το συλλογικό χαρακτήρα της· β. από το εύρος και το βάθος της μεθόδου της· γ. από την κριτική της νηφαλιότητα και δ. από την τεκμηριωμένη επιστημοσύνη της.