Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

6. Περίληψη

Στον Χάρτη 5 παρουσιάζονται συνοπτικά οι πληροφορίες που δίνονται στους Χάρτες 2-4. Μπορεί να δει κανείς ότι δεν αντιστοιχεί με τον χάρτη που παρουσιάζεται από τον Newton, αν και οφείλει πολλά στις τεράστιες ποσότητες δεδομένων που συγκέντρωσε ο Newton κατά τις μακρόχρονες επιτόπιες έρευνές του. Συγκεκριμένα, η κρητική-κυκλαδική δεν εμφανίζεται να αποτελεί μία ενότητα.

Ο χάρτης μάς επιτρέπει να χωρίσουμε τον ενιαίο χώρο όπου μιλιούνται οι ελληνικές διάλεκτοι κατά το γύρισμα του 19ου αιώνα σε δεκαπέντε περιοχές, ως εξής:

1. Κεντρική
Δυτική Ήπειρος, Κέρκυρα, Κεφαλονιά, Ζάκυνθος. Η περιοχή αυτή αντιστοιχεί λίγο-πολύ στην περιοχή Πελοποννήσου-Ιονίου πελάγους του Newton και δεν διαθέτει κανένα από τα έξι χαρακτηριστικά που χρησιμοποιούμε ως κριτήρια. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι τα νησιά του Ιονίου και η Πελοπόννησος είναι γενικά αποδεκτό ότι έχουν παράσχει τα περισσότερα στοιχεία στην πρότυπη ΚΝΕ (Horrocks 1997, 300), κάτι που έχει ωστόσο αμφισβητηθεί, τουλάχιστον για την Πελοπόννησο, από τον Παντελίδης (2001· βλ. παραπάνω κείμενα). Βέβαια, δεν προτίθεμαι να ισχυριστώ ότι δεν υπάρχει γεωγραφική διαφοροποίηση μέσα σε αυτή την περιοχή -φυσικά και υπάρχει μεγάλη-, απλά πιστεύω ότι η ενότητα είναι σημαντικότερη από τις εσωτερικές διαφορές.

2. Βόρεια
Η βόρεια περιοχή χαρακτηρίζεται από αποβολή των ψηλών φωνηέντων και αποτελείται από: τη βόρεια ηπειρωπική χώρα, τη Λευκάδα, τη βόρεια Εύβοια, τη Θάσο, τη Σαμοθράκη, την Ίμβρο, τη Λέσβο, τη Λήμνο, τη Σκύρο, τη Σκιάθο, τη Σκόπελο, την Αλόννησο (και τα υπόλοιπα μικρά νησιά των βόρειων Σποράδων). Όπως έχουμε σημειώσει, υπάρχει και σε αυτή την περιοχή σημαντική κατά τόπους διαφοροποίηση όσον αφορά τον βαθμό στον οποίο ακολουθείται ο κανόνας αυτός. Η περιοχή αυτή αντιστοιχεί στη βόρεια περιοχή του Newton, με τη διαφορά, όπως σημειώθηκε παραπάνω, ότι έχουμε εξαιρέσει τη Θεσπρωτία, ακολουθώντας τον Κοντοσόπουλο.

2α. Σάμος
Και η Σάμος εμφανίζει αποβολή των ψηλών φωνηέντων. Ταξινομείται ως ξεχωριστή υποπεριοχή απλά και μόνο εξαιτίας της γεωγραφικής της απόστασης από την περιοχή 2.

3. Μάνη
Η Μάνη εμφανίζει /u/ από το ύψιλον και επιπλέον ουράνωση των υπερωικών. Η περιοχή αυτή ταυτίζεται με αυτή που περιγράφει ο Newton.

4. Τσακωνική
Όπως έχουμε επισημάνει, η διάλεκτος αυτή διαφέρει σημαντικά από τις υπόλοιπες ελληνικές διαλέκτους, καθώς δεν προέρχεται από την κοινή.

5. Παλιά αθηναϊκή
Η διάλεκτος αυτή εκπροσωπείται από τρεις ξεχωριστές περιοχές: Αίγινα, Μέγαρα, και την παλιά αθηναϊκή της ίδιας της Αθήνας. Οι περιοχές αυτές εμφανίζουν /u/ από το ύψιλον και τσιτακισμό.

6. Κύμη
Η Κύμη εμφανίζει /u/ από το ύψιλον και ουράνωση των υπερωικών, όπως και η Μάνη. Να σημειωθεί ότι οι περιοχές 5 και 6 αντιστοιχούν στη μία περιοχή της παλιάς αθηναϊκής του Newton.

7. Αρβανίτικα
Πρόκειται για την περιοχή όπου μιλιέται η μη ελληνική διάλεκτος, τα αρβανίτικα.

8. Νότια
Η περιοχή αυτή εμφανίζει μόνο το ένα από τα έξι χαρακτηριστικά μας, την ουράνωση των υπερωικών: Κρήτη, Κύθηρα, Αντικύθηρα και Σαντορίνη (Θήρα). Επιχείρησα επίσης, παρά την έλλειψη στοιχείων, να συμπεριλάβω και την Ανάφη στην περιοχή αυτή με γνώμονα τη γεωγραφική πιθανότητα: βρίσκεται περίπου 40 χιλιόμετρα ανατολικά της Σαντορίνης. Μπορεί, ωστόσο, να είναι λάθος. Έχει συμπεριληφθεί και η Μήλος. Το νησί αυτό δεν συζητείται στο βιβλίο του Newton και δεν διαθέτουμε στοιχεία για τα περισσότερα από τα έξι χαρακτηριστικά μας. Ο Κοντοσόπουλος (1994, 57), ωστόσο, συζητά σύντομα τις γλωσσικές συνέπειες της εγγύτητας της Μήλου με την Κρήτη και της εγκατάστασης Κρητών στο νησί, και θεωρώ επαρκή, μολονότι αβέβαιη, αυτή την εξήγηση.

9. Νοτιοανατολική
Κύπρος, Ρόδος, Κάρπαθος, Κάσος, Καστελλόριζο, Κως, Λέρος, Πάτμος. Τα νησιά αυτά εμφανίζουν ουράνωση των υπερωικών και διπλούς φθόγγους καθώς και διατήρηση του τελικού /n/.

10. Ανατολική
Σύμη, Τήλος, Νίσυρος, Κάλυμνος, Ικαρία, Αστυπάλαια, Χίος, και γειτονικές περιοχές της ηπειρωτικής Μικράς Ασίας. Η περιοχή αυτή διαθέτει διπλούς φθόγγους και διατήρηση του τελικού /n/, αλλά όχι ουράνωση των υπερωικών.

11. Σμύρνη
Η περιοχή της Σμύρνης της Μ. Ασίας, σύμφωνα με τον Κοντοσόπουλο (1994, 113-114), διέθετε έναν αριθμό διακριτικών χαρακτηριστικών, αλλά κανένα από τα έξι επιλεγμένα. Από την άποψη αυτή ταυτίζεται με την περιοχή 1.

12. Κεντρικές Κυκλάδες
Αμοργός, Ηράκλεια, Σχοινούσα, Κέρος, Κουφονήσι, και Δονούσα. Τα νησιά αυτά παρουσιάζουν διπλούς φθόγγους, διατηρούν το τελικό /n/ και τσιτακισμό. Ο Αργυριάδης (1990, 204) υποστηρίζει την παρουσία των διπλών στα Δωδεκάνησα αλλά δεν αναφέρει ότι εμφανίζονται έξω από αυτή την περιοχή.

13. Δυτικές Κυκλάδες
Η Σίφνος, η Κίμωλος και η Σέριφος διαθέτουν διπλά και ουράνωση των υπερωικών, αλλά όχι τσιτακισμό. Ο Αργυριάδης (1990, 203) υποστηρίζει την παρουσία του τσιτακισμού σε όλες τις Κυκλάδες, αλλά ο Κοντοσόπουλος αποδεικνύει ότι αυτό δεν ισχύει.

14. Μύκονος
Είναι η μόνη που διαθέτει το βόρειο χαρακτηριστικό της αποβολής των ψηλών φωνηέντων και τον τσιτακισμό των κεντρικών Κυκλάδων.

15. Βόρειες Κυκλάδες
Άνδρος, Τήνος, Κέα, Σύρος, Νάξος, Πάρος, Αντίπαρος, Ίος και Φολέγανδρος. Από τα έξι χαρακτηριστικά, τα νησιά αυτά εμφανίζουν μόνο τον τσιτακισμό. Παρά την έλλειψη στοιχείων, υποθέτω ότι είναι επίσης νόμιμο να συμπεριλάβουμε και τη Σίκινο στην περιοχή αυτή, για καθαρά γεωγραφικούς λόγους: βρίσκεται ανάμεσα στην Ίο και τη Φολέγανδρο.

Μετάφραση Μ. Αραποπούλου