Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

11.9 Συμπέρασμα

Αν και είναι σαφές ότι η ομιλούμενη ελληνική άλλαξε σημαντικά κατά τη μεσαιωνική περίοδο -με μια αξιοσημείωτη αύξηση της κατά τόπους ετερογένειας ανάμεσα στους αναλφάβητους ομιλητές των χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων-, η συνεχιζόμενη παρουσία του βυζαντινού κράτους και των θεσμών του (πρωτίστως του εκπαιδευτικού συστήματος, της διοίκησης και της ορθόδοξης Εκκλησίας) εξασφάλιζε ότι η εξέλιξη γενικά της προφορικής γλώσσας υπόκεινταν στους περιορισμούς που σχετίζονταν με τη γνώση της λόγιας γραπτής γλώσσας στις ποικίλες της μορφές, ή έστω με την έκθεση στη γραπτή γλώσσα (κυρίως τη γλώσσα της θείας λειτουργίας, η οποία είχε καθολική επιρροή). Ακόμη και ο τελείως αναλφάβητος δεν μπορούσε να ξεφύγει από την (παθητική) πρόσληψη της εκκλησιαστικής ελληνικής ή από τις εξομοιωτικές συνέπειες της θητείας του στον αυτοκρατορικό στρατό, ενώ οι ανώτερες τάξεις, συγκεντρωμένες στα μεγάλα αστικά κέντρα, εξακολούθησαν όχι μόνο να διατηρούν τις μεταξύ τους σχέσεις μέσα σε ολόκληρη την αυτοκρατορία, αλλά επίσης να μαθαίνουν -και μάλιστα να χρησιμοποιούν έμπρακτα- τους παραδοσιακούς τύπους της γραπτής ελληνικής, διαδικασία η οποία επηρέασε το λόγο τους και αναχαίτισε την εξέλιξη σημαντικών τοπικών αποκλίσεων σε λόγιες ποικιλίες, πέρα από το φωνολογικό επίπεδο.

Έτσι, τα πρώιμα μεσαιωνικά ελληνικά, αντίθετα από τα λατινικά, δεν διασπάστηκαν σε τοπικές διαλέκτους -οι οποίες αργότερα θα αποκτούσαν επίσημο χαρακτήρα και θα εξελίσσονταν σε ξεχωριστές γλώσσες ανεξάρτητων κρατών. Μόνο με την άφιξη των Νορμανδών στην Κάτω Ιταλία και την κυριαρχία των Σελτζούκων στην ανατολική και την κεντρική Μικρά Ασία οι ολοένα και περισσότερο απομονωμένες διάλεκτοι των περιφερειακών αυτών περιοχών άρχισαν να ακολουθούν ριζικά ανεξάρτητους δρόμους.

Ωστόσο, μετά το 1204, στο πλαίσιο της εξάπλωσης της κυριαρχίας της Δύσης και του πολιτικού κατακερματισμού της πρώην αυτοκρατορίας, παρόμοιες ανεξάρτητες εξελίξεις άρχισαν να συντελούνται ακόμη και στις προφορικές διαλέκτους περιοχών που ήταν πολύ κοντά στο «κέντρο». Αυτές οι αλλαγές επηρέαζαν τώρα σε μεγάλο βαθμό όλα τα στρώματα της κοινωνίας, καθώς το βυζαντινό κράτος δεν είχε πλέον κύρος, και οι μορφωμένες τάξεις ενσωματώθηκαν τελικά στους ρομανόφωνους κατακτητές τους. Ορισμένες τοπικές διάλεκτοι απέκτησαν επίσημο ή και λογοτεχνικό χαρακτήρα, εις βάρος της αρχαϊκής γραπτής ελληνικής (π.χ. στην Κύπρο, στην Κρήτη και στα Επτάνησα).