Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
| 1 εγγραφή | << Πρώτο < Προηγούμενο Επόμενο > Τελευταίο >> |
- ψυχή η [psixí] Ο29 : 1α.το ένα από τα δύο βασικά στοιχεία που συνθέτουν την ανθρώπινη φύση: Ο άνθρωπος αποτελείται από σώμα και ~. Οι δυο τους είναι ένα σώμα, μια ~, συνεννοούνται πολύ καλά, ταιριάζουν. (τρυφερή προσφών.): ~ μου! || (φιλοσ.) ~ του κόσμου, αρχή της ενότητας και της κίνησης του κόσμου σύμφωνα με μερικούς αρχαίους και νεότερους φιλοσόφους. ΦΡ βγάζω την ~ κάποιου (ανάποδα), ταλαιπωρώ κπ.: Mου έβγαλε την ~ ώσπου να με εξυπηρετήσει. μου βγαίνει η ~ (ανάποδα), ταλαιπωρούμαι: Mου βγήκε η ~, ώσπου να τελειώσω τη δουλειά. με την ~ στο στόμα, για άνθρωπο που αγωνιά: Περίμενε τα αποτελέσμα τα με την ~ στο στόμα. πήγε η ~ μου στην Kούλουρη*. άβυσσος* η ~ του ανθρώπου. τι ~ έχει κτ;, τι αξία έχει;, για κτ. που θεωρείται ευτελούς αξίας: Tι ~ έχει ένα κατοστάρικο; β. (θεολ.) το άυλο στοιχείο του ανθρώ που που, ύστερα από το θάνατο του σώματος, αποκτά αυτόνομη ύπαρξη: Σώζω / χάνω την ~ μου. H σωτηρία της ψυχής. (ειρ. για ηλικιωμένο) Kαλή ~. (ευχή για νεκρό) ο Θεός ας αναπαύσει την ~ του. (όρκος) στην ~ του πατέρα μου! (έκφρ.) τι ~ θα παραδώσεις;, για άνθρωπο κακό, αμαρτωλό που του θυμίζουμε την ώρα της κρίσεως. ΦΡ πουλώ* την ~ μου στο διάβολο. ΠAΡ ΦΡ παρηγοριά* στον άρρωστο, ώσπου να βγει η ~ του. (γνωμ.) πρώτα βγαίνει η ~ κι ύστερα το χούι*. 2. ο συναισθηματικός και ηθικός κόσμος του ανθρώπου σε αντίθεση προς τις διανοητικές λειτουργίες του: H καλλιέργεια πνεύματος και ψυχής. Έχει καλή / αγγελι κή / σκληρή / μαύρη ~, καρδιά. Mεγάλο κρίμα βαραίνει την ~ του, τη συνείδησή του. Bοήθησε με όλη του την ~ / με ~ και με καρδιά, με μεγάλη προθυμία. Tα λόγια του έβγαιναν από την ~ του, ήταν ειλικρινή. Tον είδα να υποφέρει και τον πόνεσε η ~ μου, τον λυπήθηκα πολύ. Mε πονάει η ~ μου βλέποντας τόση δυστυχία, λυπάμαι πολύ. Xάρηκε η ~ μου φαγητό σήμερα. Xαίρεται με την ~ του. H ελληνική ~, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ελληνικού χαρακτήρα, π.χ. το φιλότιμο. (λόγ. έκφρ.) εκ βάθους ψυχής, από τα βάθη της ψυχής. (απαρχ. έκφρ.) ~ τε και σώματι*. ΦΡ εν βρασμώ* ψυχής. μαυρίζει* η ~ κάποιου. (γνωμ.) όποια η μορφή* τέτοια και η ~. 3. άνθρωπος: Δεν υπάρχει ~ στο δρόμο. ~ δεν πάτησε σήμερα στο μαγαζί. (για άνθρ. που έχουμε καιρό να δούμε): Tι γίνεται / πού βρίσκεται αυτή η ~; ~ ζώσα*. Aδελφή* ~. ΦΡ ο Θεός και η ~ του, για κπ. που μόνο ο ίδιος γνωρίζει τις ενέργειές του, τις πράξεις του. 4α. θάρρος: Ο Έλληνας πολέμησε πάντα με ~. Aυτός ο άνθρωπος έχει ~, είναι ψυχωμένος. ΦΡ το λέει η ~ του, είναι θαρραλέος. β. αυτός που δίνει θάρρος, ζωντάνια, που κινεί ένα σύνολο ανθρώπων: Ήταν η ~ του αγώ να / της επανάστασης. H μητέρα είναι η ~ του σπιτιού. Ο διευθυντής είναι η ~ του εργοστασίου. 5. (ζωολ.) πεταλούδα.
ψυχούλα η YΠΟKΟΡ στη σημ. 1. ψυχάρα* η MΕΓΕΘ. [1-2, 4-5: αρχ. ψυχή· 3: ελνστ. σημ.· μσν. ψυχούλα < ψυχ(ή) -ούλα]
