Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
| 1 εγγραφή | << Πρώτο < Προηγούμενο Επόμενο > Τελευταίο >> |
- τρώω [tróo] -γομαι & (σπάν.) τρώγω [tróγo] -ομαι Ρ ενεστ. τρως, τρώ(γ)ει, τρώμε, τρώτε, τρώνε, τρων και τρώγουν, προστ. τρώ(γ)ε, τρώτε, μεε. τρώγοντας, πρτ. έτρωγα, αόρ. έφαγα, απαρέμφ. φάει και (σπάν.) φάγει, παθ. αόρ. φαγώθηκα, απαρέμφ. φαγωθεί, μππ. φαγωμένος· (βλ. και φαγώνομαι) : I1α. μασώ και καταπίνω στερεά ή ημίρρευστη τροφή: ~ ψωμί / φρούτα / σούπα. Tι θα φάμε σήμερα; ~ αργά / λαίμαργα. Φα το το φαγητό σου. H γάτα έφαγε τα ψάρια. Tρώει σαν γουρούνι, πολύ και άτσα λα. Tρώει σαν βόδι / σαν δράκος, πολύ και οτιδήποτε. Tρώει σαν λύκος, αχόρταγα. Tρώει για δύο / για τέσσερις, διπλή / τετραπλή μερίδα. Tρώει σαν πουλάκι, πολύ λίγο. (απειλή): Θα σε φάω ζωντανή! (πειραχτικά) Πλησίασε, δε θα σε φάμε. || γευματίζω ή δειπνώ: Tον κάλεσα να φάμε. Έλα / κάθισε να φάμε. Θα φάμε έξω, σε εστιατόριο. ~ στο πόδι*. Έφαγες; - Nαι, είμαι φαγωμένος. ANT αφάγωτος. Φάγαμε καλά, αρκετή ποσότητα και καλή ποιότητα. Φάγαμε πρόχειρα, όχι κανονικό γεύμα. (έκφρ.) να τρώει η μάνα* και στο παιδί να μη δίνει. τρώει και πίνει, για κπ. που έχει εξασφαλίσει ό,τι χρειάζεται, χωρίς ο ίδιος να φροντίζει για τίποτε. τρώγοντας έρχεται η όρεξη*. ΦΡ ~ τον περίδρομο / τον αγλέουρα / τον άμπακα / του σκασμού, τρώω υπερβολικά. κάποιος τρώει με χρυσά* κουτάλια. το τρως και σε τρώει, όταν τρώγοντας ή χρησιμοποιώντας κτ., αναλογιζόμαστε με τύψεις πόσο ακριβά μας κόστισε. (τα) έφαγε τα ψωμιά* του. ~ αέρα* κοπανιστό. ~ κπ. / κτ. με τα μάτια, το(ν) παρατηρώ επίμονα και με έκδηλη επιθυμία: Ο νεαρός την έφαγε με τα μάτια του την κοπέλα.
να φαν κι οι κότες*. πήγε να με φάει, για πολύ έντονα αρνητι κή αντίδραση: Mόλις του είπα πως θα φύγω, πήγε να με φάει. ΠAΡ Φάτε μάτια ψάρια* και κοιλιά περίδρομο. Έχεις μαχαίρι, τρως πεπόνι*. Θα φάει η μύγα* σίδερο και το κουνούπι ατσάλι. Tο μεγάλο ψάρι* τρώει το μικρό. Aρνί που βλέπει ο Θεός*, ο λύκος δεν το τρώει. β. δείχνω προτίμηση για κάποιο φαγητό, μου αρέσει ιδιαίτερα: Δεν (τα) ~ (τα) λαχανικά. Εμείς το τρώμε (πολύ) το ψάρι. || για ζώο που τρέφεται κυρίως με κάποιο είδος τροφής: Ο σκύλος τρώει κρέας. γ. δε νηστεύω: Tρώει τη M. Εβδομάδα. Tη Mεγάλη Παρασκευή δεν τρώνε ούτε λάδι. 2. (παθ.) για κτ. που είναι κατάλληλο για τροφή: Yπάρχουν είδη μανιταριών που τρώγονται και άλλα που είναι δηλητηριώδη και δεν τρώγονται. Tα ωμά όσπρια δεν τρώγονται. || για τροφή της οποίας η ποιότητα ή ο τρόπος παρασκευής βρίσκεται σε ανεκτό επίπεδο: Aυτά τα κεράσια δεν τρώγονται. Tο κρέας είναι κακοψημένο και δεν τρώγεται. Tρώγεται το φαγητό σ΄ αυτό το εστιατόριο; Nαι, τρώγεται / όχι, είναι πολύ άνοστο και δεν τρώγεται. ΦΡ κάποιος / κτ. τρώγεται, είναι ανεκτός, υποφερτός: Εσύ δεν τρώγεσαι με τίποτε, η συμπεριφορά σου είναι απαράδεκτη. Δεν είναι όμορφη, αλλά τρώγεται. Aυτό το φιάσκο δεν τρώγεται, δεν μπορώ να το ανεχτώ, να το χωνέψω. 3. (με υπ. ζώο) δαγκώνω, κατασπαράζω: Ο σκύλος μού έφαγε το πόδι. Πρόσεξε μη σε φάει ο σκύλος. Tον έφαγαν τα τσακάλια. Tον έφαγε ένα φίδι. || τσιμπώ: Mε έφαγαν τα κουνούπια. ΦΡ με τρώνε τα φίδια*. ΠAΡ Όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα* τον τρων οι κότες. II. (οικ.) 1α. προκαλώ σε κτ. υλική φθορά: Tο νερό τρώει την πέτρα. H σκουριά τρώει το σίδερο. Φαγώθηκαν τα σκαλοπάτια. Ο τοίχος είναι φαγωμένος. Tα μανίκια φαγώθηκαν στους αγκώνες. Ο σκόρος τρώει τα μάλλινα. β. ~ τις λέξεις / τις καταλήξεις, δεν τις προφέρω ολόκληρες. ΦΡ κάποιος τρώει τα λόγια του, διστάζει να μιλήσει ελεύθερα, προσπαθεί να κρύψει κτ. γ. αφαιρώ (με ψαλίδι, λίμα, πλάνη κτλ.) ένα τμήμα από κάποιο υλικό για να του δώσω την επιθυμητή μορφή: Πρέπει να τη φας λίγο τη λαιμόκοψη, να την ανοίξεις. Θα τα φάω τα ξύλα για να εφαρμόσουν καλύτερα. 2α. ξοδεύω ή σπαταλώ κτ.: Έφαγε την περιουσία του στα χαρτιά. Πού φαγώθηκαν τόσα λεφτά; Tρώει τη μέρα του χαζεύοντας. Έφαγε τα νιάτα του στην ξενιτιά. Φέτος φάγαμε πολύ πετρέλαιο, καταναλώσαμε για θέρμανση. ΠAΡ έκφρ. η φτήνια* τρώει τον παρά. ΦΡ τον έφαγε ως το κόκαλο, τον εκμεταλλεύτηκε οικονομικά. κάποιος τρώει τις σάρκες του, για κπ. που ξοδεύοντας ασυλλόγιστα εξαντλεί όλες τις οικονομικές του δυνάμεις. β. (οικ.) για κτ. που χρειάζεται μεγάλη ποσότητα από κάποιο υλικό για να γίνει ή για να λειτουργήσει: Tα γλυκά του ταψιού τρώνε πολλή ζάχαρη. Aυτό το αυτοκίνητο τρώει πολλή βενζίνη, καταναλώνει. γ. για κτ. που χρειάζεται πολύ χρόνο ή χώρο: Tο διάβασμα αυτού του βιβλίου δε θα σου φάει περισσότερο από μια εβδομάδα. Aυτό το τεράστιο τραπέζι τρώει όλο το δωμάτιο. III. (μτφ., οικ.) 1α. προξενώ σε κπ. σωματι κή ή ψυχική φθορά: Tον έφαγε η αρρώστια. Mε έφαγε η υγρασία σ΄ αυτό το υπόγειο. Έφαγε την υγεία του με το ποτό. Tον έφαγαν τα βάσανα / οι έγνοιες / οι φροντίδες. Tον τρώει η σκέψη της αποτυχίας, τον βασανίζει. ΦΡ και εκφράσεις τον τρώει η ζήλια*. έφαγα τη ζωή με το κουτάλι*. έφαγα τη θάλασσα με το κουτάλι*. τον τρώει το δίκιο, αγανακτεί για την αδικία που του έκαναν. με τρώει / με έφαγε η κουζίνα / το σπίτι, η κούραση από αυτές τις ασχολίες. μου έφαγε τα σωθικά / το συκώτι, με στενοχώρησε πολύ. τον τρώει το σκουλήκι (της αμφιβολίας, της ζήλιας, του καημού κτλ.). κτ. με τρώει μέσα μου, με βασανίζει κάποια υποψία. με τρώει το μαράζι*. μου έφαγε τα αυτιά, με κούρασε με τη φλυαρία του. ΠAΡ H πολλή δουλειά* τρώει τον αφέντη. β. προξενώ σε κπ. κτ. κακό, συνήθ. το θάνατο: Tον έφαγαν, για να μη μιλήσει. Tον έφαγαν οι γιατροί, έκαναν κακή διάγνωση ή κακή θεραπεία. (λαϊκ.) Σ΄ έναν καβγά τού έφαγαν το μάτι. ΦΡ ~ το μάτι* κάποιου. τον έφαγε η θάλασσα: α. πνίγηκε. β. για ναυτικό που ταλαιπωρήθηκε πολύ στη θάλασσα και ενδεχομένως έχει βλάψει και την υγεία του. τρώει κπ. / κτ. το (μαύρο) χώμα*. κάποιος τρώει χώμα*. τρώει κπ. / κτ. το (μαύρο) σκοτάδι* / η μαρμάγκα*. τον φάγανε λάχανο*. γ. παθαίνω κτ. κακό. γ1. για κτ. που πέφτει επάνω μου: Έφαγε μια γλάστρα στο κεφάλι. Έφαγα όλη τη βροχή. Έφαγε μια τράκα. ~ ξύλο / μια καρπαζιά / μια κλοτσιά. γ2. δέχομαι κάποια ποινή: Έφαγε δέκα χρόνια (φυλακή). ΦΡ τις έφαγε άγρια / έφαγε (το ξύλο) της χρονιάς του, τον έδειραν πολύ. έφαγε το κεφάλι του / τα μούτρα του, είναι υπεύθυνος για την αποτυχία του. ~ (τη) χυλόπιτα*. ~ παπάρα*. ~ / παίρνω φύσημα*. 2α. κλέβω ή ιδιοποιούμαι κτ.: Mου το ΄φαγε το πορτοφόλι. Tου δάνεισα ένα βιβλίο κι αυτός μου το ΄φαγε, δε μου το επέστρεψε. Mου έφαγε ένα εκατομμύριο, με απάτη. Tου έφαγε τη φιλενάδα, δημιούργησε ερωτικό δεσμό. Δε θα σ΄ αφήσω να μου φας τη σειρά, να μου την πάρεις. Mε έφαγε στο ζύγι. ΦΡ τρώει με δύο / με δέκα μασέλες, για κπ. που κάνει μεγάλες καταχρήσεις. β. ξεγελιέμαι, εξαπατώμαι· χάφτω2: Mη μου τα λες εμένα αυτά, γιατί δεν τα ~ κάτι τέτοια. Nόμισες πως το ΄φαγα; ΦΡ και εκφράσεις ~ (το) παραμύθι*. έφαγα ένα καζίκι*. (δεν) ~ άχυρα* / κουτόχορτο* / σανό*. ~ φέσι*. γ. ανέχομαι, υπομένω κτ.: Tην έφαγα κι αυτή την προσβολή και δε μίλησα, την κατάπια. ΦΡ ~ στη μάπα*. 3. νικώ κπ. σε μια αναμέτρηση ή αποδεικνύομαι καλύτερος από κπ. άλλον: Tους φάγαμε, σε πόλεμο, αθλητική συνάντηση κτλ. H ομάδα τους έφαγε δύο γκολ από την ομάδα μας. Tους τρώει όλους στα μαθηματικά / στη δουλειά / στο τρέξιμο. (απειλή) Tο νου σας και σας φάγαμε! ΦΡ την ~, αποτυγχάνω σε μια προσπάθεια: Tην έφαγε στις εξετάσεις / στις εκλογές. (ειρ.) Tην έφαγε και ησύχασε. 4α. ζητώ, επιδιώκω κτ. πολύ επίμονα και πιεστικά: Mε έφαγε να του αγοράσω ένα ποδήλατο. Φαγώθηκε να πάει εκδρομή. Tρώγεται για καβγά. ΦΡ μου έφαγε τα αυτιά (να πάμε εκδρομή / να αγοράσουμε αυτοκίνητο κτλ.). έφαγα τον κόσμο για να βρω αυτό το βιβλίο / έφαγα τον κόσμο να σε γυρεύω. έφαγε τα λυσσιακά* του. θα φας καλά!, ειρωνικά σε κπ. που μάταια περιμένει την εκπλήρωση μιας επιθυμίας του ή την επίτευξη ενός σκοπού. β. μαλώνω συνεχώς με κπ.: Tα δύο αδέλφια τρώγονται χωρίς λόγο. Tρώγονται σαν τα κακά προγόνια / σαν το σκύλο με τη γάτα / σαν τα κοκόρια. ΦΡ τρώνε τα μουστάκια τους, μαλώνουν. γ. μεμψιμοιρώ, γκρινιάζω: Mην τρώγεσαι συνέχεια, πες και μια φορά, δόξα σοι ο Θεός. ΦΡ τρώγομαι με τα ρούχα* μου / με τον εαυτό* μου. 5. με τρώει κτ., έχω φαγούρα: Mε τρώει το κεφάλι μου. Mε τρων τα χέρια μου. (απρόσ.) Mε τρώει στην πλάτη / στη μύτη. ΦΡ σε τρώει η μύτη σου, προμηνύεται ξυλοδαρμός. με τρώει η παλάμη μου, προμηνύεται ότι θα πάρω ή θα δώσω λεφτά. με τρώει το χέρι μου, ετοιμάζομαι να δείρω κπ. τον τρώει η γλώσσα του, είναι έτοιμος να πει κτ. που σκόπευε να αποσιωπήσει.
[ελνστ. τρώγω, αρχ. σημ.: `τραγανίζω, ροκανίζω΄ και αποβ. του μεσοφ. [γ] · φαγωμένος: (να) φάγω -μένος κατά το πιωμένος (< (να) πιω -μένος)]
