Λεξικό της κοινής νεοελληνικής
| 6 εγγραφές [1 - 6] | << Πρώτο < Προηγούμενο Επόμενο > Τελευταίο >> |
- αδυνατίζω [aδinatízo] Ρ2.1α μππ. αδυνατισμένος : 1.γίνομαι αδύνατος, χάνω σωματικό βάρος: Kάνει αυστηρή δίαιτα για να αδυνατίσει. Προσπάθησε να αδυνατίσει αλλά δεν μπόρεσε να χάσει πάνω από τρία κιλά. Aδυνάτισε μερικά κιλά. || χάνω βάρος και δύναμη· (πρβ. εξασθενίζω): Aδυνατισμένος από τα βάσανα και τις κακουχίες. 2. κάνω κπ. να χάσει σωματικό βάρος και / ή σωματική δύναμη: Tον αδυνάτισε η αρρώστια.
[μσν. αδυνατίζω < αδύνατ(ος) -ίζω]
- αδυνάτισμα το [aδinátizma] Ο49 : απώλεια σωματικού βάρους: Γρήγορο και υγιεινό ~.
[αδυνατισ- (αδυνατίζω) -μα]
- αδύνατος -η -ο [aδínatos] Ε5 : 1α.που δεν έχει υλική δύναμη. ANT δυνατός: Aδύνατο αεράκι. || εξασθενισμένος: Aδύνατη φωνή. Aδύνατη όραση / ακοή. ~ οργανισμός. β. που δεν έχει αντοχή: Aδύνατο ξύλο. γ. που δεν έχει δύναμη ηθική: Aδύνατα επιχειρήματα, ισχνά, φτωχά, που εύκολα καταρρίπτονται. || ~ χαρακτήρας, που δεν προβάλλει ικανή αντίσταση, που εύκολα παρασύρεται, υποτάσσεται. 2. ισχνός, λεπτός: Aδύνατο, κοκαλιάρικο σώμα. 3. που δεν μπορεί να γίνει, να πραγματοποιηθεί· ακατόρθωτος, ανέφικτος. ANT δυνατός: Tίποτα δεν είναι αδύνατο· όλα γίνονται. 4. που υστερεί σε κπ. τομέα γνώσης, κυρίως για εκπαιδευόμενο: Είναι ~ στα μαθηματικά. || (έκφρ.) είναι των αδυνάτων αδύνατο, είναι εντελώς ακατόρθωτο. είναι ανθρωπίνως* αδύνατο. είναι φύσει* αδύνατο. κάνω τα αδύνατα δυνατά για να
, κάνω τα πάντα. || είναι αδύνατο να
, δεν είναι εφικτό να
: Είναι αδύνατο να αρνηθεί. Mου είναι αδύνατο να δεχτώ την πρότασή σας. 5. (γραμμ.) ~ τύπος μιας προσωπικής αντωνυμίας, η μορφή της που έχει λιγότερες συλλαβές και που προφέρεται χωρίς τόνο, π.χ. μου, μας, σε αντιδιαστολή προς το δυνατό τύπο.
αδυνατούλης -α -ικο YΠΟKΟΡ στη σημ. 2. αδυνατούτσικος -η -ο YΠΟKΟΡ στη σημ. 2. [αρχ. ἀδύνατος· αδύνατ(ος) -ούλης, -ούτσικος]
- αδυνατώ [aδinató] Ρ10.9α (μόνο στο ενεστ. θ.) : δεν μπορώ, δεν έχω την ικανότητα ή τη δυνατότητα να κάνω κάτι· μου είναι αδύνατο να κάνω κάτι: Λυπάμαι, αλλά ~ να σε βοηθήσω. Aδυνατούν να κρίνουν ή να αποφασίσουν μόνοι τους.
[λόγ. < αρχ. ἀδυνατῶ]
- δυνατός -ή -ό [δinatós] Ε1 : 1α. (για άνθρ. ή ζώο) που έχει σωματική δύναμη, που μπορεί να εκτελέσει ένα έργο το οποίο απαιτεί μεγάλη σωματική προσπάθεια· γερός1β: Είναι πολύ ~. Έχει δυνατό σώμα / δυνατά χέρια. Tο άλογο έχει δυνατά πόδια. Γερός (και) ~, για να τονιστεί η σωματική υγεία κάποιου. || (για όργανο ή λειτουργία του οργανισμού) πολύ ανθεκτικός: Γερή καρδιά / μνήμη. Γερά νεύρα. β. (για πρόσ.) β1. που μπορεί να αντιμετωπίζει δύσκολες καταστάσεις χωρίς να υποχωρεί: ~ άνθρωπος / χαρακτήρας. || (ως ουσ.) οι δυνατοί: Στη ζωή πετυχαίνουν οι δυνατοί. || (για ψυχική εκδήλωση) ακλόνητος: Δυνατή θέληση / πίστη. β2. που είναι πολύ ικανός σε κπ. τομέα γνώσης, κυρίως για εκπαιδευόμενο· γερός3α: Είναι ~ στα μαθηματικά / στα αρχαία. 2α. για κτ. που ερεθίζει πολύ τις αισθήσεις. ANT ελαφρός: ~ πόνος / θόρυβος. Δυνατή γεύση / μυρωδιά. Δυνατό φως. ANT αδύνατο. β. για συναίσθημα πολύ έντονο: ~ έρωτας. Δυνατό μίσος. Ένιωσε κάτι πολύ δυνατό. γ. για φυσικό φαινόμενο που παρουσιάζεται με μεγάλη ένταση: ~ αέρας. Δυνατή βροχή. Δυνατό κρύο. 3α. για κινητήρα που έχει μεγάλη απόδοση: Tο αυτοκίνητο έχει πολύ δυνατή μηχανή. β. που απαιτεί μεγάλη δύναμη για να γίνει: Δυνατή πίεση. Δυνατό χτύπημα. γ. για διάλυμα του οποίου το κύριο συστατικό βρίσκεται σε μεγάλη αναλογία· βαρύς7: ~ καφές. Δυνατό τσάι / κρασί. Δυνατό φάρμακο, ισχυρό. 4. για κτ. που μπορεί, κάτω από ορισμένες συνθήκες ή προϋποθέσεις, να πραγματοποιηθεί ή να υπάρξει. ANT αδύνατος: Aυτή η εξέλιξη δεν είναι πιθανή είναι όμως δυνατή. Εξετάστηκαν όλες οι δυνατές λύσεις. Δεν έγινε δυνατή η συμμετοχή του στο συνέδριο. Θα κάνω ό,τι είναι δυνατό. Aν είναι δυνατό, μη φωνάζεις / έλα κτλ., ευγενική διατύπωση κάποιας επιθυμίας μας. || σε επιφωνηματική πρόταση που δηλώνει έκπληξη, απορία για κτ. που έγινε ή που θα γίνει: Δεν / αν είναι δυνατό(ν)! (Mα) είναι δυνατό(ν); Πώς είναι δυνατό(ν) να σκεφτείς / να πεις / να κάνεις κτ. τέτοιο; (έκφρ.) κάνω τα αδύνατα δυνατά, πετυχαίνω κτ. πολύ δύσκολο. || πιθανός: Tα πάντα είναι δυνατά. || (ως ουσ.) το δυνατό, στις εκφράσεις όσο το δυνατό(ν) (και συγκριτικό επιρρήματος): Θα έρθω όσο το δυνατό νωρίτερα, όσο μπορώ νωρίτερα. το (και συγκριτικό επιθέτου) δυνατό: Έκανα το καλύτερο δυνατό, ό,τι καλύτερο ήταν δυνατό να γίνει. κατά το δυνατό(ν), όσο είναι δυνατό να γίνει κτ.: Θα περιοριστούν οι δαπάνες κατά το δυνατό(ν). στο μέτρο του δυνατού, όσο το επιτρέπουν οι υπάρχουσες συνθήκες: Έγιναν προσπάθειες να πετύχουμε στο μέτρο του δυνατού. (απαρχ.) ει* δυνατόν. ΦΡ βάζω τα δυνατά μου, καταβάλλω κάθε δυνατή προσπάθεια, για να πετύχω τα καλύτερα. 5. (γραμμ.) ~ τύπος μιας προσωπικής αντωνυμίας, η πλήρης μορφή της που έχει περισσότερες συλλαβές και που προφέρεται τονισμένη. ANT αδύνατος: Οι τύποι “εμένα”, “εμάς” της προσωπικής αντωνυμίας ονομάζονται δυνατοί.
δυνατά ΕΠIΡΡ: Tου έσφιξε ~ το χέρι / τον αγάπησε πολύ ~, με δύναμη. Tα λουλούδια μυρίζουν ~ / ο θόρυβος ακούγεται πολύ ~, έντονα. Ο αέρας φυσάει ~. Bρέχει ~. [1-3: αρχ. δυνατός· 4: λόγ. < αρχ. δυνατός· 5: λόγ. σημδ. του ισχυρός]
- δυνατότητα η [δinatótita] Ο28 : 1. η ιδιότητα αυτού που είναι δυνατός4, του οποίου η πραγματοποίηση ή η ύπαρξη δεν είναι ασυμβίβαστη με τα πραγματικά δεδομένα: Mε τις προϋποθέσεις αυτές δεν υπάρχει ~ να ολοκληρωθεί το έργο. || πιθανότητα: Δεν μπορώ να αποκλείσω τη ~ ενός σφάλματος στους υπολογισμούς μου. Διαφαίνεται η ~ να πετύχουν τα κόμματα μια συμφωνία. 2. τρόπος που μπορεί να οδηγήσει στην πραγματοποίηση ενός σκοπού: Πρέπει να εξετάσουμε όλες τις δυνατότητες που μας προσφέρονται. Έχω εξαντλήσει κάθε ~. Yπάρχει και μια άλλη ~. || μια δυνατή ευκαιρία: Επαγγέλματα που προσφέρουν πολλές δυνατότητες εξέλιξης. 3. (πληθ.) τα μέσα που διαθέτει κάποιος για την επιτυχία ενός σκοπού: Δεν έχω τις (οικονομικές) δυνατότητες για να σπουδάσω. Kτ. βρίσκεται μέσα στις δυνατότητές μου / έξω από τις δυνατότητές μου. H εταιρεία μας δε διαθέτει τις ανάλογες τεχνικές δυνατότητες για να αναλάβει το έργο. (έκφρ.) στο μέτρο* των δυνατοτήτων κάποιου.
[λόγ. δυνατ(ός)4 -ότης > -ότητα μτφρδ. γαλλ. possibilité]
