ΜΟΨΟΣ

• Καταγωγή
• Μόψος και Κάλχας: Η διαμάχη για τη μαντική
• Μόψος ο οικιστής: Η διαμάχη για την εξουσία
• Μόψος και Μόψος

Καταγωγή

Ο Μόψος θεωρείται γιος της Θηβαίας ιέρειας Μαντώς, που είχε προφητικές ικανότητες, κόρης του μάντη Τειρεσία (Στρ. 9.522). Και στον Μόψο, όπως και σε άλλους ήρωες, αποδίδονται δύο πατεράδες, ένας θεϊκός και ένας θνητός. Οι αρχαιότεροι συγγραφείς αναφέρουν τον Απόλλωνα ως θεϊκό πατέρα, με τον οποίο και το μαντείο του στους Δελφούς ούτως ή άλλως σχετίζεται μυθολογικά η μητέρα του Μαντώ, είτε γιατί κατέφυγε στους Δελφούς πριν οι Επίγονοι κυριεύσουν τη γενέθλια πόλη της ή γιατί αφιερώθηκε στον θεό από τους ίδιους τους κατακτητές. Η καταγωγή αυτή εντάσσει τον Μόψο στη μεγάλη οικογένεια των μάντεων, μάντης ο ίδιος από μητέρα, πατέρα και παππού.

Θνητός πατέρας του είναι ο Μυκηναίος Ράκιος τον οποίο η Μαντώ γνώρισε στους Δελφούς και με τον οποίο έφυγε για την Κλάρο· ή ο κρητικός Ράκιος που η Μαντώ συνάντησε στην περιοχή της Κλάρου και στον οποίο την οδήγησαν Κρήτες πειρατές που την απήγαγαν στον δρόμο για την Κλάρο. (Βλ. Μαντώ)

Λεγόταν ότι ο Μόψος απέκτησε τρεις κόρες, τη Ρόδο, τη Μηλιάδα και την Παμφυλία, η οποία ενίοτε αναφέρεται και ως αδελφή του. Δεν είναι γνωστό το όνομα της μητέρας των παιδιών του.

Μόψος και Κάλχας: Η διαμάχη για τη μαντική

Σύμφωνα με μια προφητεία, ίσως από τον Έλενο, ο Κάλχας θα πέθαινε αν θα συναντούσε μάντη ανώτερό του. Ο Κάλχας βρέθηκε στην Κλάρο, ή στην Κολοφώνα, μετά την καταστροφή της Τροίας. Εκεί συνάντησε τον Μόψο, και σύμφωνα με τον Ησίοδο, τον ρώτησε πόσα σύκα είχε μια αγριοσυκιά που φύτρωνε εκεί. Εκείνος απάντησε «δέκα χιλιάδες», δίνοντας και το βάρος τους σε μεδίμνους παρά ένα σύκο που διευκρίνισε ότι δεν το συνυπολόγισε για να βγει ακριβής η μέτρηση. Ο Φερεκύδης παραδίδει ότι η ερώτηση δεν αφορούσε αγριοσυκιά αλλά μια έγκυο γουρούνα, για την οποία ο Κάλχας είπε ότι κυοφορούσε οκτώ μικρά, όλα αρσενικά και ότι θα γεννούσε την έκτη ώρα της επόμενης μέρας. Ο Μόψος ήταν εκείνος που έδωσε τη σωστή απάντηση λέγοντας ότι το ζώο κυοφορούσε εννέα γουρουνάκια, από τα οποία το ένα ήταν θηλυκό. Σύμφωνα με το γεωγράφο Στράβωνα, άλλοι συγγραφείς συνδέουν τις δύο αυτές παραδόσεις. Ο Απολλόδωρος, για παράδειγμα, αναφέρει ότι ο Κάλχας ρώτησε το Μόψο για τα σύκα και ο Μόψος τον Κάλχα για τη γουρούνα. Ο Μόψος πέτυχε τη σωστή απάντηση, ενώ ο Κάλχας έχασε και πέθανε από θλίψη. Ο Κόνων συμφωνεί ότι η διαφωνία ξεκίνησε στην Κολοφώνα, αλλά προτείνει ένα διαφορετικό τέλος, το οποίο έγινε στη Λυκία. Λέει λοιπόν ότι ο τοπικός βασιλιάς Αμφίμαχος της Λυκίας ρώτησε τους δύο μάντεις για την έκβαση της στρατιωτικής εκστρατείας που σχεδίαζε. Ο Κάλχας πρόβλεψε μια λαμπρή νίκη, ενώ ο Μόψος προσπάθησε να αποτρέψει το βασιλιά από το εγχείρημα αυτό. Ο Αμφίμαχος νικήθηκε, η φήμη του Μόψου εξαπλώθηκε, ενώ ο Κάλχας αυτοκτόνησε από απελπισία. Τέλος, ο Στράβων μαρτυρεί ότι ο Σοφοκλής στη διεκδίκηση της Ελένης τοποθετούσε τη μονομαχία στην Κιλικία.

Μόψος ο οικιστής: Η διαμάχη για την εξουσία

Ο Μόψος αναφέρεται ως οικιστής πόλεων κυρίως στη νότια Μικρά Ασία. Της Κολοφώνας πρωτίστως, απ' όπου εκδίωξε καταρχάς τους ντόπιους Κάρες. Μετά τη νίκη του επί του Κάλχα και τον θάνατο του μάντη, ο Μόψος οδήγησε στην Παμφυλία αυτούς που είχαν αποχωρήσει μαζί με τον Κάλχα από την Τροία μετά την άλωσή της και τον ακολουθούσαν. Κάποιοι έμειναν εκεί, άλλοι, ακολουθώντας τον Μόψο, διέσχισαν το όρος Ταύρος και εγκαταστάθηκαν στην Κιλικία, τη Συρία και τη Φοινίκη. (Εικ. 159)

Στην περιοχή της Κιλικίας, ο Μόψος ίδρυσε τη Μαλλό από κοινού με τον Αμφίλοχο, γιο του Αμφιάραου, που προηγουμένως είχε ακολουθήσει τον Κάλχα. (Εικ. 38, 39) Σε αυτόν έμεινε η εξουσία, όταν ο Αμφίλοχος έφυγε για να επιστρέψει στην πατρίδα του, και αρνήθηκε να τη μοιραστεί, όταν ο Αμφίλοχος επέστρεψε στη Μαλλό. Ακολούθησε μονομαχία στην οποία πέθαναν και οι δύο. Πηγές αναφέρουν ότι ο τάφος του Μόψου βρισκόταν κοντά στην κιλικική πόλη Μάγαρσο, κοντά στον ποταμό Πύραμο. Όχι μακριά από εκεί, ούτε όμως και σε άμεση θέα, βρίσκεται ο τάφος του Αμφιλόχου.

Όπως για πολλούς περιπλανώμενους ήρωες, οι αρχαίοι πίστευαν ότι και ο Μόψος, στον δρόμο προς τη Μαλλό, είχε ιδρύσει πολλές πόλεις. (Εικ. 160, 161) Ο Στράβωνας και ο Θεόπομπος αναφέρουν την κιλικική πόλη Μοψουεστία (=σπίτι ή ναός του Μόψου), από την οποία νομίσματα του 1ου αι. π.Χ. έφεραν παράσταση του Μόψου και ενός ναού. Ο Πλίνιος λέει ότι ολόκληρη η Παμφυλία (ίσως από την κόρη του Μόψου Παμφυλία) είχε ονομαστεί κάποτε Μοψοπία. Ο Θεόπομπος παραδίδει ότι η πόλη της Ρόδου πήρε το όνομα της μίας από τις τρεις κόρες του. Οι ιστορικοί Αθήναιος και Πομπώνιος Μέλας αναφέρουν τον διάσημο μάντη ως οικιστή της Φασήλιδος.

Μόψος και Μόψος

Συχνά ο Θηβαίος Μόψος συγχέεται με τον Θεσσαλό μάντη Μόψο που πήρε μέρος στα άθλα επί Πελία, στην Αργοναυτική εκστρατεία, (Εικ. 79, 80) στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου, (Εικ. 162) αν και ο τελευταίος θεωρείται γιος του Άμπυκου και συνήθως αναφέρεται ως Λαπίθης. Ο αργοναύτης Μόψος παραδίδεται ότι πέθανε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στη Λιβύη από τσίμπημα φιδιού. Είναι ο επώνυμος ήρωας της πόλης Μόψιον στους δυτικούς πρόποδες της Όσσας. (Εικ. 163) Ρωμαϊκές πηγές επεσήμαιναν τις εθνικές, γενεαλογικές και χρονολογικές διαφορές μεταξύ των δύο ομώνυμων ηρώων και μάντεων, ωστόσο δεν είναι απίθανο να μην ήταν σαφώς διαχωρισμένοι πριν από τον 5ο αι. π.Χ. Πάντως, η σύγχυση οφείλεται στις παράλληλες δράσεις των δύο ανδρών: και οι δυο μάντεις, και οι δυο ήρωες συμμέτοχοι σε εκστρατείες, και οι δυο οικιστές.