Γ2. Χορός: Λόγος και δράση

1. Κυρίαρχος στην Αρχαία Κωμωδία, ο Χορός έμπαινε εντυπωσιακά στην ορχήστρα με την Πάροδο, μονοπωλούσε το θέαμα και το λόγο στις μία ή δύο Παραβάσεις, και αποχωρούσε πανηγυρικά, τελευταίος, στην Έξοδο. Στο μεταξύ, από τη μια συμμετείχε κανονικά στην πλοκή συζητώντας, απειλώντας, επαινώντας, δρώντας ως εἷς τῶν ὑποκριτῶν, από την άλλη εκτελούσε στο ακέραιο τα τραγουδιστικά και χορευτικά του καθήκοντα, πλαισιώνοντας τις ιαμβικές σκηνές, συμμετέχοντας στους Επιρρηματικούς Αγώνες και παρεμβάλλοντας όπου αλλού χρειαζόταν ένα περισσότερο ή λιγότερο σχετικό με την υπόθεση τραγουδάκι.

2. Κινητικός από τη φύση του ο Χορός παρουσιαζόταν συχνά έντονα επιθετικός, όπως στους Αχαρνείς, στους Ιππείς, στους Όρνιθες, ως ένα σημείο και στις Θεσμοφοριάζουσες. Ξεχωριστή περίπτωση ο διχασμένος Χορός στη Λυσιστράτη, όπου τα δύο ημιχόρια, άντρες από τη μια γυναίκες από την άλλη, πρώτα συμπλέκονται και ύστερα συμφιλιώνονται.

3. Στους Επιρρηματικούς Αγώνες ο Χορός μετέχει, είτε ως απλός παρατηρητής, όπως στους Βατράχους, είτε ως παρατηρητής και κριτής, όπως στους Ιππείς και στις Νεφέλες, είτε ως ένας από τους δύο αντιπάλους, όπως στους Αχαρνείς και στους Όρνιθες, όπου τόσο οι γερο-καρβουνιάρηδες όσο και τα πουλιά επικρατούν στη σκηνή της μάχης, αλλά μετά τη Διαλλαγή, στον αγώνα των λόγων, αλλάζουν γνώμη και στάση. Τη γνώμη του αλλάζει ο Χορός των δικαστών και στους Σφήκες, όπου ο αγώνας είναι ανάμεσα στον Φιλοκλέωνα και τον Βδελυκλέωνα.

4. Την εποχή της Μέσης Κωμωδίας, η συμμετοχή του Χορού στη δράση διαπιστώνουμε ότι μειώθηκε αισθητά. Μπορεί στις Εκκλησιάζουσες ο Χορός να μετέχει ολόψυχα στη συνωμοσία, αλλά από τη μέση του έργου και πέρα ο ρόλος του περιορίζεται σε δυο μονόστιχες παρεμβάσεις (1127 και 1134) και στο τραγούδι της Εξόδου. Ακόμα περισσότερο στον Πλούτο, μπορεί ο Χορός να συμμετέχει στη χαρά για την ίαση του θεού (257κκ.) και στη συνέχεια να πετά εδώ κι εκεί μια κουβέντα, αλλά πέντε φορές συναντούμε στο κείμενο την ένδειξη ΧΟΡΟΥ, απόδειξη ότι κιόλας το 388 π.Χ. ο Αριστοφάνης δε θεώρησε απαραίτητο να συνθέσει και να καταγράψει κάποια ιδιαίτερα για το έργο χορικά τραγούδια. Αργότερα, την εποχή της Νέας Κωμωδίας θυμίζουμε ότι αυτή η πρακτική γενικεύεται.

5. Η συμμετοχή του Χορού στο λόγο παρουσιάζει εξαιρετική ποικιλία. Τα περισσότερα λυρικά μέρη ο Χορός τα τραγουδούσε. Διαφορετικά, όταν είτε ο Χορός είτε στο όνομά του κάποιος κορυφαίος έπαιρνε μέρος στο διάλογο, οι παρεμβάσεις του ήταν κατά κανόνα απαγγελτικές - ίσως καλύτερα: ρυθμικά ομιλητικές, όπως και των υποκριτών. Τρίτος τρόπος εκφοράς, ανάμεσα στο τραγούδι και την απαγγελία, η παρακαταλογή: μουσική απαγγελία, recitativo, τρόπος παρόμοιος με την τραγουδιστή ανάγνωση των ιερών κειμένων στην Εκκλησία.

6. Τα τραγουδιστικά μέρη ξεχωρίζουν από τα ποικίλα λυρικά τους μέτρα· τα διαλογικά και τα παρακαταλογικά μέρη με την κατά στίχο σύνθεση σε ιαμβικούς, τροχαϊκούς και αναπαιστικούς ρυθμούς. Και όμως, δε μας είναι πάντα δυνατό, μερικές μάλιστα φορές είναι σχεδόν αδύνατο, να κρίνουμε με βεβαιότητα αν ένα συγκεκριμένο κείμενο πρέπει ν᾽ αποδοθεί σε ολόκληρο το Χορό, σ᾽ ένα μέρος του, ή σε κάποιον από τους κορυφαίους· και ακόμα δυσκολότερο είναι μερικές φορές να προσδιορίσουμε τον τρόπο εκφοράς του, αν δηλαδή στην παράσταση ακουγόταν ως τραγούδι, ως μουσική απαγγελία, ή ως ομιλία ρυθμική.

7. Για το Χορό γενικά, βλ. T.B.L. Webster, The Greek Chorus, London: Methuen 1970, M. Kaimio, The Chorus of Greek Drama within the Light of the Person and Number, Elsinki (δ.δ.) 1970, Ν.Χ. Χουρμουζιάδης, Περί Χορού: ο ρόλος του ομαδικού στοιχείου στο αρχαίο δράμα, Αθήνα: Καστανιώτης 1998· βλ. και Γ.Μ. Σηφάκης, «Αριστοτέλους Ηθ. Νικ. 4,2,1123a 19-24 , και ο Χορός της Κωμωδίας στον τέταρτο αιώνα», μτφ. Τ. Γιάννου (από αγγλικό άρθρο του 1971), στον τόμο Γ.Μ. Σηφάκης, Μελέτες για το αρχαίο θέατρο, Ηράκλειο: Π.Ε.Κ. 2007.