Ε9. Αισχρολογίες και άσεμνα θεάματα
1. Κατά τον Αριστοτέλη η Κωμωδία ως θεατρικό είδος είχε εξελιχτεί ἀπό τῶν ἐξαρχόντων τὰ φαλλικά (Ποιητ. 1449a), δηλαδή από τους επικεφαλής στις διονυσιακές φαλληφορίες, όπου οι ξωμάχοι λιτάνευαν στα χωράφια μεγάλα ομοιώματα φαλλών, πιστεύοντας ότι έτσι γονιμοποιούν τη γη και προάγουν την καρποφορία. Ο φαλλός διατηρήθηκε ως απαραίτητο μέρος της σκευής των υποκριτών, όπως και τα άσεμνα λόγια και έργα που φυσικό ήταν να συνοδεύουν παρόμοιες εκδηλώσεις.
2. Για τις αισχρολογίες και τα άσεμνα θεάματα ο Αριστοφάνης χρησιμοποιεί το ρήμα βωμολοχεύω, το ουσιαστικό βωμολόχευμα και το επίθετο βωμολόχος, λέξεις σχετικές με τους πραγματικούς >βωμολόχους< (6:Ε12. #1. Βωμολόχοι) της εποχής του, που καραδοκούσαν στους δημόσιους βωμούς, πρόθυμοι για κάθε ασχημία, φτάνει να έπαιρναν μερτικό από τα σφάγια. Παινώντας την τέχνη του στην Παράβαση της Ειρήνης, ο ποιητής υποστηρίζει, με το στόμα του Χορού, ότι κοντά στ᾽ άλλα κακά έχει αποκλείσει από τα έργα του και τα βωμολοχεύματ᾽ ἀγεννῆ (748), αλλά βέβαια η πραγματικότητα τον διαψεύδει! Το μόνο που θα μπορούσαμε να πιστέψουμε είναι ότι ναι, το ήξερε ότι τα κάθε λογής άσεμνα ανήκουν στην παράδοση και την ουσία της τέχνης του, ναι, το ήξερε πως οι θεατές τ᾽ αποζητούσαν και τα χαίρονταν όλα τα τολμηρά, αλλά παρ᾽ όλ᾽ αυτά θέλησε να τα χρησιμοποιήσει λιγότερο από τους προγενέστερους και σύγχρονους ομότεχνούς του, και το πέτυχε.
3. Ας ξεχωρίσουμε τα άσεμνα λόγια από τα άσεμνα θεάματα, αν και συχνά συμβαίνει να συμπίπτουν. Ο αριστοφανικός λόγος είναι πλούσιος σε λέξεις και εκφράσεις για τα γεννητικά μόρια, τη στύση, την ερωτική πράξη και όλα τα σχετικά· και βέβαια αφθονούν οι υπαινιγμοί σε σεξουαλικές προτιμήσεις, οι κατηγόριες για διαστροφές και το άμεσο υβρεολόγιο στους γυναικωτούς, καταπύγονας και εὐρυπρώκτους πάνω απ᾽ όλα. Από τα πολλά τολμηρά θεάματα, άλλα είναι κοπρολογικά, όπως η δημόσια αφόδευση του Βλέπυρου στις Εκκλησιάζουσες, άλλα, τα περισσότερα, απροκάλυπτα σεξουαλικά, όπως η παρ᾽ ολίγο συνεύρεση του Κινησία και της Μυρρίνης στη Λυσιστράτη και ο διάχυτος ερωτισμός στη σκηνή του Μεγαρέα στους Αχαρνείς. Εδώ ανήκουν και οι κάθε λογής ξαδιάντροπες χειρονομίες, που ακόμα και αν δεν κατονομάζονται στο κείμενο, είμαστε βέβαιοι ότι αφθονούσαν στις κωμικές παραστάσεις.
4. Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν τα σκαμπρόζικα σχόλια των υποκριτών κάθε που κουνιστή και λυγιστή παρουσιαζόταν όμορφη κι ελαφροντυμένη κοπελιά, εταίρα ή αυλητρίδα, για το Νούμερο της γυμνής χορεύτριας, φυσικά και η κωμικὴ ὄρχησις, όπως, παράδειγμα, τη βλέπουμε να εκτελείται τέλος τέλος στους Σφήκες, όταν ο Φιλοκλέων εισβάλλει στην ορχήστρα σκέλος οὐράνιόν γ᾽ ἐκλακτίζων, και ὁ πρωκτός χάσκει (1492κκ.).
5. Από τη μια τον έβλαψαν από την άλλη τον ωφέλησαν τον Αριστοφάνη τα τολμηρά λόγια και θεάματα που περιέχονται στα έργα του. Τον ωφέλησαν γιατί ως ένα σημείο για χάρη τους τον αγάπησαν όχι μόνο οι πολλοί, όταν από νωρίς προμηθεύονταν και διάβαζαν αντίγραφα των κωμωδιών του, όχι μόνο οι φιλόλογοι που αργότερα ξεκαθάρισαν, μελέτησαν και σχολίασαν τα έργα του, αλλά και οι απλοί μοναχοί της βυζαντινής εποχής που με ιδιαίτερη επιμέλεια αντιγράφαν στα σκριπτόρια των μοναστηριών τις αριστοφανικές κωμωδίες. Από μιαν άλλη άποψη, οι κάθε λογής ελευθεριότητες τον έβλαψαν όταν, θες από χριστιανική αυστηρότητα θες από κοινωνική υποκρισία, τα έργα του ήταν για μεγάλα διαστήματα απαγορευμένα τόσο ως θέαμα όσο και ως ανάγνωσμα. Και οι δύο όψεις φανερώνονταν αρχές του 20ου αι., όταν κάποιες αριστοφανικές παραστάσεις χαρακτηρίζονταν ως ακατάλληλες δια κυρίας και δεσποινίδας, και η αίθουσα πλημμύριζε φιλοθεάμονες κυρίους.
6. Βασικό είναι το έργο του J. Henderson, The Maculate Muse: Obscene Language in Attic Comedy, Oxford U.P. 21991, ουσιαστικό και συστηματικό το άρθρο του H. Σπυρόπουλου, «Φαινομενολογία, γενεσιουργία και λειτουργία της αισχρολογίας και αισχροπραξίας στην αριστοφανική κωμωδία», στον συλλογικό τόμο: Αττική Κωμωδία. Πρόσωπα και Προσεγγίσεις, Αθήνα: Gutenberg 2011, σ. 412-434. Αναλυτικό πίνακα των ελευθερόστομων λέξεων έχει καταχωρήσει ο Γ. Λαμψίδης στο Αριστοφάνης: η άλλη όψη, Αθήνα 1985, σ. 125κκ.
