Ανθολογία Επιγραφών
Όψεις του δημόσιου και ιδιωτικού βίου των αρχαίων Ελλήνων
του Άγγελου Π. Ματθαίου
VII. ΠΩΛΗΣΕΙΣ-ΜΙΣΘΩΣΕΙΣ
Τα συμβόλαια πώλησης γράφονταν κατά κανόνα σε φθαρτή ύλη, δέρμα η πάπυρο. Σώζονται πάντως και λίθινες στήλες, στις οποίες είναι χαραγμένα συμβόλαια, από διάφορες περιοχές του Ελληνικού κόσμου. Μεγάλος όμως αριθμός κατʼ αναλογίαν προέρχεται από τη Μακεδονία. Η επί λίθου αναγραφή συμβολαίων είχε και την έννοια της γνωστοποίησης στα μέλη ενός οικισμού, πολίσματος ή χωρίου ότι το χωράφι, στο οποίο είχε στηθεί η στήλη, ανήκε πλέον στον αγοραστή.
Οι μισθώσεις, όπως και σήμερα άλλωστε, είναι συμφωνητικά μεταξύ δύο συμβαλλόμενων μερών. Επιγραφές μισθώσεων σώζονται πολλές και διαφόρων εποχών από αρκετές περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Από την Αττική είναι γνωστές 30 περίπου. Οι περισσότερες χρονολογούνται τον 4ο αι. π.Χ., οι υπόλοιπες είναι νεότερες.
Μια αρχαία ελληνική μίσθωση, για να περιορισθώ στην Αττική, περιελάμβανε τα εξής στοιχεία: τα δύο συμβαλλόμενα μέρη, δηλαδή τον εκμισθωτή, συνήθως έναν Αττικό δήμο ή κάποιο λατρευτικό σύλλογο, και τον ιδιώτη μισθωτή, έναν Αθηναίο πολίτη.
Κατόπιν, το όνομα του χωραφιού ή της περιοχής που εκμισθώνεται. Το μισθούμενον ανήκει στην κοινότητα και είναι καλλιεργήσιμη περιοχή, κτήμα με δένδρα ή χωράφι, και ονομάζεται χωρίον, άλλοτε είναι μποστάνι, και ονομάζεται κῆπος. Ακολουθεί η διάρκεια εκμίσθωσης, η οποία μπορεί να είναι ορισμένη, δέκα, είκοσι ή περισσοτέρων ετών, ή να είναι αορίστου χρόνου, εἰς τὸν ἅπαντα χρόνον, όπως αναγράφεται σε μερικά κείμενα μισθώσεων.
Ύστερα αναγράφεται το τίμημα, δηλ. το ενοίκιο της μίσθωσης, και ακολουθούν οι όροι, υπό τους οποίους η μίσθωση ήταν ισχυρή. Οι όροι είναι οι εξής: ο χρόνος καταβολής του μισθώματος (μία, δύο ή και περισσότερες δόσεις) κατʼ έτος· κάποτε η δέσμευση του μισθωτή να φυτεύει ορισμένα δένδρα ή να επισκευάσει και να συντηρεί τα κτίσματα του χωρίου· οι υποχρεώσεις του μισθωτού ή των απογόνων του κατά τη λήξη της μίσθωσης ― σε ποια κατάσταση δηλ. οφείλουν να παραδώσουν το μίσθωμα. Τέλος, η ρήτρα περί αθέτησης της συμφωνίας, όταν δηλαδή ο μισθωτής δεν πλήρωνε κανονικά ή αδυνατούσε να καταβάλλει το μίσθωμα εντός των καθορισμένων χρόνων. Τότε η μίσθωση κηρυσσόταν άκυρη, και συχνά υποχρεωνόταν ο μισθωτής ή απόγονοί του να καταβάλλουν πρόστιμο· ο εκμισθωτής αποκτούσε το δικαίωμα να μισθώσει σε άλλον, όποιον ήθελε, το χωρίον· άλλοτε να λάβει ως ενέχυρον ή να κατάσχει τα προϊόντα του μισθώματος, ή ακόμη και εκείνα που απέδιδε η υπόλοιπη κτηματική περιουσία του μισθωτού. Συχνά υπάρχει και ρήτρα που αφορά στην ελάφρυνση της οικονομικής υποχρέωσης του μισθωτού, εάν εισβάλλουν εχθροί στην Αττική και καταστρέψουν τους καρπούς. Επίσης ορίζεται ο χρόνος έναρξης της μίσθωσης. Τέλος, σταθερή είναι η εντολή να αναγραφεί το κείμενο σε λίθινη στήλη και να στηθεί σε ορισμένο τόπο.
