Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Τα «Φοινικικά» γράμματα

Ονομάζουμε «φοινικικά» γράμματα (Φοινικήια γράμματα στην αρχαία ιωνική διάλεκτο) τα ελληνικά κεφαλαία, γιατί ο Ηρόδοτος (Ιστορία 5, 58) αποδίδει την εφεύρεσή τους στους Φοίνικες. Πρόκειται για τη σημιτική γραφή που υιοθέτησαν οι Έλληνες γύρω στο 10ο π.Χ. αι.

Η ανακάλυψη του αλφαβήτου είναι σπουδαία όχι μόνο για την ιστορία της ελληνικής γλώσσας, αλλά και για την ιστορία του πολιτισμού γενικά. Τα αλφάβητα που χρησιμοποιούμε και χρησιμοποιήσαμε για να καταγράψουμε τις ευρωπαϊκές γλώσσες, ιδιαίτερα το λατινικό και το κυριλλικό, αποτελούν προσαρμογές του ελληνικού αλφάβητου. Και οι περισσότερες γλώσσες γράφονται ή μπορούν να γραφούν με το λατινικό αλφάβητο.

Η επινόηση του αλφάβητου είναι αποτέλεσμα συνεργασίας των Σημιτών και των Ελλήνων. Οι πρώτοι επινόησαν γράμματα, για να δηλώσουν τα σύμφωνα, γιατί στις σημιτικές γλώσσες η δήλωση των συμφώνων, που αποτελούνται από τη ρίζα και το νόημα, αρκεί για την κατανόηση του γραπτού μηνύματος. Έδωσαν σ' αυτά τα γράμματα «κύρια ονόματα» που διατηρούνται ακόμα. Όμως δεν μπόρεσαν να εκφράσουν την αφηρημένη έννοια του φωνήματος με τις δύο εκδοχές, το σύμφωνο και το φωνήεν.

Η δημιουργία των φωνηέντων, ή μάλλον η χρήση ορισμένων γραμμάτων για τη δήλωση των φωνηέντων, η οποία ήταν απαραίτητη για την προσαρμογή των σημιτικών γραμμάτων στην Ελληνική, πρέπει να έγινε γύρω στο 10ο π.Χ. αι. Οι πιο παλιές πηγές, που περιέχουν ελληνικό αλφάβητο (επιγραφή του αγγείου του Διπύλου), χρονολογούνται γύρω στο 720 π.Χ.

Για να δηλώσουν τα φωνήεντα οι Έλληνες χρησιμοποίησαν σύμφωνα του σημιτικού αλφαβήτου που δεν υπήρχαν στην Ελληνική. Έτσι, το σύμφωνο alef, που δήλωνε απλά το άνοιγμα του στόματος, έγινε ένα φωνήεν (α) με το όνομα άλφα. Η απλή δάσυνση hé δήλωσε τον ήχο του φωνήεντος (e), που είναι ταυτόχρονα ε και η στην παλιά μορφή του αττικού αλφαβήτου (πριν από το 403 π.Χ.). Το σύμφωνο γιώδ (j) έγινε απλά το φωνήεν ι. Το λαρυγγικό σύμφωνο ayn χρησίμευσε για το (ο), μακρό και βραχύ, χωρίς αρχικά να υπάρχει διάκριση μεταξύ τους. Έπειτα ξεχώρισαν το (ο) μακρό υπογραμμίζοντας το, δημιουργώντας έτσι το ωμέγα. Αυτό το πρώτο αλφάβητο δεν περιελάμβανε και δεν θα συμπεριλάβει μέχρι τον 9ο μ.Χ. αι. παρά μόνο μια σειρά από γράμματα, τα κεφαλαία.

Το Άλφα ονομάζεται έτσι, γιατί το σχήμα του γράμματος θυμίζει το σχήμα μιας κεφαλής βοδιού και γιατί η λέξη alef, που σημαίνει «βόδι», στη σημιτική γλώσσα των Χαναναίων αρχίζει από «Α».

Το Η, το heth του σημιτικού αλφάβητου, δήλωνε την αρχική δάσυνση στο δυτικό ελληνικό αλφάβητο που είχε μεταδοθεί στους Λατίνους, - είναι το γαλλικό h, το λεγόμενο «δασύ». Εφόσον η δάσυνση στην αρχή μιας λέξης είχε εκλείψει στην ιωνική διάλεκτο, το γράμμα ήταν διαθέσιμο για να δηλώσει το μακρό ανοιχτό (e). Όταν το 403 υιοθετήθηκε το ιωνικό αλφάβητο και για την καταγραφή της αττικής διαλέκτου, χρειάστηκε ένα σημείο για την αρχική δάσυνση που υπήρχε πάντα σ' αυτή. Η αριστερή πλευρά του Η χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει τη δάσυνση (δασεία), ενώ η δεξιά πλευρά χρησίμευε, από τον 3ο αι. π.Χ., για να δείξει την απουσία δάσυνσης (ψιλή).

Τα σημερινά ονόματα ορισμένων φωνηέντων αντιστοιχούν μερικές φορές σε αρχαίες προφορές. Το έψιλον (ε ψιλόν) επιτρέπει ακόμα τη διάκριση στις δύο καταγραφές του φθόγγου (ε), ανάλογα αν γράφεται με ένα ή δύο γράμματα (ε, αι). Αλλά το ύψιλον, (ü ψιλόν), μας παραπέμπει σε μια εποχή, πριν από τον 9ο μ.Χ. αι., όπου τα δύο (ü), και το υ και το οι, συγχέονταν το ένα με το άλλο, διακρίνονταν όμως από τα (i).