Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 3: Τριανταφυλλίδης, Μ. 1981, Άπαντα, 3ος τόμ. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), σελ. 449-452, © Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).

Το κήρυγμα και η γλώσσα του Κοραή

Οι γλωσσικές ιδέες του Κοραή διατυπώθηκαν και υποστηρίχθηκαν συχνά προπάντων στους προλόγους των διάφορων εκδόσεών του, με προγραμματικότητα που σπάνια ξαναβρίσκεται στα κηρύγματα των αντίπαλών του αρχαϊστών ή αργότερα στους οπαδούς της καθαρεύουσας. Βρίσκονται συγκεντρωμένες, οι περισσότερες, στα Προλεγόμενά του (1815^[2], σ. 42α., 47α., 62, 64, 109, 123, 146, 246, 272, 275, 372, 422, κ.ά.):

Η επικρατήσασα έως τώρα κακή και διεστραμμένη συνήθεια να καταφρονώμεν την νέαν, την οποίαν μόνην είναι δυνατόν να φέρωμεν είς τελειότητα… Καιρός είναι να ελευθερωθώμεν από ταύτην την πρόληψιν. Πρέπει να γυμναζόμεθα εξαιρέτως εις το να καλλύνωμεν και να διορθόνωμεν όσον είναι δυνατόν την Γλώσσαν, την οποίαν εθηλάσαμεν με το γάλα, και εις μόνην την οποίαν εσυνειθίσαμεν να εξηγώμεν ό,τι συλλογιζόμεθα. -Τότε μόνον ονομάζονται τα έθνη φωτισμένα, όταν φέρωσι την γλώσσαν αυτών εις τελειότητα. Οι Ιταλοί, οι Γάλλοι, οι Άγγλοι, τότε αληθώς άρχησαν να ελευθερούνται από τη βαρβαρότητα, όταν οι κατ' αρχάς ολίγοι λόγιοι αυτών άνδρες κατεχέρησαν να γράφωσιν εις την κοινήν αυτών γλώσσαν. -Από ταύτην, των Ελληνιζόντων την ατοπίαν συμπεραίνεται πόσον ατοπώτερον είναι εν άλλο είδος συγγραφέων, τους οποίους, δια να διακρίνω από τους ακράτως Ελληνίζοντας, συγχώρησον να ονομάσω Μιξελληνίζοντας, ή αν αγαπάς κάλλιον Μιξοβαρβάρους. Ο σκοπός των τοιούτων είναι βέβαια επαινετός, επειδή προθυμούνται να σιμώσωσιν, όσον δυνατόν εγγύτερον, την σημερινήν γλώσσαν εις την μητέρα της την Ελληνικήν… Αυτοί σπουδάζουν, ως είπα, να εξελληνίσωσι την κοινήν γλώσσαν, αλλ' επειδή καταγίνονται εις πράγμα αδύνατον, μην έχοντες το δικαίωμα ν' αλλάξωσι του έθνους την γλώσσαν, αναγκάζονται και την Ελληνικήν να διαστρέφωσι, και την κοινήν, την οποίαν ν' αποφύγωσι δεν εμπορούν, βαρβαροτέραν με την άλογον παράθεσιν ταύτην να κάμνωσι. -Η γλώσσα είναι εν από τα πλέον αναπαλλοτρίωτα του έθνους κτήματα. Από το κτήμα τούτο μετέχουν όλα τα μέλη του έθνους με δημοκρατικήν, να είπω ούτως, ισότητα" κανείς, όσον ήθελεν είσθαι σοφός, μητ'έχει, μήτε δύναταί ποθεν να λάβη το δικαίωμα να λέγη προς το έθνος, "Ούτω θέλω να λαλής, ούτω να γράφης". Όστις, επαγγελλόμενος να γράφη εις την κοινήν γλώσσαν, μακρύνεται τόσον από τον κοινόν τρόπον του λέγειν, εκείνος ζητεί πράγμα, το οποίον μητ' ο σκληρότατος τύραννος δεν είναι καλός να κατορθώση… Μόνος ο καιρός έχει την εξουσίαν να μεταβάλλη των εθνών τας διαλέκτους, καθώς μεταβάλλει και τα έθνη…Εάν το να μακρύνεταί τις από την κοινήν του λέγειν συνήθειαν τόσον, ώστε να γίνεται ασαφής εις την διάνοιαν, και παράξενος ολότελα εις την ακοήν, ήναι τυραννικόν, το να χυδαϊζει πάλιν τόσον, ώστε να γίνεται αηδής εις εκείνους όσοι έλαβον ανατροφήν, με φαίνεται δημαγωγικόν. Όταν λέγω, ότι από την γλώσσαν μετέχει το έθνος όλον με δημοκρατικήν ισότητα, δεν νοώ ότι πρέπει ν' αφήσωμεν την μόρφωσιν και δημιουργίαν αυτής εις την οχλοκρατικήν φαντασίαν των χυδαίων. Ο όχλος είναι πανταχού όχλος. Εάν δεν έχωμεν το δικαίωμα της τυραννικής προσταγής, "Ούτω θέλω να λαλής", έχομεν εξ άπαντος το δικαίωμα της αδελφικής συμβουλής, "Ούτω πρέπει να λαλώμεν"… Γράφε μετά προσοχής και μελέτης· εκρίζωσον από την γλώσσαν τα ζιζάνια της χυδαιότητος, όχι όμως όλα πάραυτα με την δίκελλαν, αλλά με την χείρα και κατά μικρόν εν οπίσω του άλλου" σπείρε εις αυτήν τα Ελληνικά σπέρματα, αλλά και αυτά με την χείρα και όχι με τον σάκκον. Και θέλεις απορήσει πώς εις ολίγον καιρόν και αι λέξεις και αι φράσεις σου επέρασαν από το βιβλίον εις του λαού τα στόματα. Οι λόγιοι άνδρες του έθνους είναι φυσικά οι νομοθέται της γλώσσης, την οποίαν λαλεί το έθνος" αλλ' είναι (πάλιν το λέγω) νομοθέται δημοκρατικού πράγματος. Εις αυτούς ανήκει η διόρθωσις της γλώσσης, αλλ' η γλώσσα είναι κτήμα όλου του έθνους, και κτήμα ιερόν. -Περισσότερον ήθελ' ωφελήσει το γένος σήμερον όστις καίει παρά όστις γράφει Γραμματικάς. -Κατά διαφόρους περιόδους, ή εποχάς χρόνου, το αυτό έθνος έχει διάφορον Γραμματικήν, ήγουν διάφορον τρόπον του λαλείν και γράφειν την γλώσσαν του. -Αναγκαιότερα είναι εις ημάς η γραμματική θεωρία και πράξις της γλώσσης, την οποίαν λαλούμεν καθ' εκάστην, παρά της γλώσσης, την οποίαν μας αναγκάζει να μανθάνωμεν η κατάληψις των συγγραμμάτων των ημετέρων προγόνων. -Όταν η γλώσσα ευρίσκετ' ακόμη, να είπω ούτως εις τα σπάργανα, τα σφάλματα είναι ευκολοσφόγγιστοι ρύποι" και όσον περισσοτέρους εξαλείψη τις, τόσον λογικωτέραν και ευμορφοτέραν θέλει καταστήσει την γλώσσαν του. -Τι ακούω; …Ευρίσκονται εις την Ελλάδα Έλληνες, οι οποίοι γεμίσαντες λίθους τους κόλπους αυτών, και αναβάντες ως επί πέτρας υψηλής της Θρησκείας (ως αυτοί λέγουν), λιθοβολούν απανθρώπως την Φιλοσοφίαν, διά να της εμποδίσωσι την είσοδον εις την Ελλάδα…Μη δυνάμενοι να εξολοθρεύσωσι με το πυρ και με τον σίδηρον της Φιλοσοφίας τους ησύχους οπαδούς, προθυμούνται να τους παραστήσωσιν εις την υπόληψιν του ανοήτου όχλου, ως δημεγέρτας, ως αθέους, εις ολίγα λόγια, να τους καταστήσωσιν, ως φθορέας της πολιτικής κοινωνίας, βδελυκτούς εις όλον το γένος. Εις την Φιλοσοφίαν εξεναντίας παρά τον ορθόν λόγον κανέν άλλο όπλον δεν συγχωρείται. -Ο τρόπος ούτος να τελειωθή δεν είναι δυνατόν, εάν εις τόπον των ελληνιστί γραμμένων βιβλίων δεν εισαχθώσιν εις τα κοινά σχολεία βιβλία γραμμένα εις την κοινήν γλώσσαν, ήγουν την γλώσσαν εκείνην, την οποίαν λαλούσι καθ' ημέραν αναμεταξύ των τα παιδάρια εις τα σχολεία και ακούουσι λαλούντας εις τους οίκους τους ιδίους των γονείς. -Ήθελε πολύ ταχύνει την εις το καλόν της Ελλάδος προκοπήν και βελτίωσιν Εφημερίς πολιτικοφιλολογική, γραμμένη εις την κοινώς λαλουμένην γλώσσαν. -Την μέσην οδόν της γλώσσης πρέπει να πατήσωμεν δια να μεταδόσωμεν εις τους απαιδεύτους, αν έχωμεν τι καλόν, και να δόσωμεν εις τους σοφούς αφορμήν να μεταδόσωσι καλήτερα. -Ελάλησα να γράφωμεν εις την μητρικήν ημών γλώσσαν, όχι με σκοπόν να κινήσω τους ομογενείς εις καταφρόνησιν της αρχαίας των προγόνων ημών γλώσσης, ως μ' εσυκοφάντησαν αναισχύντως.

Νομίζω ότι η διαφθορά της γλώσσης είναι συγγενής νόσος της διαφθοράς των ηθών, και κατά τους ιπποκρατικούς κανόνας ζητεί και συγγενή και παρομοίαν θεραπείαν. -Το κοινόν ιδίωμα δεν είναι αξιοκαταφρόνητον, ως πρεσβεύουν οι μωροί. -Η γλώσσα είναι αυτό το έθνος· σε συγχωρεί να την καλλωπίζης και να την στολίζης, αλλ' όχι και να βάλης εις τόπον αυτής άλλην γλώσσαν ιδικήν σου. -Η φρικτοτέρα χυδαιότης της γλώσσης μας είναι η έλλειψις του απαρεμφάτου" … αι γλώσσαι, καθώς κατά μικρόν διαστρέφονται, ούτω κατά μικρόν διορθώνονται. -Και ο καλλωπισμός … της γλώσσης έχει όρια, τα οποία όστις αγωνίζεται να υπερπηδήση γίνεται τύραννος…