Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 2: Δημαράς, Κ. Θ. 1967. Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.·Αθήνα: Ίκαρος, σελ. 204-206, ©.

…Η κύρια εκπαιδευτική του απασχόληση, που φανερώνει τον συνθετικό τρόπο με τον οποίον αντιμετώπιζε ο Κοραής τα σχετικά ζητήματα, καθορίζεται στη γλώσσα. Κι εδώ μεσότητα, κι εδώ φιλελευθερισμός: "Η γλώσσα είναι εν από τα πλέον αναπαλλοτρίωτα του έθνους κτήματα. Από το κτήμα τούτο μετέχουν όλα τα μέλη του έθνους με δημοκρατικήν, να είπω ούτως, ισότητα"Κι ακόμη : "Μήτε τύραννοι των χυδαίων ούτε δούλοι της χυδαιότητος αυτών". Κι εδώ διαμορφώνεται ένας διμέτωπος αγώνας προς τις δύο ακρότητες. Έχουμε ως τον καιρό του Κοραή διαπιστώσει την ύπαρξη δύο γλωσσικών τάσεων, από τις οποίες καμμιά δεν έχει χαρακτήρα συντηρητικό: οι οπαδοί της λαϊκής γλώσσας ζητούσαν να φωτισθεί ο λαός, και για τούτο υποστήριζαν ότι έπρεπε οι λόγιοι να χρησιμοποιούν τη γλώσσα του· οι οπαδοί του αρχαϊσμού πιστεύουν πως μέσα από την αρχαία γλώσσα θ' αναστηθεί το δοξασμένο αρχαίο γένος. Υπάρχει δηλαδή κίνηση, και στις δυο περιπτώσεις, προς ένα σκοπό· ούτε συντήρηση, ούτε αντίδραση. Του Κοραή η θέση βρίσκεται πολύ πλησιέστερα στων οπαδών της λαϊκής γλώσσας, μα η κλασσική του παιδεία δεν του επιτρέπει να φθάσει ως τις άκρες συνέπειες του διαμορφωμένου πια γλωσσικού κινήματος: η γλώσσα των λογίων πρέπει να είναι διορθωμένη και πλουτισμένη.

Στην διόρθωση θα πρυτανεύσουν οι αρχές τις γαλλικής φιλοσοφίας του καιρού του: η φύση της γλώσσας πρέπει να μείνει σεβαστή, ο ορθός λόγος πρέπει να κατευθύνει την προσπάθεια. Ο Κοραής ζητεί να γνωρίσουμε τη φύση της γλώσσας μας· δημιουργείται έτσι η ανάγκη της μεθοδικής μελέτης της νεοελληνικής: πρέπει να συνταχθεί νεοελληνικό λεξικό, νεοελληνική γραμματική, και, για να εξυπηρετηθούν οι δύο αυτοί σκοποί, θα μελετηθεί η γλώσσα, όπως σώζεται στο στόμα του λαού και όπως βρίσκεται στα μεταγενέστερα γλωσσικά μνημεία. Θα ακολουθήσει η σύγκριση της νέας γλώσσας με την αρχαία, με το σκοπό να εξακριβωθούν οι τίτλοι της νέας γλώσσας, τα δικαιώματα όσα έχει κάθε στοιχείο της , για να επιζήσει στην διόρθωση. "Διόρθωσιν ονομάζω της γλώσσης, όχι μόνον τον μετασχηματισμόν διαφόρων βαρβαρομόρφων λέξεων και συντάξεων, αλλά και την φυλακήν πολλών άλλων, τας οποίας ως βαρβάρους σπουδάζουν να εξορίσωσιν από την γλώσσαν, όσοι μετά προσοχής δεν ηρεύνησαν την φύσιν της γλώσσης". Η σύγκριση ανάμεσα στις δυο γλώσσες θα έχει και ένα άλλο αποτέλεσμα, να γνωρίσουμε καλύτερα και την αρχαία· οι σημειώσεις του Κοραή είναι γεμάτες από τέτοιους παραλληλισμούς, που βοηθούν, με βάση την κοινή γλώσσα, στην κατανόηση της αρχαίας. Η συγκριτική μέθοδος δεν είναι εύρημα του Κοραή, είναι μέσα στην ατμόσφαιρα της εποχής του. Μα η εφαρμογή της στα νεοελληνικά, με τόση μάλιστα έκταση, οφείλεται σ'αυτόν: είναι η μέθοδος του Κοραή. Οπωσδήποτε , βάση του γλωσσικού οργάνου του Γένους πρέπει να είναι η νέα γλώσσα: καταδικάζεται η "κακή και διεστραμμένη να καταφρονώμεν την νέαν, την οποία μόνην είναι δυνατόν να φέρωμεν εις τελειότητα". Το ξεκαθαρισμένο όριο βρίσκεται προς την αρχαία.

Εξ άλλου ένας ακόμη κοινός τόπος που χαρακτηρίζει την εποχή του Κοραή, είναι η έννοια της εξέλιξης: "μόνος ο καιρός έχει την εξουσίαν να μεταβάλλη των εθνών τας διαλέκτους".Τέλος ο ορθός λόγος απαιτεί να μην ξεμακραίνουμε από την κοινή συνήθεια: στις λέξεις, στους τύπους, στη σύνταξη η προτίμηση θα είναι πάντα για τα πιο καταληπτά. Κι αν οι θεωρίες όλες οι γλωσσικές του Κοραή είναι εσφαλμένες , τότε, γράφει, "φρονιμωτέραν άλλην συμβουλήν εις το έθνος να δώση τις δεν έχει παρά την συμβουλήν του χυδαϊσμού, ήγουν να γράφη καθώς μιλεί και να μη γυρεύη να σιάση την γλώσσαν οπού έλαβεν από τους γονιούς του". Έτσι από την θεωρία καταλήγει ο Κοραής σε μια γλωσσική πράξη που προσεγγίζει προς την δημοτική. Μια δημοτική ξεκαθαρισμένη με μέτρο. Επιτυχημένος είναι ο χαρακτηρισμός του Δ.Βερναρδάκη που γράφει πως η γλώσσα του Κοραή είναι "απομίμησις της δημοτικής γλώσσης". Στο διάστημα της μακράς ζωής του παρατηρούμε μια σταθερή εξέλιξη προς την απλότητα, προς την δημοτική.