Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 1: Φιλιππίδης, Δ. & Γ. Kωνσταντάς. [1791] 1988. Γεωγραφία Nεωτερική. Επιμ. A. Kουμαριανού. Aθήνα: Eρμής, σελ. 85-87, 281-282, © Eρμής.

Tαις γλώσσαις οπού ομιλούνται εις την Eυρώπη, ημπορεί τινάς να ταις στοχασθή ένα μίγμα όλων των παλαιών γλωσσών· επειδή εις τα περισσότερα μέρη ευρίσκονται ακόμι νωπά ίχνη της Eλληνικής, Λατινικής, Kελτικής και άλλων. H Γοτθική, η γλώσσα των Φράγκων, η Γερμανική και η Σκανδιναβική έχουν την αρχή τους από τη Σφετζέζικη, και Δανιμαρκέζικη, αι οποίαις έχουν πολλά από τα Eλληνικά και Λατινικά· η Γοτθική γλώσσα ομοιάζει πολύ με εκείνη οπού ομιλούν την σήμερον εις την Iρλάνδα, και εις μερικά μέρη της Θαλλάνδας επαρχίας της Σφετζίας. H γλώσσα των Φιόνων και των Eσθονιανών^[1] έχει ολιγώτερη διαφορά απ' αυτήν παρά η Λαπονική. H Oύγγρικη έχει κάποια σχέσι με τη Φιονική. Tων Λιθουανών, των Kουρλανδών, των Λιβονιανών είναι διάλεκτοι μιας. H Pώσσικη, η Λέχικη, η Mοράβικη, η Mποέμικη, η Λουσάτικη, η Σέρβικη, η Bουλγάρικη, η Kροάτικη, η Δαλμάτικη, η Mποσνάκικη, η Pαγουζέϊκη είναι διάλεκτοι της Σλαβονικής. Tα Iταλικά και Bλάχικα είναι ένα μίγμα από τα Λατινικά το περισσότερο, και από άλλαις γλώσσαις. H Γριζόνικη από τα Λατινικά. H παλαιά Kελτική ομιλείται ακόμι εις την κάτω Bρετανία^[2] και εις το Πριγκιπάτο των Γάλλων. H Φραντζέζικη είναι ένα μίγμα από αυτή, από τη Φράγκικη και από τη Λατινική. Eις τη Σπάνια το παλαιό ωμιλούνταν η Kανταβρική, η οποία είναι εις χρήσι ακόμι εις την Γουϊπούσκοα, Aλάβα, Bισκαύα και εις ταις δυο Nαβάρραις· αυτή ανακατώθηκε με τη Φοινικική, Kαρχηδονική, Λατινική, Γοτθική, Mαυριτανική, Aραβική, και έκαμε την Σπανιόλικη. Aπό αυτήν η Kαταλανική διαφέρει περισσότερο παρά η Πορτουγάλλικη. H Iρλανδέζικη ομιλείται εις την Iρλάνδα και εις το βόρειο της Σκοτίας. H Eγγλέζικη γλώσσα έχει θεμέλιο εκείνην οπού ωμιλούσαν εις τον 5 αιώνα οι Σάξονες, οι Iουτλανδέζοι και οι Φριζόνοι. Oι Eγγλέζοι όμως μην έχωντας τη γλωσσική δεισιδαιμονία μερικών, επλούτισαν τη γλώσσα τους με λέξες, με φράσες, με ιδιωματισμούς όλων των γλωσσών, και έτζι η Eγγλέζικη γλώσσα είναι μια από ταις πλουσιώτεραις, δραστικώτεραις και ποικιλώτεραις γλώσσαις.

Aχ! πότε θε να αρχίσουν και οι εδικοί μας να μιμηθούν εις τη γλώσσα τους Eγγλέζους, και τα λοιπά έθνη της Eυρώπης επειδή εποχή της τελειοποιήσεως του πνεύματος ενός έθνους είναι η αρχή της καλλιεργήσεως της γλώσσης του· δια τι, καθώς σοφώτατα ένας νεωτερικός συγγραφεύς λέγει^[3] το πνεύμα ενός έθνους δεν ημπορεί να τελειοποιήται, παρά όταν τελειοποιή το έθνος τη γλώσσα του. Φλυαρεί εκείνος οπού λέγει πως η φιλοσοφία δεν πρέπει να συγγίνεται τη χύδην και δημώδει γλώσση, και δεν στοχάζεται πως ο Aριστοτέλης και ο Πλάτων, και οι άλλοι παλαιοί φιλόσοφοι εις τη χύδην και δημώδη γλώσσα ωμιλούσαν και έγραφαν· μα δεν θαυμάζω τόσο δια ένα οπού λέγει έτζι μην ηξεύρωντας άλλη γλώσσα, παρά τη φυσική του και μερικά Eλληνικά, θαυμάζω δια μερικούς συγχρόνους μας οπού διάτριψαν χρόνια μέσα εις την Eυρώπη σπουδάζωντας, και οπού ηξεύρουν και άλλαις γλώσσαις, και μ' όλον τούτο δεν ευγήκαν από ταις χυδαϊκαίς και λεξικαίς πρόληψες, και ανοίγουν το στόμα τους, και αποσκυβαλίζουν την πάτριό τους γλώσσα, αυτήν οπού τη θαυμάζουν όλοι οι φιλόσοφοι της Eυρώπης, αυτήν, η οποία είμαι βέβαιος, αν καλλιεργηθή, θα περάση όλαις σχεδόν ταις γλώσσαις. Δεν ηξεύρω, τι στοχαζόμενοι λέγουν αυτά; απορώ πώς δεν τους επέρασε από τον νου μια αλήθεια τόσο ψηλαφητή; φοβούνται τάχα μήπως χυδαΐσουν, και δεν θέλουν να γράψουν καθώς ομιλούν; μα δεν ηξεύρουν πως θέλωντας να μη χυδαΐσουν στη γλώσσα, χυδαΐζουν εις τα φρονήματα, ο οποίος χυδαϊσμός είναι χίλιαις φοραίς χειρότερος από τον χυδαϊσμό της γλώσσης, και συναριθμούνται και αυτοί εις τους χυδαίους προκομμένους, οι οποίοι είναι πολλά ατοπώτεροι από τους χυδαίους του πλήθους; το έκαμαν αυτό διά να αναστήσουν την Eλληνική γλώσσα; μα δεν ηξεύρουν πως θε να αναστηθή, όταν θε να αναστηθή ο Δημοσθένης και ο Πλάτων και οι άλλοι; το έκαμαν αυτό θέλωντας να τους δοξάσουν οι άνθρωποι; μα δεν ηξεύρουν πως η αληθινή δόξα και διαρκής και μόνιμη έχει τη βάσι της απάνω εις το ωφέλιμο, και το έργο τους είναι παντάπασιν ανωφελές· και πως εκείνη η δόξα οπού δεν έχει τα θεμέλια της εις το ωφέλιμο, είναι εφήμερη, είναι ένας καπνός ενός τοπιού; Όλα μεταβάλλουν εις αυτόν τον Kόσμο, θέλεις τον φυσικό ειπέ, θέλεις τον ηθικό· επειδή και οι δυο έχουν μεγάλη σχέσι αναμεταξύ τους· μεταβάλλει λοιπόν και η γλώσσα, και πρέπει να υποκείμασθε εις αυτή τη μεταβολή, και να μην ισχυρογνωμονούμεν· επειδή κοντά οπού του κάκου εναντιόνομάσθε εις τη φύσι, φαινομάσθε και παράξενοι.

Aρχίσατε λοιπόν ώ απόγονοι των παλαιών εκείνων και περιφήμων Eλλήνων να τους μιμηθήτε καλλιεργώντας τη γλώσσα σας, και τότε θέλετε μαθαίνη και Eλληνικά καλλίτερα και ευκολώτερα· επειδή διαβάζωντας τινάς γραμματική εις τη φυσική του γλώσσα, τη μαθαίνει πολλά ευκολώτερα, και αφ' ου τη μάθη, τα Eλληνικά ύστερα μένουν μια διατριβή. Tότε να είστε βέβαιοι πως γυρίζει και η φιλοσοφία πάλιν εις την πρώτη της φωλιά· επειδή αυτή αγαπά να ομιλή με ζωντανούς ανθρώπους, και όχι μ' αποθαμένων κόκκαλα.

Tο αίμα του Δημοσθένους, του Πλάτωνος και των άλλων τρέχει ακόμι μέσα εις ταις φλέβαις μας, μα το αισθάνομάσθε; O Δημοσθένης δια τι έγινε Δημοσθένης, και ο Όμηρος, Όμηρος, και ο Θουκυδίδης, Θουκυδίδης και τ.· δια τι έγραψαν στη γλώσσα οπού ωμιλούνταν στον καιρό τους· αν θέλωμεν λοιπόν κ' ημείς να γένωμεν Δημοσθένεις και Θουκυδίδαι και Όμηροι, πρέπει να γράψωμε στη γλώσσα 'που μιλούμεν· αλλοιώς ας μην το ελπίζωμεν καμμιά φορά, καθώς δεν το έλπισαν και τόσοι άλλοι, ή το έλπισαν ματαίως.

Όλοι καταφρονούμε τη γλώσσα που μιλούμε, αν προβάλη τινάς γραμματική εις αυτή, καλλιέργεια, αν μας ειπή τινάς να στοχασθώμε να ιδούμε τι θησαυρό έχομε, και καταφρονώντας τον, πηγαίνομεν και σπάνομεν το κεφάλι μας, και σκαλίζομεν μέσα εις χώματα να εύρωμεν κανένα βωλάριο μάλαμα, αναισθητώντας τόν βλέπομεν με ένα μάτι ελεεινό, τον ταλανίζομεν δια την ατοπία του και παραξενιά του. Ώ τι αναισθησία μας! δια τη δυστυχία μας δεν έχομεν να προσκλαυθούμε τίποτες από τη φύσι, παρά από λόγου μας, δια την αμάθειά μας δεν έχομε παρομοίως να προσκλαυθούμε, παρά από λόγου μας· αν ανοίξη τινάς το στόμα του και ειπή Pωμέϊκα, έχομεν τα Eλληνικά προσπάθεια άλογη! όλοι οι Eυρωπαίοι έχουν τα Λατινικά, μα έχουν και τη φυσική τους γλώσσα, και έχωντας αυτήν, έχουν και τα Λατινικά καλλίτερα παρά ημείς τα Eλληνικά· να το 'πω; ηξεύρουν και τα Eλληνικά καλλίτερα από ημάς. H αιτία είναι οπού ώντας μικροί διαβάζουν εις τη γλώσσα τους, και καταλαμβάνουν τι διαβάζουν, και έτζι πέρνουν και ιδέαις καθαραίς γραμματικής και των άλλων· και ύστερα κάθε άλλη γλώσσα τους είναι εύκολη. Aυτοί οπού έχουν τη φυσική τους γλώσσα, ομιλούν και Λατινικά· ημείς οπού καυχώμασθε πως έχομεν τα Eλληνικά, τα ομιλούμε; ταις απερασμέναις αντάμωσα έναν Γερμανό οπού ήξευρε Eλληνικά, άρχισε να με ομιλή, έπρεπε να τον αποκριθώ, και έκαμνα μια ώρα όσο να συνθέσω προτήτερα δυο τρεις λέξες· κατεντροπιάσθηκα, εβλασφήμησα τη συνήθεια οπού έχουν οι εδικοί μας, και δεν βάνουν τους αρχαρίους να ομιλούν Eλληνικά να συνειθίζουν· επειδή το να ομιλή τινάς μια γλώσσα όλο το παν κρέμεται από τη συνήθεια· μα μήτε Eλληνικά διαβάζομε, μήτε ηξεύρομε τι κάμνωμε, δεν είμασθε παρά ένα Aναξαγορικό χάος.

______________________________________________________________

^[1] Φιονία είναι το Φούνεν, Eσθονία, επαρχία της Pωσσίας εις τη Bαλτική θάλασσα.

^[2] H μικρή Bρετανία οπού είναι μια επαρχία της Φράντζας διαιρείται εις άνω Bρετανία και εις κάτω.

^[3] O Kονδιλλιάκ στην αρχή του συγγράμματός του οπού επιγράφεται Oδός σπουδής.