Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα

Λεξιλογείον: μιλώντας για λέξεις...

Διαβάστε τη δημοσίευση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας στη στήλη "Λεξιλογείον" της εφημερίδας Το Βήμα της Κυριακής

Αναδημοσίευση από το φύλλο της 6ης Απριλίου 2025

Ομπρέλες

Αν είμασταν σωστοί ετυμολόγοι και απόλυτα ακριβολόγοι θα φυλαγόμασταν από το οξύμωρο και δεν θα αγοράζαμε ποτέ ομπρέλα για τη βροχή. Αν επιμέναμε στην απόλυτη κυριολεξία και είχαμε δυσανεξία απέναντι στις μεταφορές, καμιά ομπρέλα (για 53 και βάλε) δεν θα μπορούσε να συντάξει μανιφέστο.

Ομπρέλες

Μεγαλούτσικες πρέπει να ήταν οι ομπρέλες που είχε κατά νου ο Αριστοφάνης: στους «Ιππής» του ο προσωποποιημένος Δήμος ανοίγει τα αυτιά του «ώσπερ σκιάδειον» όταν ακούει κολακείες, και στους «Όρνιθές» του ο Προμηθέας θέλει να κρυφτεί κάτω από «σκιάδειον» για να μην τον βλέπουν από πάνω οι θεοί. Δεν είναι βέβαιο αν τα σκίαστρα εδώ είναι φορητά αλλά το φορητό και πτυσσόμενο ‘σκιάδιον’ (sic), που κυκλοφορεί στα καθαρευουσιάνικα του Παπαδιαμάντη, του Ροϊδη ή του Βιζυηνού, επισκιάστηκε (κυριολεκτικά) από τα ξενόφερτα συνώνυμά του (ombrella, ombrelle) που έλκουν την καταγωγή τους από τη λατινική umbra (=σκιά). Ομπρέλλα κρατούσαν οι δεσποσύνες που ήθελαν «δέρμα σαν καμωμένο από ιασεμί» πριν η Κοκό Σανέλ λανσάρει το λιοκαμμένο κάλλος του suntan – στη Δύση, γιατί στην Άπω Ανατολή ανθούν ακόμη τα λευκαντικά.

Πάντως σήμερα, και αφού τα νεόκοπα ‘αλεξιβρόχια’, όπως και τα ‘αλεξήλια’, δεν σημείωσαν ποτέ σοβαρές πωλήσεις στη λεξιλογική αγορά, κρατάμε ομπρέλα και με ήλιο και με βροχή – en tous cas, όπως θα έλεγε και ο Μακρόν που προθυμοποιήθηκε πρόσφατα να ανοίξει τη γαλλική πυρηνική ομπρέλα πάνω από την Ευρώπη. Δεν είναι βέβαιο αν σε περίπτωση πυρηνικού όμβρου θα τη βγάλουμε αβρόχοις ποσί ούτε αν θα καλυφθεί και η νοτιότερη απόληξη των Βαλκανίων αλλά για την ώρα ας θυμηθούμε τη σοφή ομπρέλα της Κικής Δημουλά: Όταν βρέχει δεν παίρνω ομπρέλα … Όταν δεν βρέχει / όσο κι αν ευτυχεί ο ουρανός / όσο κι αν τον πιστεύω / ανοίγω την ομπρέλα μου./ Δεν είναι ξεκάθαρη/ καιρική συνθήκη η ευτυχία.

______________________________________________

Σε συνεργασία με την εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής», το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας δημοσιεύει δύο λέξεις την εβδομάδα στην στήλη «Λεξιλογείον», στο ένθετο των Νέων Εποχών του «Βήματος» (και στην ηλεκτρονική έκδοση). Οι σχετικές καταχωρίσεις θα αναδημοσιεύονται στα διαδικτυακά μέσα του ΚΕΓ και σε ειδική ενότητα της ιστοσελίδας του ΚΕΓ.

Σχολιάζονται λέξεις που είτε παρουσιάζουν ενδιαφέρον από ιστορική άποψη (ετυμολογία, ταξίδι της λέξης μέσα στον χρόνο) είτε «πριμοδοτούνται» από τη σύγχρονη γλωσσική (και όχι μόνο) επικαιρότητα, μεταξύ άλλων. Ο σχολιασμός ̶ σύντομος, μακριά από κάθε διάθεση γλωσσικής διδασκαλίας ̶ θα κινητοποιεί, πιστεύουμε ευχάριστα, την ανάδυση ρητών και υπόρρητων σημασιών, διασυνδέοντας ακόμη και γνωστές σημασίες με σύγχρονα νοήματα.

Δείτε όλες τις δημοσιεύσεις