ΒΑΣΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
ΒΟΗΘΗΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
- α. Πήλινο «μετάλλιο» με οπή ανάρτησης από την Κνωσό, β. Πήλινη ράβδος από την Κνωσό.
- α. Duhoux, Y. Γραμμική Α, σελ. 180-181, β. Κατάλογος των συλλαβικών συμβόλων της γραμμικής A και των αντίστοιχων της γραμμικής B.
- Duhoux, Y. Γραμμική Α, σελ.182-183.
- α. Χριστίδης, Α.-Φ. Εισαγωγή [στη Β΄ Ενότητα], σελ.123-124, β. Mallory, J. P. Η ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια: Το ιστορικό ζήτημα, σελ. 140-141, γ. Καραλή, Μ. Η ταξινόμηση των αρχαίων ελληνικών διαλέκτων. σελ. 288.
- α. Chadwick, J. Γραμμική Β, σελ. 200-201, β. Χριστίδης, Α.-Φ. Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, σελ. 64-75.
- Ανδρέου, Σ. Πρωτοϊστορία: Το πλαίσιο, σελ. 171-172.
- Πινακίδα από την Πύλο σε γραμμική B
- Βοκοτόπουλος, Λ. Οι Σκοτεινοί Αιώνες: Τα αρχαιολογικά δεδομένα, σελ. 204-205, 208-209.
- α. Βουτυράς, Ε. Η εισαγωγή του αλφαβήτου, σελ.211-212, β. Χριστίδης, Α.-Φ. Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, σελ. 97-102, γ. Brixhe, C. The history of the alphabet: Some guidelines for avoiding oversimplification, σελ. 284-285.
- Αλφάβητα ελληνικών πόλεων
- Ηρόδοτος, Ἱστορίαι 5.58 Hude.
- Βουτυράς, Ε. Η εισαγωγή του αλφαβήτου, σελ. 215-216.
- Thomas R. Γραπτός και προφορικός λόγος στην Αρχαία Ελλάδα, σελ. 19-21, 29-31.
- Ανδρέου, Σ. Πρωτοϊστορία: Το πλαίσιο, σελ. 167.
- α. Thomas, R. Aλφαβητισμός και προφορικότητα στην κλασική περίοδο, σελ. 238, β. Thomas, R. Γραπτός και προφορικός λόγος στην Αρχαία Ελλάδα, σελ. 158-159.
- Thomas, R. Aλφαβητισμός κι προφορικότητα στην κλασική περίοδο, σελ. 243-244.
- Χριστίδης, Α.-Φ. Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, σελ. 104-105.
- Η Οινοχόη του Διπύλου
- Η επιγραφή στο ποτήρι του Νέστορα
- Πειραματικά αλφάβητα σε όστρακα από την Aρχαία Aγορά της Aθήνας
- Θουκυδίδης 2.2. Budé
- Πλάτων,Φαίδρος 274b-279b
- Μίσιου, Ά. Γλώσσα και εκπαίδευση στην αρχαιότητα, σελ. 889.
- Τσαντσάνογλου, Κ. Σημεία στίξης, σελ. 991.
- Χριστίδης, Α.-Φ. Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, σελ. 106.
- Τσαντσάνογλου, Κ. Τονισμός, σελ. 987.
- α. Αριστοφάνης, Νεφέλες, 768-772 Budé, β. Αθήναιος, Δειπνοσοφιστές, 9. 407 b-c Budé
Θέματα ιστορίας της ελληνικής γλώσσας
Γραφή και ελληνική γλώσσα
Άννα Μίσσιου (2007)
Ανδρέου, Σ. 2001.
Πρωτοϊστορία: Το πλαίσιο. Στο Ιστορία της ελληνικής γλώσσας: Από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα, επιμ. Α.-Φ.Χριστίδης, 165-172. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη], σελ. 167.
© Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη]Η εισαγωγή της γραφής στην Αίγυπτο έγινε με πολύ μικρή καθυστέρηση σε σχέση με τη νοτιοδυτική Ασία, πάλι πριν από το τέλος της 4ης χιλιετίας. Δεν είναι, ωστόσο, εύκολο να σκιαγραφηθούν με ακρίβεια οι συνθήκες της πρώτης εμφάνισης και της πρώιμης εξέλιξής της. Όπως και στη Μεσοποταμία, η ιεραρχική οργάνωση της κοινωνίας φαίνεται να προηγείται της εισαγωγής της γραφής. Η απουσία προκαταρκτικών σταδίων στην Αίγυπτο θα μπορούσε να σημαίνει ότι η εμφάνιση της γραφής δεν ήταν άσχετη με κάποιες αδύναμες ενδείξεις επαφών με τη νοτιοδυτική Aσία κατά την περίοδο αυτή. Είναι επίσης αβέβαιο αν τα πρώτα σύντομα κείμενα πάνω σε πήλινα αγγεία και η παράλληλη χρήση σφραγισμάτων και σφραγιδοκυλίνδρων, που αποτελούν τις πρώτες ενδείξεις γραφειοκρατικής οργάνωσης στο τέλος της προδυναστικής περιόδου, συμπίπτουν με την πολιτική ενοποίηση ολόκληρης της πλούσιας κοιλάδας του Νείλου, από το Δέλτα μέχρι το Aσουάν (Trigger et al. 1983· Kemp 1989· Baines 1988). Η πολιτική ενότητα είχε πάντως συντελεστεί στις αρχές της 3ης χιλιετίας και στα νεκροταφεία της Αβύδου οι βασιλικοί τάφοι ξεχωρίζουν πλέον με σαφήνεια. O έλεγχος και η διαχείριση της βασιλικής περιουσίας, η συλλογή των φόρων και ο συντονισμός της γεωργικής και της βιοτεχνικής παραγωγής γινόταν από μια αυστηρά συγκεντρωτική διοίκηση, επικεφαλής της οποίας παρέμενε πάντα ο ηγεμόνας. Η εγγράματη αριστοκρατία χρησιμοποιούσε ένα σύνθετο σφραγιστικό σύστημα και κατέγραφε τις διάφορες οικονομικές δραστηριότητες σε έγγραφα από πάπυρο, ξύλο και ελεφαντόδοντο, από τα οποία όμως ελάχιστα διασώθηκαν. Θεμελιώδες συστατικό της δύναμης της αιγυπτιακής κεντρικής εξουσίας υπήρξε από την αρχή ο θεϊκός της χαρακτήρας και ο ρόλος της ως εγγυητή της πολιτικής και γεωγραφικής ενότητας του κράτους, στοιχεία τα οποία πρόβαλλαν οι παραστάσεις που διακοσμούσαν τις πέτρινες στήλες στο εσωτερικό των βασιλικών τάφων. Μια αξιοσημείωτη αιγυπτιακή ιδιαιτερότητα είναι η πρώιμη χρήση της γραφής για την παρουσίαση της ιδεολογίας της κεντρικής εξουσίας με πολύ σύντομες επιγραφές που συνόδευαν αυτές τις παραστάσεις (Baines 1989).
H δύναμη της κεντρικής εξουσίας έφτασε σε εντυπωσιακά επίπεδα στα τέλη της 3ης χιλιετίας, όπως δείχνει η ικανότητά της να κινητοποιεί τεράστιο όγκο ανθρώπινου δυναμικού, πλουτοπαραγωγικών πηγών και τεχνολογίας για την κατασκευή, τον εξοπλισμό και τη συντήρηση των πυραμίδων, που με τα γύρω τους συγκροτήματα λειτουργούσαν ως θρησκευτικοί χώροι στους οποίους δέσποζε η μορφή του νεκρού ηγεμόνα. Η ραγδαία αύξηση των θρησκευτικών κειμένων και η τελειοποίηση του συστήματος της γραφής την ίδια περίοδο επέτρεψαν την πληρέστερη παρουσίαση της ιδεολογίας της κεντρικής εξουσίας. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι η τοποθέτηση των επιγραφών, όπως και των παραστάσεων, στο εσωτερικό των θρησκευτικών κέντρων όπου η πρόσβαση ήταν περιορισμένη, και παράλληλα ο μικρός αριθμός της εγγράματης αριστοκρατίας περιόριζαν σημαντικά μέχρι τα τέλη της 3ης χιλιετίας τις δημόσιες επιπτώσεις της αλλά και την πρόσβαση στη γραφή. Η ισχύς της κεντρικής εξουσίας επιβαλλόταν μέσω της μνημειακότητας των πυραμίδων και η προφορική παράδοση φρόντιζε για τη διάδοση της πίστης που στήριζε αυτή τη δύναμη. Mε το τέλος της 3ης χιλιετίας, ωστόσο, είχαν διαμορφωθεί οι συνθήκες για την ευρύτερη διάδοση και σταθερότητα της γραφής με τη διεύρυνση της αριστοκρατίας, τη χαλάρωση των περιορισμών όσον αφορά τη χρήση της γραφής, αλλά και τη χρήση της για κείμενα με σημαντική ποικιλία περιεχομένων (Baines 1988).
