Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

(iv) Αιτιατική

§2.30. Η αιτιατική λειτουργεί κυρίως ως συμπλήρωμα ή προσδιορισμός του ρήματος, και ελάχιστες χρήσεις έχει ως προσδιορισμός ονομάτων. Είναι η κατεξοχήν πτώση που συμπληρώνει τη σημασία του ρήματος και δηλώνει το αντικείμενο στο οποίο μεταβαίνει άμεσα η ρηματική ενέργεια. Η στενή σχέση της αιτιατικής με το ρήμα φαίνεται από το γεγονός ότι είναι η πτώση στην οποία εκφέρεται το εσωτερικό ή σύστοιχο αντικείμενο.

Στη συνέχεια θα εξεταστούν οι λειτουργίες της αιτιατικής όταν (α) προσδιορίζει ουσιαστικά και επίθετα, (β) προσδιορίζει επιρρήματα και (γ) λειτουργεί επιρρηματικά.

§2.31. Η αιτιατική με ονόματα. Η αιτιατική ως ετερόπτωτος προσδιορισμός ονομάτων μπορεί να δηλώνει:

(α) αναφορά (αιτιατική της αναφοράς). Συχνές αιτιατικές της αναφοράς είναι οι: τὸ ὕψος, τὸ εὖρος, τὸ μῆκος, τὸ μέγεθος, τὸν ἀριθμόν, τὸ πλῆθος, τὸ ὄνομα, τὴν ὄψιν, κλπ.

ΣΟΦ ΟΤ 371 τυφλὸς τά τ᾽ ὦτα τόν τε νοῦν τά τ᾽ ὄμματ᾽ εἶ || είσαι τυφλός και στα αυτιά και στον νου και στα μάτια.

ΠΛ Γοργ 477a βελτίων τὴν ψυχὴν γίγνεται || γίνεται καλύτερος στην ψυχή.

ΘΟΥΚ 2.40.3 κράτιστοι δ' ἂν τὴν ψυχὴν δικαίως κριθεῖεν || δικαίως θα μπορούσαν να κριθούν πάρα πολύ γενναίοι στην ψυχή.

ΛΥΣ 10.29 ὅσῳ μείζους εἰσὶ καὶ νεανίαι τὰς ὄψεις τοσοῦτο μᾶλλον ὀργῆς ἄξιοί εἰσι || όσο πιο μεγαλόσωμοι και νεαροί στην εμφάνιση είναι, τόσο περισσότερο αξίζουν την οργή σας.

ΑΝΤΙΦ 5.76 τὴν μὲν οὖν γνώμην ἔτι καὶ ἐν ἐκείνοις ὅμοιος ἦν εἰς ὑμᾶς || ως προς το φρόνημα λοιπόν, ακόμα και σ'εκείνες τις περιστάσεις, έμεινε ο ίδιος απέναντί σας.

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.2.23 διὰ μέσου δὲ τῆς πόλεως ῥεῖ ποταμὸς Κύδνος ὄνομα, εὖρος δύο πλέθρων || μέσα από την πόλη περνάει ένα ποτάμι, Κύδνος στο όνομα, με εύρος δύο πλέθρα.

(β) ποσό (αιτιατική του ποσού). Συνήθως προσδιορίζει συγκριτικούς βαθμούς επιθέτων επιτείνοντας τη σημασία τους.

ΛΥΣ 14.13 ἡγήσονται πολὺ πλείονος ἀξίαν εἶναι τὴν πόλιν || θα θεωρήσουν ότι η πόλη μας είναι πολύ πιο αξιόλογη.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 5.2.15 οἰκία γε πολὺ μείζων ἡ ὑμετέρα τῆς ἐμῆς || το σπίτι σας είναι πολύ μεγαλύτερο από το δικό μου.

ΠΛ Απολ 25d τοσοῦτον σὺ ἐμοῦ σοφώτερος εἶ || εσύ είσαι τόσο πιο σοφός από μένα.

§2.32. Η αιτιατική με επιρρήματα. Η αιτιατική ως προσδιορισμός επιρρημάτων μπορεί να δηλώνει:

(α) αναφορά. Προσδιορίζει συνήθως τροπικά επιρρήματα.

ΞΕΝ Απομν 3.12.4ὑγιαίνουσιν οἱ τὰ σώματα εὖ ἔχοντες || υγιείς είναι εκείνοι που έχουν τα σώματά τους σε καλή κατάσταση.

(β) ποσό. Συνήθως επιτείνει τη σημασία επιρρημάτων συγκριτικού βαθμού.

ΛΥΣ 14.15 ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον ἐφοβεῖσθε τοὺς τῆς πόλεως νόμους || αλλά πολύ περισσότερο φοβόσασταν τους νόμους της πόλης.

ΘΟΥΚ 1.45.1 οὐ πολὺ ὕστερον δέκα ναῦς αὐτοῖς ἀπέστειλαν βοηθούς || λίγο αργότερα τους έστειλαν δέκα πλοία για να τους βοηθήσουν.

(γ) Με αιτιατική συντάσσονται και τα ορκωτικά μόρια νὴ και μά. Σε καταφατικές προτάσεις χρησιμοποιούνται τα νὴ και ναὶ μά, ενώ στις αρνήσεις τα μὰ και οὐ μά.

ΔΗΜ 25.42ἀλλὰ νὴ Δία ταῦτα μὲν οὕτως ἔχειν ὁμολογήσετε || αλλά, μα τον Δία, θα παραδεχθείτε ότι αυτά έτσι έχουν.

ΠΛ Ιππαρ 228a οὐ μὰ Δία, ὦ Σώκρατες, ἀλλὰ τοὐναντίον σύ με ἐξαπατᾷς || όχι μα τον Δία, Σωκράτη, αλλά αντίθετα εσύ με εξαπατάς.

§2.33. Η αιτιατική ως επιρρηματικός προσδιορισμός μπορεί να δηλώνει:

(α) τόπο. Ειδικότερα, η αιτιατική δηλώνει τοπική έκταση και χρησιμοποιείται κυρίως για να μετρηθεί η απόσταση μεταξύ δύο σημείων ή η απόσταση που έχει διανυθεί σε μια πορεία.

ΘΟΥΚ 2.5.2 ἀπέχει δὲ ἡ Πλάταια τῶν Θηβῶν σταδίους ἑβδομήκοντα || οι Πλαταιές απέχουν από τη Θήβα εβδομήντα στάδια.

ΞΕΝ Ελλ 3.2.11 ἣ ἀπέχει ἀπὸ Σάρδεων τριῶν ἡμερῶν ὁδόν || η οποία (Έφεσος) απέχει από τις Σάρδεις τρεις μέρες δρόμο.

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.4.9 Κῦρος ἐξελαύνει σταθμοὺς τέτταρας παρασάγγας εἴκοσιν ἐπὶ τὸν Χάλον ποταμόν || ο Κύρος προχωρεί τέσσερις σταθμούς και είκοσι παρασάγγες και φτάνει στον ποταμό Χάλο.

ΞΕΝ Απομν 2.1.23 τὴν ἡδίστην τε καὶ ῥᾴστην ὁδὸν ἄξω σε || θα σε οδηγήσω από τον πιο ευχάριστο και πιο εύκολο δρόμο.

Στην ποίηση η αιτιατική με ρήματα κίνησης δηλώνει το τέρμα της κίνησης, τον προορισμό. Η χρήση αυτή δεν επιβιώνει στον πεζό λόγο.

ΣΟΦ ΟΤ 35 ἄστυ Καδμεῖον μολών || αφού ήρθες στην πόλη του Κάδμου.

ΕΥΡ Τρ 883πέμψομέν νιν Ἑλλάδα || θα την στείλουμε στην Ελλάδα.

(β) χρόνο. Η αιτιατική του χρόνου δηλώνει χρονική έκταση και ειδικότερα: (i) το χρονικό διάστημα που διαρκεί ένα γεγονός, (ii) το χρονικό διάστημα που έχει περάσει από τότε που συνέβη ή συμβαίνει κάτι. Στο τακτικό αριθμητικό που δηλώνει τον χρόνο συχνά προστίθεται τύπος της αντωνυμίας οὑτοσί.

ΘΟΥΚ 1.31.1 τὸν δ' ἐνιαυτὸν πάντα τὸν μετὰ τὴν ναυμαχίαν καὶ τὸν ὕστερον οἱ Κορίνθιοι […] ἐναυπηγοῦντο […] νεῶν στόλον || ολόκληρο τον χρόνο μετά τη ναυμαχία και τον επόμενο οι Κορίνθιοι ναυπηγούσαν πλοία.

ΘΟΥΚ 4.118.10 αἱ δὲ σπονδαὶ ἐνιαυτὸν ἔσονται || η συνθήκη ειρήνης θα διαρκέσει έναν χρόνο.

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.2.6 ἐνταῦθα ἔμεινεν ἡμέρας ἑπτά || έμεινε εκεί επτά μέρες.

ΛΥΣ 24.6 τὴν δὲ μητέρα τελευτήσασαν πέπαυμαι τρέφων τρίτον ἔτος τουτί || έχω πάψει να συντηρώ την μητέρα μου από τότε που πέθανε, εδώ και τρία χρόνια (εναλλακτικά: τη μητέρα μου, η οποία πέθανε πριν από δύο χρόνια).

ΠΛ Πρωτ 309d τρίτην γε ἤδη ἡμέραν (ἐπιδεδήμηκεν) || είναι στην πόλη μας ήδη από προχθές.

ΔΗΜ 3.4 ἀπηγγέλθη Φίλιππος ὑμῖν ἐν Θρᾴκῃ τρίτον ἢ τέταρτον ἔτος τουτὶ Ἡραῖον τεῖχος πολιορκῶν || είναι τώρα η τρίτη ή η τέταρτη χρονιά από τότε που μας ήρθε η είδηση ότι ο Φίλιππος πολιορκεί το Ηραίο τείχος στη Θράκη.

Χρόνο δηλώνουν και κάποιες αιτιατικές ουσιαστικών ή επιθέτων που έχουν καταντήσει επιρρήματα: ἀρχήν, τὸ πρῶτον, τὸ πρότερον, τὸ ἀρχαῖον, τὸ πάλαι, τὸ λοιπόν, ἀκμήν, καιρόν, κλπ.

ΣΟΦ Αντ 92 ἀρχὴν δὲ θηρᾶν οὐ πρέπει τἀμήχανα || καθόλου δεν πρέπει να κυνηγά κανείς τα αδύνατα.

ΞΕΝ Ελλ 5.1.31 ταύτας δὲ (τὰς νήσους) ὥσπερ τὸ ἀρχαῖον εἶναι Ἀθηναίων || αυτά τα νησιά, όπως και παλιότερα, να ανήκουν στους Αθηναίους.

(γ) αιτία ή σκοπό. Ως αιτιατικές ης αιτίας ή του σκοπού λειτουργούν μόνο κάποιες αιτιατικές αντωνυμιών, όπως: τοῦτο, ταῦτα, τί; ὅ,τι, κλπ.

ΠΛ Κρ 43a τί τηνικάδε ἀφῖξαι, ὦ Κρίτων; || γιατί ήρθες τόσο νωρίς, Κρίτωνα;

ΠΛ Λαχ 179c ταῦτα δὴ ὑπαισχυνόμεθά τε τούσδε || γι' αυτό το λόγο τους ντρεπόμαστε κάπως αυτούς εδώ.

ΞΕΝ ΚΑναβ 3.2.20 τοῦτο ἄχθεσθε || γι' αυτόν τον λόγο στεναχωριέστε.

ΠΛ Πρωτ 310e ἀλλ᾽ αὐτὰ ταῦτα καὶ νῦν ἥκω παρὰ σέ, ἵνα ὑπὲρ ἐμοῦ διαλεχθῇς αὐτῷ || αλλά και τώρα γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο ήρθα στο σπίτι σου, για να του μιλήσεις εκ μέρους μου.

ΞΕΝ Ελλ 4.5.9 οἱ δὲ πρέσβεις τῶν Βοιωτῶν προσκληθέντες καὶ ἐρωτώμενοι ὅ τι ἥκοιεν, περὶ μὲν τῆς εἰρήνης οὐκέτι ἐμέμνηντο || οι πρέσβεις των Βοιωτών, όταν τους προσκάλεσαν και τους ρώτησαν για ποιο σκοπό είχαν έρθει, δεν έκαναν πλέον λόγο για την ειρήνη.

(δ) τρόπο. Αιτιατικές του τρόπου είναι συνήθως οι: τίνα τρόπον, τόνδε/τοῦτον τὸν τρόπον, πάντα τρόπον, δίκην, πρόφασιν, χάριν, τὴν ταχίστην, τὴν εὐθεῖαν, δωρεάν, προῖκα, κλπ.

ΙΣΟΚΡ 11.48 πολὺ θᾶττον ἄν τις σωθείη μηδὲν φθεγξάμενος ἢ τοῦτον τὸν τρόπον ἀπολογησάμενος || πολύ πιο γρήγορα θα μπορούσε να αθωωθεί κάποιος αν δεν έλεγε τίποτα, παρά αν απολογούνταν κατ' αυτόν τον τρόπο.

ΔΗΜ 27.17 τὴν μὲν τοίνυν προῖκα τοῦτον τὸν τρόπον ἔχει λαβών || την προίκα λοιπόν με αυτό τον τρόπο την πήρε και την έχει.

ΙΣΟΚΡ 12.175 σκοποῦμαι τίνα τρόπον διαλεχθῶ περὶ αὐτῶν || σκέφτομαι με τι τρόπο να μιλήσω γι' αυτά.

ΠΛ Αξ 366c προῖκα γὰρ ἁνὴρ οὗτος οὐδένα διδάσκει || γιατί αυτός ο άνδρας δεν διδάσκει κανέναν δωρεάν.

ΣΟΦ Φιλ 1413 τὴν σὴν δ' ἥκω χάριν || για χάρη σου έρχομαι.

(ε) αναφορά. Πολύ συχνά ως αιτιατικές της αναφοράς λειτουργούν αιτιατικές των μελών του σώματος δίπλα σε ρήματα που σημαίνουν σωματικό πόνο ή βλάβη.

ΠΛ Πολ 453b διαφέρει γυνὴ ἀνδρὸς τὴν φύσιν || διαφέρει η γυναίκα από τον άντρα ως προς την φύση.

ΑΝΔΟΚ 1.61 ὕστερον δ᾽ ἐγὼ μὲν ἐν Κυνοσάργει ἐπὶ πωλίον ὅ μοι ἦν ἀναβὰς ἔπεσον καὶ τὴν κλεῖν συνετρίβην καὶ τὴν κεφαλὴν κατεάγην || ύστερα εγώ στο Κυνόσαργες, αφού ανέβηκα σε ένα πουλαράκι που είχα, έπεσα και τσάκισα τον ώμο μου και έσπασα το κεφάλι μου.

ΞΕΝ ΚΑναβ 2.6.1 οἱ μὲν δὴ στρατηγοὶ […] ἀποτμηθέντες τὰς κεφαλὰς ἐτελεύτησαν || οι στρατηγοί εκτελέστηκαν με αποκεφαλισμό.

ΞΕΝ ΚΑναβ 4.5.12 ἐλείποντο δὲ τῶν στρατιωτῶν οἵ τε διεφθαρμένοι ὑπὸ τῆς χιόνος τοὺς ὀφθαλμοὺς οἵ τε ὑπὸ τοῦ ψύχους τοὺς δακτύλους τῶν ποδῶν ἀποσεσηπότες || έμεναν πίσω όσοι από τους στρατιώτες είχαν τυφλωθεί από το χιόνι και όσοι είχαν χάσει τα δάχτυλα των ποδιών τους από τα κρυοπαγήματα.

(στ) ποσό. Η επιρρηματική αιτιατική του ποσού είναι μια αιτιατική επιθέτου ή αντωνυμίας και η λειτουργία της πλησιάζει αρκετά το σύστοιχο αντικείμενο.

ΔΗΜ 27.65 οὗτοι δὲ τοσοῦτον διαφέρουσιν ὑμῶν || αυτοί διαφέρουν τόσο πολύ από σας.

ΙΣΟΚΡ 10.49οἱ δὲ βάρβαροι τοσοῦτον ἐφρόνησαν, ὅσον περ ἂν εἰ πάντων ἡμῶν ἐκράτησαν || οι βάρβαροι αλαζονεύτηκαν τόσο πολύ, σαν να μας νίκησαν όλους.

ΙΣΟΚΡ 9.81ἂν γὰρ ἐμμένῃς τῇ φιλοσοφίᾳ καὶ τοσοῦτον ἐπιδιδῷς ὅσον περ νῦν || γιατί αν μείνεις προσκολλημένος στη φιλοσοφία και προοδεύεις τόσο, όσο τώρα.

ΙΣΟΚΡ 7.15ἧς (πολιτείας) ἡμεῖς διεφθαρμένης οὐδὲν φροντίζομεν || γι' αυτό (το πολίτευμα) εμείς καθόλου δεν φροντίζουμε, παρόλο που καταστρέφεται.