Ε4. Θεατρική Σύμβαση
1. Πηγαίνοντας στο θέατρο κάθε θεατής αποδέχεται τη θεατρική σύμβαση, δηλαδή συμφωνεί να θεωρεί το χώρο της παράστασης χώρο με δική του ξεχωριστή υπόσταση - χώρο όπου οι ηθοποιοί ταυτίζονται με τα πρόσωπα που παριστάνουν, τα λόγια και οι πράξεις τους συμβαίνουν αληθινά στον τόπο και το χρόνο που απαιτεί η υπόθεση του έργου. Με άλλα λόγια: η θεατρική σύμβαση υποχρεώνει το θεατή να ταυτίσει, όσο είναι δυνατό, τη μίμηση με την πραγματικότητα, κάτι που οδήγησε ορισμένους μελετητές να προτιμούν τον όρο θεατρική ψευδαίσθηση. Στις παραστάσεις της Αττικής Κωμωδίας η θεατρική σύμβαση ήταν από τη μια πιο ενισχυμένη, από την άλλη πιο αδύνατη.
2. Ενισχυμένη ήταν η θεατρική σύμβαση στις κωμικές παραστάσεις, καθώς πέρα από όλα τα άλλα -τον τόπο, τα πρόσωπα, τη δράση, την εποχή κλπ.- ο θεατής έπρεπε ν᾽ αποδεχτεί και την παραμορφωμένη κωμική πραγματικότητα, όπου τα αδύνατα είναι δυνατά, όπου ο παραλογισμός ισχύει ως λογική απόδειξη, όπου η εξαιρέσεις στοιχειοθετούν κανόνες, όπου οι υπερβολές ξεπερνούν κάθε όριο και οι εξωφρενικές επιχειρήσεις ολοκληρώνονται με επιτυχία.
3. Αντίθετα, η θεατρική σύμβαση αδυνατίζει στις κωμικές παραστάσεις, καθώς ο ηθοποιός μπορεί κάθε στιγμή όχι μόνο να κλείσει το μάτι στο ακροατήριο, αλλά και να του απευθύνει το λόγο άμεσα, καταργώντας το όριο ανάμεσα στον θεατρικό χώρο και το κοίλον, αναστέλλοντας συνειδητά τη θεατρική σύμβαση. Τέτοια παραβατικά φαινόμενα έχουμε στην Αρχαία Κωμωδία πολλά: στους Προλόγους, όταν ένα από τα πρόσωπα του δράματος εξηγεί στους θεατές την υπόθεση, ή και στην ίδια μέσα την εξέλιξη της πλοκής. Έτσι, παράδειγμα, στην Ειρήνη (296κκ.) ο Τρυγαίος ζητά από τους ακροατές να βοηθήσουν, και αργότερα δίνει εντολή στον οικέτη να τους ρίξει κριθάρι, έτσι και στους Βατράχους (297) ο ηθοποιός-Διόνυσος παρακαλεί να τον προστατέψει ο ιερέας του θεού, που βρίσκεται καθισμένος πρώτη σειρά, στην Προεδρία του Κοίλου.
Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δομικά μέρη της Αρχαίας Κωμωδίας, η Παράβαση, που έδωσε και το όνομά της στα φαινόμενα που καταργούν τη θεατρική σύμβαση.
