Β1. Αρχαία ή Παλαιά Κωμωδία: Δομή
1. Η Κωμωδία οργανώθηκε και μέστωσε με την ένταξή της στους επίσημους δραματικούς αγώνες, αλλά ο λαϊκός χαρακτήρας της διατηρήθηκε στο ακέραιο. Έχοντας ενσωματώσει τις όποιες επιδράσεις της Τραγωδίας και του Σατυρικού δράματος, η Αρχαία Κωμωδία ακολουθούσε την εποχή της ακμής της το ακόλουθο γενικό σχήμα:
Πρόλογος
Πάροδος Χορού
Διαλλαγή: Επιρρηματικός Αγώνας όπλων
Ιαμβικές σκηνές (και Συζυγίες) - Χορικά
Επιρρηματικός Αγώνας λόγων
Παράβαση
Ιαμβικές σκηνές (και Συζυγίες) - Χορικά (Εμβόλιμα)
Έξοδος
Σε τέσσερις κωμωδίες του Αριστοφάνη -Ιππείς, Σφήκες, Ειρήνη, Όρνιθες- η ακολουθία Παράβαση - Ιαμβικές σκηνές (και συζυγίες) - Χορικά διπλασιάζεται:
Α' Παράβαση
Ιαμβικές σκηνές (και συζυγίες) - Χορικά
Β' Παράβαση
Ιαμβικές σκηνές (και συζυγίες) - Χορικά (Εμβόλιμα)
2. Το παραπάνω σχήμα φαίνεται αυστηρό, και είναι αλήθεια ότι σε γενικές γραμμές οι κωμωδιογράφοι το ακολουθούσαν όχι μόνο από σεβασμό στην παράδοση και στους κανόνες του είδους, αλλά και γιατί ήξεραν ότι οι θεατές το περίμεναν, και χαίρονταν αναγνωρίζοντας το ένα μετά το άλλο τα τυπικά μέρη της κωμωδίας στη φυσική τους σειρά. Από την άλλη μεριά, οι ποιητές ένιωθαν ελεύθεροι να παραλλάξουν την παραδοσιακή δομή, αν το απαιτούσε η έμπνευση και η ροή τoυ έργου, και το έκαναν συχνά, ξέροντας ότι και το κοινό με ενδιαφέρον θα υποδεχόταν και θα αξιολογούσε τον κάθε νεοτερισμό.
3. Πέρα από τα παραπάνω δομικά δεδομένα, σημασία έχει να διαπιστώσουμε ότι οι κωμωδίες χωρίζονταν και σε δύο μεγάλες ενότητες. Στην πρώτη ενότητα, από τον Πρόλογο ως την Παράβαση, προετοιμαζόταν και κατασκευαζόταν μια κωμική κατάσταση· στη δεύτερη ενότητα, από την Παράβαση ως την Έξοδο η κατασκευασμένη στο πρώτο μέρος κωμική κατάσταση αποτελούσε τη βάση, όπου πάνω της στηρίζονταν τα κωμικά επεισόδια και η τελική λύση.
4. Θεμελιακές για τη δομή της Αρχαίας Κωμωδίας υπήρξαν παλαιότερα οι εργασίες των Th. Zielinski, Die Gliederung der altattischen Komödie, Leipzig 1885 και P. Mazon, Essai sur la composition des comédies d'Aristophane, Paris 1904. Από τις νεότερες ξεχωρίζουμε της μελέτες των Th. Gelzer, «Feste Strukturen in der Komödie des Aristophanes», στον τόμο J.M. Bremer & E.W. Handley (εκδ.), Aristophane, Vandœuvres: Fondation Hardt 1993, σ. 51-96, Γ. Σηφάκη, «The Structure of Aristophanic Comedy», JHS 112(1992) 128-133 και «Η αφηγηματική δομή των κωμωδιών του Αριστοφάνη», στον τόμο Οκτώ δοκίμια για το Αρχαίο Δράμα, Αθήνα: Δαίδαλος 2003, σ. 131-63, B. Zimmermann, «Δομή και μετρική της Αρχαίας Ελληνικής Κωμωδίας», στον τόμο Αττική Κωμωδία. Πρόσωπα και Προσεγγίσεις, Αθήνα: Gutenberg 2011, σ. 326-343 και Θ.Γ. Παππάς, «Η δομή της αριστοφανικής κωμωδίας και ο κωμικός ήρωας», Δωδώνη, Επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Φιλολογίας της Φλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, τόμ. 41, Ιωάννινα: 2012, σ. 375-424. Δομική ανάλυση όλων των κωμωδιών του Αριστοφάνη μπορεί κανείς να βρεί στο Η Αττική Κωμωδία, του F.M. Cornford, Αθήνα: Παπαδήμας 1972, μετάφρ. Λ. Ζενάκος, από την αγγλική έκδοση του 1914, και στο Dithyramb, Tragedy and Comedy του Α.W. Pickard-Cambridge, Oxford: Clarendon 1927. Τη διάρθρωση όλων των κωμωδιών παραθέτει και ο Θρ. Σταύρου στην έκδοση των αριστοφανικών του μεταφράσεων: Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, Αθήνα 1967, σ. 669κκ.
