Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Σποραδικές φωνητικές αλλαγές

Υπάρχουν παραδείγματα σποραδικών φωνητικών αλλαγών, δηλαδή αλλαγών που συνέβησαν μόνο σε ειδικές περιπτώσεις και μερικές φορές μόνο μία φορά.

Οι συχνότερες αλλαγές αυτού του είδους είναι περιπτώσεις ανομοίωσης, όπως στα α.ελλ. ἐρυθρῖνος > ν.ελλ. λυθρίνι και λατ. peregrīnus 'ξένος' > pelegrīnus (πρβ. αγγλ. pilgrim). Το λατ. carmen 'τραγούδι' προήλθε από τύπο *can-men. Στο α.ελλ. ἔειπον 'είπα' < *h₁e-ue-uk^w-om (σανσ. ávocam) το δεύτερο u υπέστη ανομοίωση και τράπηκε σε i. Η προφανής έλλειψη κανονικότητας σε αυτές τις εξελίξεις οφείλεται τουλάχιστον εν μέρει στο γεγονός ότι το ίδιο ακριβώς σύμπλεγμα φθόγγων (εδώ u-uk^w ή u-up) εμφανίζεται σπάνια.

Ο όρος "πρόληψη" χρησιμοποιείται για να περιγράψουμε μια, ας πούμε, αλματική φωνητική αλλαγή: το α.ελλ. ἐγρήγορα 'είμαι ξύπνιος' προήλθε από *ἐγήγορα (< *h₁ge-h₁gor-h₂e, από τη ρίζα *h₁g(e)r- που υπάρχει στο ἐγείρω 'ξυπνώ' < .

Η μετάθεση (αλλαγή θέσης) συμβαίνει μέσα στην ίδια λέξη, π.χ. α.ελλ. τίκτω < *τίτκω, ολλ. wesp/weps (αγγλ. wasp 'σφήκα'). Μερικές φορές όμως απαντά και ως κανονική διαδικασία.

Η απλολογία (το να λέγεται κάτι μία φορά αντί για δύο) είναι σπάνιο φαινόμενο, επειδή οι συνθήκες που είναι αναγκαίες για την εμφάνισή της είναι εξίσου σπάνιες. Το α.ελλ. ἀμφορεύς 'αγγείο με δύο λαβές' προέρχεται από το ομηρ. ἀμφιφορεύς (ἀμφί 'από τις δύο πλευρές', φορ- 'μεταφέρω').

Ονοματοποιίες (δηλαδή λέξεις που μιμούνται ήχους) και άλλες εκφραστικές λέξεις συχνά αντιστέκονται στους φωνητικούς νόμους. Ένα καλό παράδειγμα είναι το α.ελλ. βῆ , που αποδίδει τη φωνή των προβάτων. Με βάση τους σχετικούς φωνητικούς νόμους η λέξη θα έπρεπε σήμερα να είναι *[vi], αλλά φυσικά εξακολουθεί να είναι (μπέε).

Σε λέξεις που απαντούν πάρα πολύ συχνά μερικές φορές παρατηρείται ασυνήθιστη "φθορά", π.χ. λατ. nōn 'δεν' <*neoinom 'κανένα'· nihil< *nehīlum. Το αγγλ. adder 'οχιά' προέρχεται από τύπο *nadder (π.σαξ. nadra, λατ. natrix), όταν η ακολουθία a*nadder 'μια οχιά' αναλύθηκε ως anadder. Παρόμοιες περιπτώσεις επανανάλυσης έχουμε και στη νέα ελληνική, π.χ. την ουρά > τη νουρά > η νουρά. (Ίσως θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν σε τέτοιες περιπτώσεις μπορούμε να μιλάμε για φωνητικές αλλαγές.)

Όπως είδαμε, οι αλλαγές αυτές είναι τυχαίες και προκαλούνται σε εξαιρετικές περιπτώσεις (στην πραγματικότητα ποτέ δεν οδηγούν στην εμφάνιση ενός νέου φωνήματος). Πρέπει να σημειωθεί ότι αλλαγές αυτού του τύπου αφορούν συνήθως ένα "άλμα" με το οποίο ένας φθόγγος αντικαθιστά κάποιον άλλο. Φαινόμενα όπως αυτά είναι διαφορετικά από τα κανονικά σχήματα των φωνητικών αλλαγών που διέπονται από νόμους, όμως με κανένα τρόπο δεν τους ακυρώνουν.