Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

§11.67. Οι "εναντιωματικές" ή "παραχωρητικές" ή "ενδοτικές" εξαρτημένες επιρρηματικές προτάσεις είναι εκείνες που δηλώνουν μιαν αντίθεση προς το περιεχόμενο της κύριας πρότασης από την οποία εξαρτώνται.

§11.68. Εκφέρονται με την προσθήκη του καί στους υποθετικούς συνδέσμους εἰ, ἐάν, δηλαδή με το εἰ καί, ἐάν καί, ἂν καὶ ("αν και", "μολονότι", "παρόλο", "ενώ", σπανιότερα "ακόμη και αν") ή το καὶ εἰ, καὶ ἐάν, κἄν ("και αν", "και αν ακόμη", "έστω και αν"). Οι εναντιωματικές προτάσεις είναι, δηλαδή, στην πραγματικότητα υποθετικές προτάσεις και έχουν την ίδια σύνταξη και την ίδια άρνηση με αυτές (συνήθως μή). Έτσι οι προτάσεις αυτού του είδους, εκτός από αντίθεση προς το περιεχόμενο της κύριας πρότασης, μπορεί, μεταξύ άλλων, να εκφράζουν μια προϋπόθεση που κάποιος αναγνωρίζει και επομένως την "παραχωρεί" ή "ενδίδει" σε αυτήν, το προσδοκώμενο αποτέλεσμα της οποίας όμως δεν εκπληρώνεται, μια κατάσταση πραγμάτων της οποίας η προσδοκώμενη συνέπεια δεν εκδηλώνεται κτό., όπως π.χ.:

ΟΜ Ιλ 20.371 τοῦ δ' ἐγὼ ἀντίος εἶμι καὶ εἰ πυρὶ χεῖρας ἔοικεν εγώ θα βγω μπροστά του ακόμη και αν τα χέρια του μοιάζουν με φωτιά.

ΠΛ Αλκ1 109c εἰ γὰρ καὶ διανοεῖταί τις ὡς δεῖ πρὸς τοὺς τὰ δίκαια πράττοντες πολεμεῖν, οὐκ ἂν ὁμολογήσειέν γε || γιατί αν και περνάει από τον νου κάποιου πως πρέπει να πολεμήσει με εκείνους που πράττουν ό,τι είναι δίκαιο, ωστόσο δεν θα το ομολογούσε.

§11.69. Στα προηγούμενα παραδείγματα διαφαίνονται ήδη και ορισμένες διαφορετικές σημασιολογικές αποχρώσεις που συνδέονται με τις διαφορές στη μορφή των εναντιωματικών προτάσεων και στον τρόπο εισαγωγής τους. Ειδικότερα μπορούν να διακριθούν οι εξής περιπτώσεις:

§11.70. Το καὶ ενδέχεται να ακολουθεί το εἰ και το ἐάν.

Στην περίπτωση αυτήν, που εμφανίζεται μόνο μετά τον Όμηρο, η πραγματοποίηση της προϋπόθεσης που εισάγεται με το εἰ καί, ἐάν καί ("αν και", "μολονότι", "παρόλο") αναγνωρίζεται συνήθως ως πραγματική ή δυνατή. (Το ὅμως στο παράδειγμα από τον Σοφοκλή είναι ρητός δείκτης της εναντιωματικής σημασίας που έχει η κύρια πρόταση στις υπό συζήτηση προτάσεις):

ΣΟΦ ΟΤ 302-303 [ὦ Τειρεσία] πόλιν μέν, εἰ καὶ μὴ βλέπεις, φρονεῖς δ' ὅμως οἵᾳ νόσῳ σύνεστιν || αν και δε βλέπεις την πόλη Τειρεσία, καταλαβαίνεις όμως πόσο την χτύπησε η αρρώστια.

ΠΛ Αλκ1 109c εἰ γὰρ καὶ διανοεῖταί τις ὡς δεῖ πρὸς τοὺς τὰ δίκαια πράττοντες πολεμεῖν, οὐκ ἂν ὁμολογήσειέν γε || γιατί αν και περνάει από τον νου κάποιου πως πρέπει να πολεμήσει με εκείνους που πράττουν ό,τι είναι δίκαιο, ωστόσο δεν θα το ομολογούσε.

ΔΗΜ 16.24 τὰ μὲν δίκαια πάντες, ἐὰν καὶμὴ βούλωνται, μέχρι τού γ' αἰσχύνονται μὴ πράττειν || τα δίκαια όλοι, αν και δε θέλουν, ντρέπονται κάπως να μη τα πράττουν.

ΙΣΟΚΡ 7.11 οὐδὲν γὰρ οἷόν τε γίγνεσθαι κατὰ τρόπον τοῖς μὴ καλῶς περὶ ὅλης τῆς διοικήσεως βεβουλευμένοις, ἀλλ' ἂν καὶ κατορθώσωσι περί τινας τῶν πράξεων ἢ διὰ τύχην ἢ δι' ἀνδρὸς ἀρετήν, μικρὸν διαλιπόντες πάλιν εἰς τὰς αὐτὰς ἀπορίας κατέστησαν || γιατί τίποτα δεν μπορεί να κάνουν όπως πρέπει εκείνοι που δεν κρίνουν ορθά το σύνολο της διοίκησης, αλλά αν και μπορούν να πετύχουν σε ορισμένες ενέργειες είτε από τύχη είτε εξαιτίας της ικανότητας ενός μεμονωμένου άνδρα, ύστερα από λίγο χρονικό διάστημα καταλήγουν πάλι στα ίδια αδιέξοδα.

§11.71. Το καί ενδέχεται να προτάσσεται στο εἰ και το ἐάν και τότε έχει επιδοτική σημασία (καὶ εἰ, καὶ ἐάν, κἄν "και αν", "και αν ακόμη", "έστω και αν"). Η πραγματοποίηση της προϋπόθεσης παρουσιάζεται εδώ συνήθως ως κάτι αδύνατο ή απίθανο.

Στην περίπτωση αυτήν, και εφόσον η κύρια πρόταση είναι αποφατική, η άρνηση της κύριας και το μόριο καί της εξαρτημένης παραχωρητικής πρότασης συνδέονται στο οὐδέ (μηδέ), οὐδ' εἰ, έτσι ώστε οι εξαρτημένες προτάσεις να εισάγονται με το οὐδ' ἐάν (μηδ' εἰ, μηδ' ἐάν):

ΟΜ Οδ 13.291-292 κερδαλέος κ' εἴη καὶ ἐπίκλοπος, ὅς σε παρέλθοι ἐν πάντεσσι δόλοισι, καὶ εἰ θεὸς ἀντιάσειε || πονηρός και απατεώνας έμπειρος πρέπει να είναι όποιος θα ήθελε να τα βγάλει πέρα μαζί σου σε όλα τα κόλπα, ακόμη και αν βρισκόταν μπροστά σου ένας θεός.

ΣΟΦ ΟΚ 508-509 τοῖς τεκοῦσι γὰρ οὐδ' εἰ πονεῖ τις, δεῖ πόνου μνήμην ἔχειν || γιατί ακόμη και αν κοπιάζει κάποιος για τους γονείς, δεν πρέπει να υπολογίζει την κούραση.

ΞΕΝ ΚΑναβ 2.1.11 [Βασιλεὺς] νομίζει δὲ καὶ ὑμᾶς ἑαυτοῦ εἶναι, ἔχων ἐν μέσῃ τῇ ἑαυτοῦ χώρᾳ καὶ ποταμῶν ἐντὸς ἀδιαβάτων καὶ πλῆθος ἀνθρώπων ἐφ' ὑμᾶς δυνάμενος ἀγαγεῖν, ὅσον οὐδ' εἰ παρέχοι ὑμῖν δύναισθε ἂν ἀποκτεῖναι || ο Βασιλιάς πιστεύει επίσης ότι και σεις ανήκετε σε αυτόν, αφού σας έχει στη μέση της χώρας του και ανάμεσα σε αδιάβατους ποταμούς, και ότι μπορεί να οδηγήσει εναντίον σας ένα τόσο πλήθος ανθρώπων που ακόμη και αν σας το παράδινε δεν θα μπορούσατε να τους σκοτώσετε.

ΞΕΝ ΚΠαιδ 2.1.8 οὐδ' εἰ πάντες ἔλθοιεν Πέρσαι, πλήθει οὐχ ὑπερβαλοίμεθ' ἂν τοὺς πολεμίους || ακόμη και αν έρθουν όλοι οι Πέρσες, δεν θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε τους εχθρούς στο πλήθος.

ΠΛ Μενεξ 248d νῦν δὲ ἴσμεν ὅτι, καὶ ἐὰν μὴ ἡμεῖς παρακελευώμεθα, [πόλις] ἱκανῶς ἐπιμελήσεται || τώρα όμως ξέρουμε ότι, και αν δεν την παρακαλέσουμε, η πολιτεία θα φροντίσει με τον τρόπο που πρέπει.

ΠΛ Πρωτ 319cἐὰν δέ τις ἄλλος ἐπιχειρῇ αὐτοῖς συμβουλεύειν ὃν ἐκεῖνοι μὴ οἴονται δημιουργὸν εἶναι, κἂν πάνυ καλὸς ᾖ καὶ πλούσιος καὶ τῶν γενναίων, οὐδέν τι μᾶλλον ἀποδέχονται || αν όμως δοκιμάσει να τους συμβουλέψει κάποιος άλλος που εκείνοι δεν πιστεύουν ότι είναι του σιναφιού, ακόμη και αν είναι πολύ όμορφος και πλούσιος και αριστοκράτης, δεν του δίνουν καμιά παραπάνω σημασία.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1: Μερικές φορές αντί για τη σύναψη εἰ καὶ μή χρησιμοποιείται η εἰ μὴ καί. π.χ.:

ΘΟΥΚ 2.11.6 χρὴ καὶ πάνυ ἐλπίζειν διὰ μάχης ἰέναι αὐτούς [Ἀθηναίους], εἰ μὴ καὶ νῦν ὥρμηνται || πρέπει κανείς να περιμένει με μεγάλη πιθανότητα ότι αυτοί θα βγούν να δώσουν μάχη, έστω και αν για την ώρα δεν έχουν βγει.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 2: Πολύ συχνά εναντιωματική σημασία έχει και το απλό εἰ, όπως και το ἐάν τε … ἐάν τε, που μπορεί να αποδοθεί με το "είτε … είτε", καθώς και το εἴπερ [ἐάνπερ], κυρίως στον Όμηρο και, μεμονωμένα μόνο, στους Αττικούς. π.χ.:

ΕΥΡ Ελ 66-67 ὡς, εἰ καθ' Ἑλλάδ' ὄνομα δυσκλεὲς φέρω, μή μοι τὸ σῶμα γ' ἐνθάδ' αἰσχύνην ὄφλῃ || ώστε, και αν ακόμη στην Ελλάδα το όνομά μου δεν έχει καλή φήμη, εδώ πέρα το σώμα μου ντροπη να μη μου φέρει.

ΠΛ Συμπ 215c τὰ οὖν ἐκείνου ἐάντεἀγαθὸς αὐλητὴς αὐλῇ ἐάντεφαύλη αὐλητρίς, μόνα κατέχεσθαι ποιεῖ || οι σκοποί εκείνου λοιπόν, είτε τους παίζει δεξιοτέχνης αυλητής είτε ακόμη και μια κοινή αυλητρίδα, και μόνοι τους έχουν τη δύναμη να προκαλούν έκσταση.

ΟΜ Ιλ 10.225-226 μοῦνος δ' εἴ πέρ τε νοήσῃ, ἀλλά τέ οἱ βράσσων τε νόος, λεπτὴ δε τε μῆτις || ένας μόνος του, και αν ακόμη το καταλάβει, ο λογισμός του είναι παρόλα αυτά κοντόθωρος και η εξυπνάδα του λίγη.

ΠΛ Ευθυφ 4b τοῦτο μόνον δεῖν φυλάττειν, εἴτε ἐν δίκῃ ἔκτεινεν ὁ κτείνας εἴτε μή, καὶ εἰ μὲν ἐν δίκῃ, ἐᾶν, εἰ δὲ μή, ἐπεξιέναι, ἐάνπερ ὁ κτείνας συνέστιός σοι καὶ ὁμοτράπεζος ᾖ αυτό μόνο πρέπει να προσέχει κανείς, αν δηλαδή αυτός που σκότωσε το έκανε δίκαια ή όχι, και αν το έκανε δίκαια, πρέπει να τον αφήσεις ήσυχο, αν όμως δεν το έκανε δίκαια, τότε πρέπει να ασκήσεις ποινική δίωξη εναντίον του, ακόμη και αν αυτός που σκότωσε μοιράζεται την ίδια εστία και το ίδιο τραπέζι μαζί σου.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 3: Μερικές φορές το καὶ στη σύναψη εἰ καὶ δεν ανήκει στο εἰ, αλλά στην επόμενη λέξη ή σε μια από τις επόμενες λέξεις, π.χ.:

ΣΟΦ Αι 1127 δεινὸν γ' εἶπας, εἰ καὶ ζῇς θανών || φοβερό λόγο είπες, αφού και πεθαμένος ζεις [το καί ανήκει στο θανών].

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 4: Η αρχική, πιο συχνή και συνεπτυγμένη εκφορά εναντιωματικών και παραχωρητικών σχέσεων στην ΑΕ είναι αυτή με εναντιωματική μετοχή (βλ. §5.35.), αρχικά χωρίς, αργότερα μαζί με το καί, περ ή καίπερ. Η εκφορά τους με εξαρτημένη επιρρηματική πρόταση είναι μεταγενέστερη και λιγότερο συχνή.