Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

(ii) Διαφορές μεταξύ των ειδών υποθετικών λόγων

§11.58. Οι διαφορές μεταξύ των ειδών των υποθετικών προτάσεων και οι νοηματικές αποχρώσεις που εκφράζει το καθένα από αυτά προβάλλουν εναργέστερα όταν τα είδη αυτά εμφανίζονται στην ίδια συνάφεια του λόγου. Ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα:

§11.59. Η διαφορά μεταξύ του εἰ και ευκτικής αφενός, ἐάν και υποτακτικής αφετέρου είναι ιδιαίτερα έκδηλη σε χωρία όπου οι δύο συντάξεις αντιπαρατίθενται, όπως π.χ. στην περίπτωση:

ΗΡΟΔ 9.48 ἢν μὲν δοκῇ καὶ τοὺς ἄλλους μάχεσθαι, οἱ δ' ὦν μετέπειτα μαχέσθων ὕστεροι∙ εἰ δὲ καὶ μὴ δοκέοι ἀλλ' ἡμέας μούνους ἀποχρᾶν, ἡμεῖς δὲ διαμαχεσώμεθα || αν οι υπόλοιποι αποφασίσουν να πολεμήσουν και αυτοί, ας μπουν στη μάχη αργότερα, μετά από εμάς∙ αν όμως δεν το αποφασίσουν και αποφανθούν πως αρκεί να πολεμήσουμε μόνο εμείς [μεταξύ μας], ας αναμετρηθούμε εμείς.

Η πρώτη υπόθεση (ἢν δοκῇ) διατυπώνει κάτι που ο ομιλητής (ο Μαρδόνιος) προσδοκά να συμβεί, ενώ η δεύτερη (εἰ δοκέοι) κάτι που του φαίνεται να απέχει περισσότερο από την πραγματικότητα ή την πραγματοποίησή του.

Παρόμοια και:

ΠΛ Φαιδρ 259a-b εἰοὖν ἴδοιεν καὶ νὼ καθάπερ τοὺς πολλοὺς ἐν μεσημβρίᾳ μὴ διαλεγομένους ἀλλὰ νυστάζοντας καὶ κηλουμένους ὑφ' αὑτῶν [τῶν ᾁδόντων τεττίγων] δι' ἀργίαν τῆς διανοίας, δικαίως ἂν καταγελῷεν, ἡγούμενοι ἀνδράποδ' ἄττα σφίσιν ἐλθόντα εἰς τὸ καταγώγιον ὥσπερ προβάτια μεσημβριάζοντα περὶ τὴν κρήνην εὕδειν· ἐὰν δὲ ὁρῶσι διαλεγομένους καὶ παραπλέοντάς σφας ὥσπερ Σειρῆνας ἀκηλήτους, ὃ γέρας παρὰ θεῶν ἔχουσιν ἀνθρώποις διδόναι, τάχ' ἂν δοῖεν ἀγασθέντες || αν μας έβλεπαν και εμάς τους δύο, όπως τον πολύν κόσμο, το μεσημέρι να μη συζητούμε, αλλά να είμαστε νυσταγμένοι και μαγεμένοι από αυτά [τα τζιτζίκια και το τραγούδι τους] εξαιτίας της νωθρότητας του νου μας, δίκαια θα μας περιγελούσαν παίρνοντάς μας για τίποτε δούλους που ήρθαν στο κατάλυμμά τους να κοιμηθούν, σαν πρόβατα που περνούν το μεσημέρι γύρω από την πηγή∙ αν όμως μας έβλεπαν να συζητούμε και να πλέουμε κοντά σε αυτά [στα τζιτζίκια] σαν δίπλα από Σειρήνες χωρίς να γοητευτούμε, το έπαθλο που έχουν από τους θεούς για να το απονέμουν στους ανθρώπους ίσως το έδιναν σε εμάς από θαυμασμό και εκτίμηση.

Ο Σωκράτης, ο οποίος εδώ είναι ο ομιλητής, διατυπώνει εδώ την πρώτη υπόθεση σαν μια απλή σκέψη ανεξάρτητα από την δυνατότητα πραγματοποίησής της, γι'αυτό και την διατυπώνει με εἰ και ευκτική. Τη δεύτερη όμως (ἐὰν ὁρῶσι) την εκφράζει με ἐάν και υποτακτική επειδή προσδοκά ότι επίκειται να γίνει πραγματικότητα.

§11.60. Διαφορά μεταξύ εἰ και ευκτικής αφενός, εἰ και οριστικής παρατατικού αφετέρου:

• Αντίθεση μεταξύ δυνατότητας και μη πραγματικού:

ΠΛ Πρωτ 311b-e εἴ τις σε ἤρετο […] τί ἂν ἀπεκρίνω; […] εἰ οὖν τις ἡμᾶς ἔροιτο […] τί ἂν αὐτῷ ἀποκριναίμεθα; || αν κάποιος [πράγμα που δεν μπορώ να φανταστώ] σε ρωτούσε […] τι θα απαντούσες; Αν κάποιος [πράγμα που μπορώ να φανταστώ] μας ρωτούσε […] τι θα μπορούσαμε να του απαντήσουμε;

• Αντίθεση μεταξύ δυνατότητας του παρόντος και πραγματικότητας του παρελθόντος:

ΠΛ Απολ 28e-29a ἐγὼ οὖν δεινὰ ἂν εἴη εἰργασμένος, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, εἰ […] τότε μὲν οὗ ἐκεῖνοι [οἱ ἄρχοντες] ἔττατον ἔμενον ὥσπερ καὶ ἄλλος τις καὶ ἐκινδύνευον ἀποθανεῖν[…], ἐνταῦθα δὲ φοβηθεὶς […] λίποιμι τὴν τάξιν || εγώ λοιπόν, άνδρες Αθηναίοι, θα έδειχνααπαράδεκτη συμπεριφορά αν τότε, όπως βέβαια και κάθε άλλος, έμεινα εκεί που με διέταξαν οι αρχηγοί και κινδύνεψα να σκοτωθώ, ενώ τώρα έσπευδα να εγκαταλείψω από φόβο τη θέση μου.

Εδώ υπάρχει κατά βάση ένας υποθετικός λόγος του τρίτου είδους (δεινὰ ἂν εἴη εἰργασμένος, εἰ λίποιμι τὴν τάξιν). Παρεμβάλλεται όμως μια υπόθεση (εἰ ἔμενον καὶ ἐκινδύνευον) που ανήκει στο πρώτο είδος. Και στις δύο υποθέσεις ο Σωκράτης μιλά για τη συμπεριφορά του. Η πρώτη, παρεμβαλλόμενη, αναφέρεται όμως στην ανδρεία στάση που επέδειξε στο παρελθόν, γι'αυτό και εκφέρεται με τον τρόπο του πραγματικού (στο αρχαίο κείμενο οριστική παρατατικού που δηλώνει τη διάρκεια: ἔμενον, ἐκινδύνευον). Η παρούσα κατάσταση διατυπώνεται όμως με εἰ και ευκτική (εἰ λίποιμι) γιατί πρόκειται για μια απλή σκέψη, για μια δυνατότητα την οποία θα μπορούσε ακόμη να προκρίνει ο Σωκράτης (με τον παρακείμενο εἰργασμένος της απόδοσης όμως προδικάζεται η απόφασή του να μην δραπετεύσει).

§11.61. Όταν μετά το εἰ με οριστική ενός αρκτικού χρόνου ακολουθεί μια ευκτική, τότε η τελευταία συχνά δηλώνει μια προϋπόθεση, η εκπλήρωση της οποίας εξαρτάται από την πραγματοποίηση της προηγούμενης προϋπόθεσης, όπως π.χ. στην περίπτωση:

ΞΕΝ ΚΠαιδ 4.6.7 εἰ οὖν σύ με δέχῃ καὶ ἐλπίδα τινὰ λάβοιμι τῷ φίλῳ παιδὶ τιμωρίας ἄν τινος μετὰ σοῦ τυχεῖν, καὶ ἀνηβῆσαι ἂν πάλιν δοκῶ μοι καὶ οὔτε ζῶν ἂν ἔτι αἰσχυνοίμην οὔτε ἀποθνῄσκων ἀνιώμενος ἂν τελευτᾶν δοκῶ || αν λοιπόν εσύ με δεχτείς, και μου δώσεις κάποια ελπίδα να εκδικηθώ με τη βοήθειά σου για το θάνατο του αγαπητού μου παιδιού, νομίζω πως θα ξαναγινόμουν νέος, και, εφόσον ζω, δεν θα ντρεπόμουν πια, ούτε, όταν πεθάνω, θα πήγαινα λυπημένος στην άλλη ζωή.