Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

§11.24. Οι επιρρηματικές αιτιολογικές προτάσεις είναι οι εξαρτημένες προτάσεις που δηλώνουν την αιτία στην οποία οφείλεται η κατάσταση πραγμάτων που εκφράζεται στην κύρια πρόταση.

§11.25. Εισάγονται με τους συνδέσμους:

• ὅτι, διότι (από το διὰ τοῦτο, ὅτι), ὡς "διότι", "για τον λόγο ότι", "επειδή", "γιατί", "εφόσον", διόπερ, διότι περ "διότι ακριβώς", "διότι βέβαια", "ακριβώς για τον ίδιο λόγο που",

• ἐπεί, ἐπειδή "επειδή", ἐπείπερ, ἐπειδήπερ "επειδή ακριβώς", "επειδή βέβαια". Επίσης με το

• ὅτε, ὁπότε "αφού",

• οὕνεκα (από το τούτου ἕνεκα, ὅ), ὁθούνεκα (ποιητ.) "για το[ν λόγο] ότι", "εξαιτίας", "για χάρη", "διότι", "γιατί",

• εὖτε (ιων.) "εφόσον".

Οι περισσότεροι από αυτούς (ὅτε, ἐπεί ἐπειδή, εὖτε) προέρχονται από χρονικούς συνδέσμους. Αιτιολογική σημασία είχαν ευθύς εξαρχής οι συνάψεις αιτιολογικών προθέσεων με αναφορικές αντωνυμίες (το διότι από το διὰ τοῦτο, ὅτι, το οὕνεκα από το τούτου ἔνεκα, ὅ).

Το ὅτι προέρχεται από μια ουσιαστικοειδή πρόταση, από μια πρόταση δηλαδή που ισοδυναμεί με ουσιαστικό και λειτουργεί συντακτικά όπως αυτό (ως υποκείμενο, αντικείμενο κ.λπ.), κυρίως σε συνάρτηση με ρήματα που δηλώνουν "ψυχικό πάθος", δηλαδή ψυχική κατάσταση και κίνηση. π.χ.:

ΟΜ Ιλ 1.243-244 σὺ δ' ἔνδοθι θυμὸν ἀμύξεις χωόμενος ὅ τ' ἄριστον Ἀχαιῶν οὐδὲν ἔτεισας || θα σκιστεί η καρδιά σου από τον θυμό για το ότι τον καλύτερο από τους Αχαιούς δεν τον θεώρησες άξιο για τίποτα.

Το ὡς ανάγεται σε συγκριτικές προτάσεις του τύπου:

ΟΜ Οδ 9.413-414 ἐμὸν δ' ἐγέλασσε φίλον κῆρ, ὡς ὄνομ' ἐξαπάτησεν ἐμὸν καὶ μῆτις ἀμύμων || η δική μου καρδιά όμως γέλασε για το πώς τους παραπλάνησε το όνομά μου και το άψογο τέχνασμα.

§11.26. Οι εξαρτημένες επιρρηματικές αιτιολογικές προτάσεις, επειδή ως προ το περιεχόμενό τους είναι αυτόνομες, εκφέρονται με τις εγκλίσεις που χρησιμοποιούνται και στις ανεξάρτητες αποφαντικές προτάσεις ή "προτάσεις κρίσεως" (βλ. §9.1. κ.εξ.). Συχνότερη, ειδικότερα, είναι η οριστική, ενώ γίνεται χρήση και της δυνητικής ευκτικής (ευκτικής με το ἄν), της δυνητικής οριστικής (οριστικής ιστορικών χρόνων με το ἄν / επ. κεν) και της "ευκτικής του πλαγίου λόγου" μετά από ιστορικό χρόνο.

Η άρνηση είναι οὐ.

§11.27. Εκφορά με απλή οριστική, η οποία δηλώνει το αίτιο ως πραγματικό:

ΟΜ Ιλ 21.95 μή με κτεῖν', ἐπεὶ οὐχ ὁμογάστριος Ἕκτορός εἰμι μη με σκοτώνεις, γιατί δεν βγήκα από την ίδια κοιλιά με τον Έκτορα.

ΑΙΣΧ Πρ 330 ζηλῶ σ' ὁθούνεκ' ἐκτὸς αἰτίας κυρεῖς || σε ζηλεύω για το ότι βρίσκεσαι μακριά από την ενοχή.

ΘΟΥΚ 1.52.3 δεδιότες [οἱ Κορίνθιοι] μὴ οἱ Ἀθηναῖοι νομίσαντες λελύσθαι τὰς σπονδάς, διότι ἐς χεῖρας ἦλθον, οὐκ ἐῶσι σφᾶς ἀποπλεῖν || ανησυχούσαν μήπως οι Αθηναίοι, θεωρώντας, επειδή ήρθαν στα χέρια, ότι είχε ακυρωθεί η συμφωνία, δεν τους αφήσουν να αποπλεύσουν.

ΞΕΝ Αγησ 7.5 φεῦ <σου>, ὦ Ἑλλάς, ὁπότε οἱ νῦν τεθνηκότες ἱκανοὶ ἦσαν ζῶντες νικᾶν μαχόμενοι πάντας τοὺς βαρβάρους || αλοίμονο, Ελλάδα, γιατί οι τωρινοί νεκροί, αν ζούσαν, μπορούσαν να νικήσουν πολεμώντας όλους τους βαρβάρους.

ΠΛ Λαχ 181b [ὦ Σώκρατες] ἐγὼ ταῦτα ἀκούων χαίρω ὅτι εὐδοκιμεῖς || Σωκράτη εγώ ακούγοντας τέτοια πράγματα χαίρομαι για το ότι έχεις καλό όνομα.

§11.28. Εκφορά με ευκτική και το ἄν για να δηλωθεί το δυνατό αίτιο στο παρόν ή το μέλλον:

ΟΜ Ιλ 9.304 νῦν γὰρ χ' Ἕκτορ' ἕλοις, ἐπεὶ ἂν μάλα τοι σχεδὸν ἔλθοι || τώρα μπορείς να πιάσεις τον Έκτορα, γιατί θα έρθει πολύ κοντά σου.

ΑΡΙΣΤΟΦ Εκκλ 1038 -1040 οὐ γὰρ ἡλικίαν ἔχει παρὰ σοὶ καθεύδειν τηλικοῦτος ὤν, ἐπεὶ μήτηρ ἂν αὐτῷ μᾶλλον εἴης ἢ γυνή || τόσο νέος που είναι δεν είναι ώριμος για να κοιμηθεί μαζί σου, γιατί θα μπορούσες να είσαι μάλλον μάνα παρά γυναίκα του.

§11.29. Εκφορά μεοριστική ιστορικού χρόνου και το ἄν, για να δηλωθεί το δυνατό στο παρελθόν ή το μη πραγματικό αίτιο:

ΟΜ Ιλ 15.227-228 πάροιθε νεμεσσηθεὶς ὑπόειξε χεῖρας ἐμάς, ἐπεὶ οὔ κεν ἀνιδρωτί γε τελέσθη || προτού γνωρίσει την οργή μου ξέφυγε από τα χέρια μου, γιατί βέβαια δεν θα τελείωνε η υπόθεση χωρίς ιδρώτα.

ΔΗΜ 18.49 διὰ τοὺς πολλοὺς τουτωνὶ καὶ τοὺς ἀνθισταμένους τοῖς ὑμετέροις βουλήμασιν ὑμεῖς ἐστὲ σῷοι καὶ ἔμμισθοι, ἐπεὶ διά γ' ὑμᾶς αὐτοὺς πάλαι ἂν ἀπωλώλειτε || χάρη σε αυτό εδώ το πλήθος και αυτούς που αντιστέκονται στα σχέδιά σας είστε ακόμη σώοι και παίρνετε το μισθό σας, γιατί αν ήταν στο χέρι σας, θα είχατε καταστραφεί ήδη από καιρό.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1: Το ἐπεί και το ὡς χρησιμοποιούνται συχνά για την εισαγωγή μιας κύριας πρότασης και ισοδυναμούν με το γάρ. Αυτό συμβαίνει:

• συχνά στην τραγωδία:

ΣΟΦ Φιλ 811-812 ΦΙ. οὐ μήν σ' ἔνορκόν γ' ἀξιῶ θέσθαι, τέκνον. ΝΕ. ὡς οὐ θέμις γ' ἐμοῦστι σοῦ μολεῖν ἄτερ ΦΙ. Δεν έχω την απαίτηση, παιδί μου, να σε δεσμεύσω με έναν όρκο. ΝΕ. Γιατί δεν είναι δίκαιο να φύγω εγώ χωρίς εσένα.

ΣΟΦ Φιλ 914 τί ποτε λέγεις, ὦ τέκνον; ὡς οὐ μανθάνω || τι λες παιδί μου; γιατί δεν σε καταλαβαίνω.

• συχνά, επίσης, όταν η πρόταση που εισάγεται με το ἐπεί εκφράζει μιαν αντίθεση προς την προηγούμενη. Το ἐπεί μπορεί να αποδοθεί στις περιπώσεις αυτές με "αν και", "μολονότι" κτό.:

Πλ Πρωτ 333c αἰσχυνοίμην ἂν ἔγωγ', ἔφη, ὦ Σώκρατες, τοῦτο ὁμολογεῖν, ἐπεὶ πολλοί γέ φασιν τῶν ἀνθρώπων || εγώ βέβαια Σωκράτη, είπε, θα ντρεπόμουν να το παραδεχτώ, αν και πολλοί άνθρωποι το παραδέχονται.

ΠΛ Συμπ 187a ὥσπερ ἴσως καὶ Ἡράκλειτος βούλεται λέγειν∙ ἐπεὶ τοῖς γε ῥήμασιν οὐ καλῶς λέγει || πράγμα το οποίο βέβαια θέλει να πει και ο Ηράκλειτος, αν και στις λέξεις δεν το διατυπώνει ορθά.

§11.30. Όταν το ρήμα της κύριας πρότασης βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο η δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση ενδέχεται, σπάνια, να εκφέρεται και με ευκτική του πλαγίου λόγου, για να δηλώσει αιτία ή λόγο που αφορά στο παρελθόν:

ΘΟΥΚ 2.21.3 τὸν Περικλέα ἐν ὀργῇ εἶχον, καὶ ὧν παρῄνεσε πρότερον ἐμέμνηντο οὐδέν, ἀλλ' ἐκάκιζον ὅτι στρατηγὸς ὢν οὐκ ἐπεξάγοι || ήταν εξαγριωμένοι με τον Περικλή, και από όσα τους συμβούλεψε πριν τίποτα δε θυμόντουσαν, αλλά τον κατηγορούσαν γιατί, ενώ ήταν στρατηγός, δεν τους οδηγούσε εναντίον του εχθρού έξω από την πόλη.

ΘΟΥΚ 4.65.3 ἐλθόντας δὲ τοὺς στρατηγοὺς οἱ ἐν τῇ πόλει Ἀθηναῖοι τοὺς μὲν φυγῇ ἐζημίωσαν, Πυθόδωρον καὶ Σοφοκλέα, τὸν δὲ τρίτον Εὐρυμέδοντα χρήματα ἐπράξαντο, ὡς ἐξὸν αὐτοῖς τὰ ἐν Σικελίᾳ καταστρέψασθαι δώροις πεισθέντες ἀποχωρήσειαν || όταν έφτασαν οι στρατηγοί οι Αθηναίοι τιμώρησαν τον Πυθόδωρο και τον Σοφοκλή με εξορία, ενώ τον τρίτο, τον Ευρυμέδοντα, του επέβαλαν πρόστιμο, διότι, αντί, πράγμα που ήταν δυνατό, να υποτάξουν τις πόλεις της Σικελίας, δωροδοκήθηκαν και έφυγαν.

ΞΕΝ ΚΑναβ 1.8.12 Κῦρος […] τῷ Κλεάρχῳ ἐβόα ἄγειν τὸ στράτευμα κατὰ μέσον τὸ τῶν πολεμίων, ὅτι ἐκεῖ βασιλεὺς εἴη ο Κύρος φώναζε δυνατά στον Κλέαρχο να οδηγήσει το στράτευμα εναντίον της κεντρικής γραμμής του εχθρού, γιατί εκεί βρισκόταν ο βασιλιάς.