Τέα Βασιλειάδου: Ημερησία, Σαββατοκύριακο 27-28 Οκτωβρίου 2001

Μια μνημειώδης έκδοση για τη γλώσσα
Καμιά γλώσσα χωρίς ιστορία, καμιά ιστορία χωρίς τη γλώσσα

Για τη σημερινή νεοελληνική πραγματικότητα, όπως συνθλίβεται (και όχι μόνο αυτή) ανάμεσα στη Σκύλλα ενός ρηχού, αγοραίου κοσμοπολιτισμού και στη Χάρυβδη ενός εθνικιστικού απομονωτισμού, σημασία έχει να ενισχυθούν οι φωνές -στο χώρο της ελληνικής γλώσσας και της μελέτης της- που αρνούνται να παραδοθούν στα δύο αυτά «τέρατα» που αντλούν από το ίδιο απόθεμα βίας, είτε θυσιάζοντας το ειδικό -την ιδιαιτερότητα- σε μια κίβδηλη μορφή γενικού ή ομοιογένειας είτε θυσιάζοντας το γενικό σε μια εξίσου κίβδηλη μορφή ιδιαιτερότητας.

Α.-Φ. Χριστίδης, απόσπασμα
από την εισαγωγή της έκδοσης
«Ιστορία της ελληνικής γλώσσας»

Εάν ζούσαμε σε άλλες εποχές… σε άλλη χώρα.. σε άλλο ιστορικό περίγυρο… σε άλλες συγκυρίες… θα σημαδεύαμε την ήμέρα της έκδοσης της «Ιστορίας της ελληνικής γλώσσας» του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας και του Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη], που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, με κωδωνοκρουσίες και ουρανομήκεις ζητωκραυγές. Όμως, φευ, βιώνουμε το σήμερα, το τώρα και το εδώ, κι έτσι το μεγάλο εκδοτικό γεγονός του τόμου αυτού που καταγράφει την ιστορία της γλώσσας μας από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα καταχωρίζεται στα καθημερινά γεγονότα - ή μάλλον στο περιθώριό τους.

Βεβαίως οι ιστορίες του περιθωρίου συχνά είναι αυτές που αναποδογυρίζουν και ανατρέπουν την ιστορία και τις ιστορίες -αληθινές και γραπτές- κι έτσι η έκδοση αυτή που κυκλοφόρησε με την επιστημονική επιμέλεια του ξεχωριστού στα ελληνικά γράμματα καθηγητή Αναστάσιου Φοίβου Χριστίδη, διατηρεί το βάρος της και καθίσταται, πλέον, σημείο αναφοράς.

Πριν λίγες ημέρες, καθώς ανέτρεχα στα βραβεία Νόμπελ Λογοτεχνίας που φέτος κλείνουν εκατό χρόνια, διάβαζα τις ομιλίες των δικών μας βραβευμένων, των ποιητών Γ. Σεφέρη και Ο. Ελύτη, στην τελετή απονομής των Νόμπελ. Και οι δυο -ο καθένας με το δικό του τρόπο- αναφέρονται στη γλώσσα, στο μικρό της μέγεθος σε ό,τι αφορά στην έκταση που καταλαμβάνει στο σημερινό γλωσσικό χάρτη και στο τεράστιο μέγεθος της σε ό,τι αφορά στη διάρκεια του χρόνου.

Αυτή τη διάρκεια χρόνου συνθέτει και αναλύει ο τόμος για την ιστορία της ελληνικής γλώσσας, μέσα στο πλαίσιο που ορίζει ο Διευθυντής του Τμήματος Γλωσσολογίας του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας και υπεύθυνος σχεδιασμού, καθηγητής Α.-Φ. Χριστίδης, σύμφωνα με το οποίο «δεν υπάρχει γλώσσα εκτός ιστορίας, όπως δεν υπάρχει ιστορία χωρίς της γλώσσα».

Εννέα ενότητες

Η γιγαντιαία σε σημασία κυρίως έκδοση περιλαμβάνει τις εξής εννέα ενότητες: Βασικές όψεις του φαινομένου «γλώσσα», διαπλοκή γλώσσας και ιστορίας, το μωσαϊκό διαλέκτων έως την «ανάδυση» της νέας ελληνικής, δομή και εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής, επαφές της ελληνικής γλώσσας με τις άλλες γλώσσες, διαπολιτιστική επαφή μέσα από την μεταφραστική δραστηριότητα, οι τύχες της αρχαίας ελληνικής στον χώρο της γραμματείας και των επιστημών, των θεσμών, της χριστιανικής θρησκείας, οι στάσεις και πρακτικές της αρχαιότητας απέναντι στη γλώσσα, τα προβλήματα και η τύχη της αρχαίας ελληνικής στους μέσους και νεότερους χρόνους.

Επιπλέον, στο βιβλίο υπάρχει παράρτημα για τη στίξη, τον τονισμό, την αισχρολογία, τον λόγο των βαρβάρων, τον προφητικό λόγο, τις φωνητικές, τις συντακτικές, τις σημασιολογικές αλλαγές.

Σίγουρα το βιβλίο αποτελεί απόκτημα όχι μόνον για τους ειδικούς και για τους άμεσα ενδιαφερόμενους αλλά και για τον κάθε Έλληνα, στη βιβλιοθήκη του οποίου πρέπει αυτό το βιβλίο να βρει τη θέση του. Με ξεχωριστό ενδιαφέρον στέκομαι στην ενότητα που παρουσιάζει τις «Επαφές της ελληνικής με τις άλλες γλώσσες», τόσο για το ευρύ γνωστικό ενδιαφέρον του, όσο και για την ιδεολογική και πολιτική του αξία σήμερα ειδικά σε μια επαφή έντονων πολιτιστικών -πολιτισμικών συνδιαλλαγών- συμπλοκών. Στην εισαγωγή αυτής της ενότητας σημειώνεται μεταξύ άλλων «Η γλωσσική επαφή -και τα αποτελέσματά της- είναι το πιο ορατό τεκμήριο της ιστορικότητας της γλώσσας καθώς αναδεικνύει την ιστορική «θέρμη» που περιβάλλει τη γλώσσα και τα στοιχεία που τη συγκροτούν, την αξιακή της διάσταση. Στην αρχαιότητα, όπως και σήμερα, ο γλωσσικός δανεισμός ανακλά πολιτισμικές αξιολογήσεις και η ιστορική πορεία των γλωσσών είναι, σε σημαντικό ποσοστό, συνάρτηση αυτών των αξιολογήσεων…».