Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 1: Τ. Κωστούλη. Γραμματικά - επικοινωνιακά εγχειρίδια και γλωσσική διδασκαλία

Οι διάφορες προτάσεις που έχουν διατυπωθεί στη βιβλιογραφία σχετικά με τη διδασκαλία της γλώσσας και τα εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας που έχουν προταθεί δομούνται γύρω από δύο βασικές έννοιες: τη γλωσσική και την επικοινωνιακή ικανότητα. Σύμφωνα με τους Χαραλαμπόπουλο και Χατζησαββίδη (1997), η γλωσσική ικανότητα συνδέεται με τη "γνώση της γλώσσας ως συστήματος" και αφορά ειδικότερα στη γνώση των κανόνων που διέπουν τη γλώσσα στα διάφορα επίπεδά της (φωνολογικό, μορφολογικό, συντακτικό, σημασιολογικό). Η γνώση, λόγου χάρη, ότι η πρόταση * Ο Γιάννης τρέξουν δεν είναι αποδεκτή στην ελληνική γλώσσα αποτελεί έκφραση της γλωσσικής ικανότητας ενός ατόμου που ομιλεί την ελληνική. Η επικοινωνιακή ικανότητα, αντιθέτως, έγκειται στην ικανότητα που έχουν οι ομιλητές να προσαρμόζουν τον λόγο τους στις περιστάσεις επικοινωνίας. Με διαφορετικό τρόπο, π.χ. κάποιος χρησιμοποιεί τη γλώσσα όταν απευθύνεται σε ένα φίλο του και με διαφορετικό τρόπο στον διευθυντή του. Αρχικά, η σχέση των δύο αυτών εννοιών προσδιοριζόταν με όρους αντιθετικούς. Σήμερα, όμως είναι αποδεκτό ότι η επικοινωνιακή ικανότητα συμπεριλαμβάνει τη γλωσσική (με άλλα λόγια η γνώση της γραμματικής μιας γλώσσας είναι προϋπόθεση για να επικοινωνήσει κανείς στη συγκεκριμένη γλώσσα). Παρ' όλα αυτά, η διδακτική πρακτική που είχε ως στόχο την καλλιέργεια των δύο αυτών εννοιών οδηγήθηκε στη διαμόρφωση διαφορετικών διδακτικών εγχειριδίων που είναι γνωστά ως γραμματικά [grammatical] και επικοινωνιακά [communicative] εγχειρίδια, αντιστοίχως. Τα γραμματικά εγχειρίδια δομούνται ως ενότητες που επικεντρώνονται στη διδασκαλία συγκεκριμένων γλωσσικών στοιχείων (φωνολογικών, μορφολογικών, συντακτικών, σημασιολογικών), τα οποία συνήθως ιεραρχούνται με βάση τον βαθμό δυσκολίας τους (τα πιο σύνθετα γλωσσικά στοιχεία εισάγονται μετά από εκείνα που θεωρούνται απλούστερα). Αντίθετα, τα επικοινωνιακά εγχειρίδια προτείνουν ένα πλήθος ασκήσεων σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο δηλώνονται γλωσσικά διάφορες λειτουργίες -όπως μια διαταγή, μια υπόσχεση, μια παράκληση κλπ. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα εγχειρίδια που χρησιμοποιούνται στην ελληνική εκπαίδευση (κυρίως στο δημοτικό και το γυμνάσιο) συνιστούν συνδυασμό των δύο παραπάνω τάσεων. Συνήθως σε μια ενότητα μετά το σχετικό κείμενο ακολουθούν οι ασκήσεις γραμματικής και λεξιλογίου, ενώ στη συνέχεια παρουσιάζονται κάποιες ασκήσεις με στόχο την κατανόηση της επικοινωνιακής διάστασης της γλώσσας (που περιορίζονται όμως στο επίπεδο των δύο ή τριών προτάσεων).

Η κριτική που ασκήθηκε στα επικοινωνιακά εγχειρίδια κατέδειξε, μεταξύ άλλων, ότι οι προτεινόμενες διδακτικές προτάσεις προωθούσαν κατά βάση την κατάτμηση του γλωσσικού φαινομένου, περιορίζοντας ταυτόχρονα την επικοινωνία στο προτασιακό επίπεδο. Το ίδιο μπορεί να υποστηριχθεί και για τα ελληνικά επικοινωνιακού τύπου εγχειρίδια. Τα κειμενικά εγχειρίδια που διαμορφώθηκαν ως αντίδραση στα επικοινωνιακά προσπάθησαν επιτυχώς να αντιμετωπίσουν αρκετά από τα προβλήματα αυτά.