Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 5: Τσοχατζίδης, Σ. 2001. Η γέννηση της γλώσσας. Στο Ιστορία της ελληνικής γλώσσας: από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα, επιμ. Α.-Φ. Χριστίδης, 77-86. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη], σελ. 83-84, © Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη].

…H συμβολικότητα (και, άρα, η αυθαιρεσία και η μεταθετότητα) ενός σημείου καθιστά, όπως είδαμε, δυνατή την κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση πληροφοριών που αναφέρονται σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα ως προς τα οποία ένας οργανισμός δεν έχει αναπτύξει ενστικτώδεις τύπους αντιδράσεων. H συμβολικότητα ενός σημείου, όμως, δεν συνεπάγεται ότι αυτές οι διαδικασίες κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης έχουν αυτοματοποιηθεί ώστε να επιτρέπουν στον οργανισμό την ταχεία διεκπεραίωσή τους όταν επιχειρεί να αντιστοιχήσει συνδυασμούς σημείων με συνδυασμούςερεθισμάτων. Mε δεδομένο, επομένως, ότι τα αναπαραγωγικά πλεονεκτήματα ενός οργανισμού θα αυξάνονταν αν ήταν σε θέση να κωδικοποιεί και να αποκωδικοποιεί με ταχύτητα όχι απλώς μεμονωμένα συμβολικά σημεία που παραπέμπουν σε μεμονωμένα περιβαλλοντικά ερεθίσματα, αλλά συνδυασμούς συμβολικών σημείων που παραπέμπουν σε συνδυασμούς περιβαλλοντικών ερεθισμάτων, δεν θα ήταν αδικαιολόγητη η πρόβλεψη ότι οργανισμοί που, όπως οι ανθρώπινοι, έχουν ήδη κατακτήσει (ή μάλλον, έχουν αναγκαστεί να κατακτήσουν) την ικανότητα δημιουργίας και ερμηνείας μεμονωμένων συμβολικών σημείων, θα αυτοματοποιούσαν σταδιακά τις ικανότητες δημιουργίας και ερμηνείας συνδυασμών συμβολικών σημείων, πράγμα που θα επέτρεπε την ταχύτερη επεξεργασία και αναμετάδοση συνδυασμών περιβαλλοντικών ερεθισμάτων. […]

Aυτός ακριβώς είναι ο λόγος, μέσα σε μια νεο-δαρβινική προοπτική, για τον οποίο το γλωσσικό σημειωτικό σύστημα απέκτησε σταδιακά το χαρακτηριστικό της παραγωγικότητας, το χαρακτηριστικό δηλαδή πού επιτρέπει στους χρήστες του συστήματος να δημιουργούν και να ερμηνεύουν, με βάση έναν πεπερασμένο αριθμό συμβολικών σημείων και έναν επίσης πεπερασμένο αριθμό συμβατικών τρόπων σύνδεσης αυτών των σημείων, ένα δυνητικά άπειρο πλήθος συνδυασμών σημείων, που παραπέμπουν σε ένα δυνητικά άπειρο πλήθος συνδυασμών περιβαλλοντικών ερεθισμάτων -που τους επιτρέπουν, με άλλα λόγια, να χρησιμοποιούν όχι απλώς ένα πλούσιο αλλά πάντως πεπερασμένο αριθμό "λέξεων", αλλά ένα δυνητικά μη πεπερασμένο αριθμό "προτάσεων" όπου οι συντακτικές σχέσεις μεταξύ των λέξεων, και όχι οι λέξεις καθαυτές, είναι φορείς αυτόματα ερμηνεύσιμων πληροφοριών που αφορούν τις σχέσεις μεταξύ ερεθισμάτων, και όχι τα μεμονωμένα ερεθίσματα καθαυτά. H πειστικότητα μιας νεο-δαρβινικής ερμηνείας της εμφάνισης του χαρακτηριστικού της παραγωγικότητας (που, στην ουσία της, είναι η εμφάνιση του φαινομένου της σύνταξης, με τη γενική έννοια του όρου) θα ενισχυόταν, βεβαίως, αν η εμφάνιση αυτή ήταν σταδιακή, αν δηλαδή η μετάβαση από το επίπεδο των μεμονωμένων λέξεων σε εκείνο των ταχέως παραγόμενων και αυτόματα ερμηνευόμενων προτάσεων περιελάμβανε ένα ή περισσότερα ενδιάμεσα στάδια όπου ο βαθμός αυτοματοποίησης των μηχανισμών κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης των προτάσεων θα ήταν σχετικά χαμηλός, και οι μηχανισμοί αυτοί θα εμφάνιζαν ακόμη χαρακτηριστικά παλαιότερων εξελικτικών σταδίων.

Aκριβώς αυτό τον σταδιακό χαρακτήρα της μετάβασης προς υψηλά αυτοματοποιημένους συντακτικούς μηχανισμούς φαίνονται να επιβεβαιώνουν, παρά τις κατά τα άλλα σημαντικές διαφορές τους, οι ενδιαφέρουσες πρόσφατες μελέτες του θέματος από τους Bickerton και Givόn […]. Oι απόψεις που εκφράζονται στις μελέτες αυτές θα μπορούσαν να συγκεραστούν στις εξής δύο θέσεις: Πρώτον, ότι, παρά την αναπόφευκτη απουσία άμεσων δεδομένων σχετικών με την προϊστορία του συντακτικού φαινομένου, υπάρχει μια σειρά σύγχρονων δεδομένων που αποτελούν βάσιμες έμμεσες μαρτυρίες σχετικές με τη μορφή που η οργάνωση των γλωσσικών μηνυμάτων θα έπρεπε να είχε σε ένα στάδιο βιολογικής εξέλιξης του ανθρώπινου είδους πρωιμότερο από το σημερινό: οι μαρτυρίες αυτές για την ανθρώπινη "πρωτο-γλώσσα" μπορούν να αντληθούν, κατά τους Bickerton και Givόn, από τη μελέτη, μεταξύ άλλων, του πρώιμου (προ του δευτέρου έτους της ηλικίας) επικοινωνιακού συστήματος των παιδιών, των ατελών επικοινωνιακών συστημάτων που κατορθώνουν να κατακτούν, μετά την κοινωνική τους ένταξη, άτομα που είχαν ενηλικιωθεί χωρίς να έχουν καμιά δυνατότητα γλωσσικής ή άλλης επικοινωνίας με άλλα άτομα, των συστημάτων επικοινωνίας που διδάσκονται και κατακτούν σε εργαστηριακά περιβάλλοντα οι χιμπαντζήδες, και των συστημάτων συνεννόησης που αναπτύσσουν δύο ή περισσότερες ανθρώπινες ομάδες όταν, για ιστορικούς λόγους, είναι αναγκασμένες να συνεργαστούν ενώ καμία δεν κατανοεί τη φυσική γλώσσα της άλλης. Δεύτερον, ότι όλα αυτά τα συστήματα παρουσιάζουν, ως προς τους συνδυασμούς συμβολικών σημείων που χρησιμοποιούν, όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα ήταν αναμενόμενο να εμφανίζει ένα μη υψηλά αυτοματοποιημένο σύστημα παραγωγής και ερμηνείας συνδυασμών συμβολικών σημείων, όπως αυτό που θα έπρεπε να είχε υπάρξει αν η μετάβαση από το καθαρά λεξικό στο αυθεντικά προτασιακό επίπεδο οργάνωσης του γλωσσικού σημειωτικού συστήματος ήταν πράγματι σταδιακή. Kαι ο σταδιακός χαρακτήρας αυτής της μετάβασης είναι, βεβαίως, αυτός που θα έπρεπε να αναμενόταν, αν για την εμφάνιση του χαρακτηριστικού της παραγωγικότητας αναγνωριζόταν η βασιμότητα της νεο-δαρβινικής ερμηνείας.