Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 6: Τσοχατζίδης, Σ. 2001. Η γέννηση της γλώσσας. Στο Ιστορία της ελληνικής γλώσσας: Από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα, επιμ. Α.-Φ. Χριστίδης, 77-86. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη], σελ. 84-86, © Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη].

…Ένα σημειωτικό σύστημα που συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά της αυθαιρεσίας, της μεταθετότητας και της παραγωγικότητας θα ήταν, όπως είδαμε, εξαιρετικά αποτελεσματικό ως σύστημα επεξεργασίας και μετάδοσης πληροφοριών. Θα ήταν, όμως, σημαντικά διαφορετικό από το γλωσσικό σημειωτικό σύστημα όπως το γνωρίζουμε, γιατί το σύστημα αυτό διαθέτει το επιπλέον χαρακτηριστικό της πολυλειτουργικότητας, που αναφέρεται όχι απλώς στη δυνατότητα των γλωσσικών σημείων να χρησιμοποιούνται για τη μετάδοση πολύ λεπτομερέστερων και πολύ ποικιλότερων πληροφοριών από αυτές που μεταδίδουν τα άλλα ζωικά συστήματα επικοινωνίας, αλλά στη δυνατότητά τους να χρησιμοποιούνται για σκοπούς εντελώς διαφορετικούς από εκείνον της μετάδοσης πληροφοριών (π.χ. για να κατανέμουν δικαιώματα και υποχρεώσεις μεταξύ των μελών μιας κοινότητας, για να μειώνουν ή να αυξάνουν τον βαθμό ψυχολογικής απόστασης μεταξύ των μελών της, για να προκαλούν ή να αποτρέπουν την άσκηση, από ορισμένα μέλη, συμπεριφορών που διευκολύνουν ή δυσχεραίνουν τα σχέδια άλλων μελών, για να επιτρέπουν ή να αποκλείουν την ένταξη μελών σε πολύπλοκα συστήματα ιεραρχίας κλπ.). H πολυλειτουργικότητα αυτή του γλωσσικού σημειωτικού συστήματος -που η συστηματική της μελέτη συμπίπτει με την ανάπτυξη της θεωρίας γλωσσικών πράξεων […]- φαίνεται και αυτή επιδεκτική μιας νεο-δαρβινικής ερμηνείας, αν αντιμετωπιστεί μέσα στο πνεύμα της γλωσσογενετικής υπόθεσης που επεξεργάστηκε πρόσφατα ο Dunbar […].

Tα τρία βασικά στοιχεία της υπόθεσης αυτής είναι τα εξής: Πρώτον, ότι ο συνεχώς αυξανόμενος όγκος του εγκεφαλικού φλοιού (σε σχέση με τον όγκο του σώματος), που είναι διαπιστωμένο ότι συνοδεύει τους διαδοχικούς τύπους ανθρωπίδων -απόγονος των οποίων είναι ο σημερινός άνθρωπος-, είναι συστηματικά συναρτήσιμος με το αυξανόμενο μέγεθος των ομάδων μέσα στις οποίες τα μέλη των τύπων αυτών διαβιούσαν (και αποτελεί πιθανότατα αποτέλεσμα του αυξανόμενου μεγέθους των ομάδων, αφού η διαβίωση μέσα σε αυξημένες ομάδες απαιτεί αυξημένο εγκεφαλικό χώρο επεξεργασίας πληροφοριών, δεδομένου ότι οι υπό επεξεργασία πληροφορίες δεν αναφέρονται πλέον μόνο σε χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και στα πολύ πιο σύνθετα χαρακτηριστικά του κοινωνικού περιβάλλοντος). Δεύτερον, ότι η συνοχή (και, άρα, σε μεγάλο βαθμό, η επιβίωση) μιας ομάδας είναι εξαρτημένη, σε όλα τα ανώτερα θηλαστικά εκτός του ανθρώπου, από την κατανάλωση συγκεκριμένων χρόνων φυσικής επαφής μεταξύ των μελών της ομάδας, ενώ η διατήρηση της συνοχής μέσω φυσικής επαφής θα γινόταν σταδιακά προβληματική για το ανθρώπινο είδος, αφού το συγκριτικά μεγάλο μέγεθος των ανθρώπινων ομάδων, όπως μπορεί να υπολογιστεί με βάση το συγκριτικά μεγάλο μέγεθος του ανθρώπινου εγκεφαλικού φλοιού, θα απαιτούσε υπέρμετρη (και άρα αναπαραγωγικά ασύμφορη) κατανάλωση χρόνου αν η διατήρηση της συνοχής εξακολουθούσε να χρησιμοποιεί ως μέσο τη φυσική επαφή. Kαι τρίτον, ότι η ανθρώπινη γλώσσα δημιουργήθηκε ακριβώς ως λύση αυτού του προβλήματος -ως υποκατάστατο δηλαδή της φυσικής επαφής ως μέσου ομαδικής συνοχής, όταν ο παραδοσιακός τρόπος διατήρησης της ομαδικής συνοχής έγινε αντιοικονομικός λόγω του αυξανόμενου μεγέθους των ανθρώπινων ομάδων.

H υπόθεση αυτή είναι πιθανότατα ανεπαρκής ως συνολική ερμηνεία της γέννησης του γλωσσικού φαινομένου, αλλά μπορεί κάλλιστα να γίνει αποδεκτή ως μια πειστική νεο-δαρβινική ερμηνεία του χαρακτηριστικού της πολυλειτουργικότητας: το γεγονός ότι κανένα γνωστό γλωσσικό σύστημα δεν περιέχει σημεία που ο αποκλειστικός τους ρόλος είναι η επεξεργασία και μετάδοση περιβαλλοντικών πληροφοριών αποτελεί πιθανότατα συνέπεια του γεγονότος ότι το σύστημα αυτό χρησιμοποιήθηκε από όντα που η επιβίωσή τους ήταν εξαρτημένη όχι μόνο από τη γνώση του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και από τη διαβίωση μέσα σε ομάδες· και όπως η αυξημένη τους ετοιμότητα απέναντι στα ενδεχόμενα περιβαλλοντικής αστάθειας εξυπηρετήθηκε από την εμφάνιση σημειακών συστημάτων με τα χαρακτηριστικά της αυθαιρεσίας, της μεταθετότητας και της παραγωγικότητας, έτσι και η αυξημένη τους ετοιμότητα απέναντι στα ενδεχόμενα αστάθειας της ομαδικής ζωής εξυπηρετήθηκε από την πολυλειτουργική χρήση των ίδιων αυτών συστημάτων όχι απλά ως φορέων πληροφορίας αλλά ως μέσων διαχείρισης ενδο-ομαδικών σχέσεων και διατήρησης ενδο-ομαδικών ισορροπιών […]