Ο καταρχήν λογικός και φιλοσοφικός αυτός όρος διακρίνεται από τον γραμματικό όρο πρόταση, με τον οποίο γίνεται αναφορά σε έναν ορισμένο τύπο, δηλαδή σε μια λεξικογραμματική δομή. Η λογική πρόταση αποτελεί μονάδα της λογικής και σημασιολογικής ανάλυσης και αφορά επομένως το περιεχόμενο μιας ακολουθίας λογικών στοιχείων και όχι τη μορφή της. Με τον όρο περιεχόμενο θα πρέπει να εννοήσουμε κυρίως λογικό περιεχόμενο και όχι άλλες πλευρές της σημασιακής δομής μιας πρότασης (π.χ. εστιάσεις, τροπικότητες κλπ.). Το λογικό περιεχόμενο μιας απλής λογικής πρότασης συνίσταται στη σχέση ενός γενικού όρου (κατηγόρημα) με έναν ειδικό (υποκείμενο). Ο γενικός όρος εκφράζει μια κατάσταση πραγμάτων η οποία οριοθετείται από τον ειδικό όρο, που έχει συνήθως το status μιας οντότητας. Συχνά οι λογικές προτάσεις συνδυάζονται μέσω των λογικών συνδετικών (άρνηση, σύζευξη, διάζευξη, συνεπαγωγή) και δημιουργούνται έτσι σύνθετα προτασιακά σύνολα λογικοπροτασιακού λογισμού, τα οποία προσδιορίζονται αξιωματικά μέσω λογικών νόμων ως προς την αλήθεια ή το ψεύδος τους.

Οι λογικές προτάσεις εκφράζουν μια σχέση με τον πραγματικό κόσμο και ορίζονται ως φορείς μιας καθορισμένης και αμετάβλητης τιμής αλήθειας, είναι δηλαδή είτε αληθείς είτε ψευδείς. Π.χ. η λογική πρόταση που μεταφέρει η λεξικογραμματική δομή Το χιόνι έλιωσε είναι είτε αληθής, δηλαδή συμβατή με την εξωγλωσσική πραγματικότητα (αν το χιόνι πράγματι έλιωσε), είτε ψευδής, δηλαδή ασύμβατη με τον κόσμο (αν το χιόνι δεν έλιωσε). Συχνά μια γραμματική πρόταση, π.χ. Ο Πέτρος τραυματίστηκε στο μέτωπο, είναι δυνατόν να εκφράζει μια μεγάλη σειρά από λογικές προτάσεις που διαφέρουν: στην προκειμένη περίπτωση π.χ. είτε ως προς το αντικείμενο αναφοράς του κύριου ονόματος Πέτρος (υπάρχουν πολλοί με αυτό το όνομα) είτε ως προς τη σημασία της αμφίσημης λέξης μέτωπο (το σημείο του κεφαλιού ή το πολεμικό μέτωπο). Οι λογικές αυτές προτάσεις ελέγχονται ως προς την αλήθεια ή το ψεύδος τους. Από την άλλη, η ίδια γραμματική πρόταση δεν αποκλείεται σε κάποιες περιπτώσεις να μην είναι ούτε αληθής ούτε ψευδής, δηλαδή να μην αντιστοιχεί σε κάποια λογική πρόταση, όταν π.χ. χρησιμοποιείται μεταγλωσσικά , λ.χ. για να δώσει ένα παράδειγμα της χρήσης της παθητικής φωνής, οπότε δεν λέει ουσιαστικά τίποτα για τον (εξωγλωσσικό) κόσμο. Παράλληλα, μια γραμματική πρόταση είναι δυνατόν να αποτελεί συμπύκνωση πολλών λογικών και να μπορεί επομένως να αναλυθεί σε απλούστερες, π.χ. η πρόταση αυτή η ξύλινη πόρτα τρίζει εμπεριέχει τις επιμέρους λογικές προτάσεις 'αυτό είναι πόρτα', 'η πόρτα είναι ξύλινη' και 'η πόρτα τρίζει'.

Η διάκριση ανάμεσα σε λογική και γραμματική πρόταση επιτρέπει σε διαφορετικές γραμματικές προτάσεις να εκφράζουν την ίδια λογική πρόταση και, αντίστροφα, σε μία και μόνη γραμματική πρόταση να εκφράζει πολλές, συχνά άπειρες, πολύ διαφορετικές λογικές προτάσεις. Π.χ. μια ενεργητική πρόταση και η αντίστοιχή της παθητική (ο Πέτρος έχτισε το σπίτι και το σπίτι χτίστηκε από τον Πέτρο) εκφράζουν την ίδια λογική πρόταση παρά το γεγονός ότι εστιάζουν σε διαφορετικά σημεία: η ενεργητική στο υποκείμενο (ο Πέτρος), ενώ η παθητική στην ίδια την πράξη (το χτίσιμο του σπιτιού). Εξίσου διαφορετικές γραμματικές προτάσεις όπως π.χ. Όσο για το βιβλίο, ο Πέτρος το διάβασε/ Όσο για τον Πέτρο, διάβασε το βιβλίο, συνιστούν επίσης φορείς της ίδιας λογικής πρότασης παρά το γεγονός ότι έχουν εντελώς διαφορετική θεματική οργάνωση. Τέλος, προτάσεις διαφορετικών γλωσσών, όπως οι Ο Πέτρος συνάντησε χτες τη Μαρία, PetermetMaryyesterday, Pierrearencontré Mariehier είναι δυνατόν να εκφράζουν την ίδια λογική πρόταση, εφόσον ο Πέτρος και η Μαρία είναι τα ίδια πρόσωπα στις τρεις περιπτώσεις και υπό τον όρο ότι οι τρεις προτάσεις εκφωνούνται την ίδια μέρα (ώστε το χτες να έχει την ίδια αναφορά). Από την άλλη, μια πρόταση που εμπεριέχει δεικτικά στοιχεία, όπως Το κόμμα μας θα σε υποστηρίξει για τον Δήμο στις επερχόμενες εκλογές, μπορεί να αντιστοιχεί επίσης σε άπειρες λογικές προτάσεις ανάλογα με το αντικείμενο αναφοράς του κτητικού μας (οποιοδήποτε κόμμα οποιασδήποτε χώρας), της προσωπικής αντωνυμίας σε (οποιοσδήποτε ή οποιαδήποτε υποψήφιος/α δήμαρχος υποστηρίχτηκε από οποιοδήποτε κόμμα), ακόμη και της μετοχής επερχόμενες (οποιαδήποτε εκλογική αναμέτρηση).

Επιπλέον, η διάκριση ανάμεσα στη γραμματική πρόταση και τη λογική πρόταση εκφράζεται πολύ χαρακτηριστικά με τη διάκριση ευθέος και πλάγιου λόγου. Μια πρόταση σε ευθύ λόγο (π.χ. Ο Πέτρος είπε: «Θα έρθω αύριο») αληθεύει αν και μόνο αν αναπαραχθεί με ακρίβεια η γραμματική πρόταση, δηλαδή αν ο Πέτρος εκφώνησε τις λέξεις Θα έρθω αύριο, ενώ αντίθετα μια πρόταση σε πλάγιο λόγο αληθεύει αν και μόνο αν είναι αληθής η υποκείμενη λογική πρόταση που εκφράζουν οι λέξεις της, ανεξάρτητα από την ακριβή διατύπωση, που θα μπορούσε να γίνει ακόμα και σε μια ξένη γλώσσα.

Σύμφωνα με πολλούς η σημασιολογική ανάλυση μιας πρότασης περιορίζεται στο λογικό της περιεχόμενο και τις συνθήκες αλήθειας της. Μια τέτοια προσέγγιση όμως είναι ιδιαίτερα περιορισμένη, καθώς αφήνει πολλές πλευρές της σημασίαςν (ιδιαίτερα της σημασίας του εκφωνήματος έξω από τη σημασιολογική ανάλυση. Και αυτό διότι η λογική πρόταση, εφόσον χαρακτηρίζεται υποχρεωτικά ως αληθής ή ψευδής, αφορά μόνο ένα είδος προτάσεων, τις δηλώσεις. Μένουν έτσι εκτός του πεδίου ανάλυσης οι ερωτήσεις και οι εντολές, οι οποίες δεν μπορούν να χαρακτηριστούν αληθείς ή ψευδείς, αλλά είναι εξίσου κοινές και σημαντικές για τη γλωσσική επικοινωνία και ανάλυση.

Γ. Καρανάσιος

Πηγές

• Allwood, J. et al. 1977. Logic in Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Κρύσταλ, Ντ. 2000. Λεξικό γλωσσολογίας και φωνητικής. Μτφρ. Γ. Ξυδόπουλος. Αθήνα: Πατάκης.
• Kempson, R. 1977. SemanticTheory. Cambridge: Cambridge University Press.
• Lyons, J. 1981. Language, Meaning and Context. Fontana Paperbacks.
• Lyons, J. 1999. Γλωσσολογική σημασιολογία. Μτφρ. Γ. Ανδρουλάκης, επιμ. Γ. Καρανάσιος. Αθήνα: Πατάκης.
• Palmer, F.R. 1976. Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.

Πεδίο