Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

11. Άλλες πτυχές της νεανικής ταυτότητας σε σχέση με το γραμματισμό

Οι επόμενες ερωτήσεις απέβλεπαν στην αποτύπωση μιας πιο σφαιρικής εικόνας για την ταυτότητα των νέων 14-16 χρόνων κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Βασική θέση στην οποία στηρίζονται τα ερωτήματα αυτά είναι ότι ο τρόπος αξιοποίησης των ΤΠΕ μπορεί να γίνει πολύ καλύτερα κατανοητός στο πλαίσιο μιας συνολικής καταγραφής των ενδιαφερόντων και ενασχολήσεων των εφήβων.

Η τηλεόραση στη ζωή των παιδιών

Το πρώτο από τα ερωτήματα αυτά είχε σχέση με την τηλεόραση και τις τηλεοπτικές προτιμήσεις των παιδιών.

Στην τηλεόραση παρακολουθείς συνήθως: (σημείωσε με ένα √ αυτό που ανταποκρίνεται σε εσένα για καθεμιά από τις παρακάτω κατηγορίες)

Από τον παραπάνω πίνακα προκύπτει ότι ο κινηματογράφος (56,3% πολύ συχνά και 27,6% συχνά) και οι τηλεοπτικές σειρές (48,7% πολύ συχνά και 27,9% συχνά) αποτελούν τα πιο αγαπημένα τηλεοπτικά προγράμματα των παιδιών. Αρκετή αποδοχή έχουν οι αθλητικές (32,1% πολύ συχνά και 17,3 συχνά) και οι μουσικού περιεχομένου εκπομπές με 37,7% πολύ συχνά και 29,3% συχνά. Αντίθετα, σε πολύ χαμηλή αποδοχή μεταξύ των εφήβων έχουν οι πολιτικές συζητήσεις με 3,4% πολύ συχνά και 9,6% συχνά.

Η εικόνα αυτή των προτιμήσεων γίνεται ακόμη πιο σαφής με το επόμενο ανοιχτό ερώτημα.

Γράψε τα τρία (3) πιο αγαπημένα σου τηλεοπτικά προγράμματα (τηλεόραση):
……………………………………
……………………………………
……………………………………

Οι απαντήσεις που δόθηκαν κωδικοποιήθηκαν σε δώδεκα κατηγορίες (βλ. παρακάτω πίνακα). Στα τηλεπαιχνίδια, για παράδειγμα, τοποθετήθηκαν παιχνίδια όπως Τοις μετρητοίς', Σούπερ Ντιλ, Φορτ Μπογιάρντ κλπ. Στα ριάλιτι το Φέιμ Στόρι, το Ντριμ Σόου, το Σούπερ Άιντολ κλπ. Στον κινηματογράφο οι ελληνικές και ξένες ταινίες. Στη μουσική τα MAD TV, Β-μουσικό κανάλι, VH-1, MTV. Στις παιδικές τα Στρουμφάκια, Μπομπ ο Σφουγγαράκης, Πόκεμον, YU-GI-OH κλπ. Στις ελαφροψυχαγωγικές τα Πολύ την Κυριακή, Κους-Κους, Σούπερ-Σταρ. Στα ντοκυμαντέρ το Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα, η Εμπόλεμη Ζώνη, οι Φάκελοι κλπ. Στις ενημερωτικές το Traction, Επί τροχών, Με τα μάτια της Έλλης κλπ. Στις πολιτικές οι αναμεταδόσεις από τη Βουλή και οι πολιτικές συζητήσεις.

Στην πρώτη στήλη (πίνακας 11.2.) καταγράφονται τα ποσοστά της πρώτης επιλογής των παιδιών, στη δεύτερη της δεύτερης και στην τρίτη της τρίτης. Είναι εμφανές ότι οι διάφορες σειρές αποσπούν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον και το μεγαλύτερο μερίδιο τηλεθέασης ανάμεσα στα παιδιά του δείγματος (69,4%). Το σημαντικό είναι ότι αυτό συμβαίνει και στις τρεις επιλογές των παιδιών. Με αρκετά μεγάλη διαφορά ακολουθούν οι αθλητικές εκπομπές (9,9%). Πολύ μικρά είναι τα ποσοστά για τις ειδήσεις, τα ντοκυμαντέρ και τις πολιτικές συζητήσεις.

Οι επιλογές αυτές συγκλίνουν εν πολλοίς με τις αντίστοιχες δραστηριότητες που αναπτύσσουν τα παιδιά στο διαδίκτυο. Διαπιστώσαμε εκεί ότι προτεραιότητα είχαν οι πρακτικές που σχετίζονται με την εφηβικού τύπου ψυχαγωγία και πολύ λιγότερο με τον σχολικού τύπου γραμματισμό. Βλέπουμε εδώ ότι η εικόνα αυτή συμπληρώνεται με ανάλογου περιεχομένου παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων.

Η εικόνα αυτή συμπληρώνεται περισσότερο με το ποιοτικό σκέλος της έρευνας, αφού με τις συνεντεύξεις και τις μελέτες περιπτώσεων δόθηκε επίσης ιδιαίτερη βαρύτητα στην καταγραφή και εξωσχολικών πρακτικών που σχετίζονται με την τηλεόραση. Η ανάλυση των συνεντεύξεων δείχνει ότι η τηλεόραση αποσπά αρκετό χρόνο των μαθητών καθημερινά. Τα παιδιά στην πλειονότητά τους δηλώνουν ότι παρακολουθούν γύρω στις δύο ώρες. Τα περισσότερα λένε ότι βλέπουν ή λίγη ώρα το μεσημέρι ή το βράδυ και είναι μια αγαπημένη συνήθεια επίσης τα Σαββατοκύριακα, ενώ λίγοι είναι αυτοί που λένε ότι υπάρχουν μέρες που δεν παρακολουθούν καθόλου. Δεν λείπουν και μαθητές που δηλώνουν ότι δεν προλαβαίνουν από τα μαθήματα και τα φροντιστήρια ή τις άλλες δραστηριότητες να ασχοληθούν περισσότερο με την τηλεόραση.

Από τις πρακτικές στις οποίες εμπλέκονται προκύπτει ότι η τηλεόραση αποτελεί πρώτα απ' όλα μέσο ψυχαγωγίας και δευτερευόντως μέσο ενημέρωσης και μόρφωσης. Συνηθισμένες πρακτικές αποτελούν οι ταινίες. Οι προτιμήσεις τους είναι κυρίως οι ξένες ταινίες, κοινωνικές, περιπέτειας, θρίλερ, κωμωδίες. Ακολουθούν οι σειρές, κυρίως ελληνικές κωμικές και κοινωνικές στη βραδινή ζώνη και λιγότερο οι ξένες, βραζιλιάνικες (κυρίως από χαμηλού μορφωτικού επιπέδου οικογένειες) στην απογευματινή ή στη μεσημεριανή ζώνη. Αρκετοί παρακολουθούν ειδήσεις, κάποιοι μάλιστα από συγκεκριμένα τηλεοπτικά κανάλια. Αγαπημένη πρακτική των αγοριών είναι οι αθλητικές εκπομπές και οι μεταδόσεις αγώνων. Αρκετοί λένε ότι παρακολουθούν ντοκιμαντέρ ή διάφορες επιμορφωτικές εκπομπές, κάποιοι μάλιστα επιλέγουν συγκεκριμένα δορυφορικά κανάλια και θέματα ιστορικά, επιστημονικά, περιβαλλοντικά. Υπάρχουν και παιδιά που παρακολουθούν ριάλιτι και 'κουτσομπολίστικες' μεσημεριανές εκπομπές, όμως οι περισσότεροι ή δεν τις προτιμούν ή τις κατακρίνουν, λέγοντας ότι τις έβλεπαν παλιότερα. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί στη ΣΥΝ 25 η μαθήτρια που παρακολουθεί εκπομπές στο κανάλι της εκκλησίας λόγω της κλίσης και των ειδικών ενδιαφερόντων της.

Αρκετοί επίσης λένε ότι παρακολουθούν μαζί με τους γονείς τους κάποιες φορές ενημερωτικές και επιμορφωτικές εκπομπές, σειρές ή ταινίες και άλλες φορές ότι παρακολουθούν μαζί με τον αδερφό ή την αδερφή τους. Στη ΣΥΝ 48 η οικογένεια συνηθίζει να παρακολουθεί όλη μαζί μια ώρα κάθε βράδυ, ενώ στην 60 και στην 71 συνδυάζουν την κοινή οικογενειακή παρακολούθηση με συζητήσεις για θέματα και προβλήματά τους. Ιδιαίτερη είναι η περίπτωση του μαθητή γεωργιανής καταγωγής στη ΣΥΝ 1 που παρακολουθεί μαζί με τους γονείς του εκπομπές από γεωργιανά δορυφορικά κανάλια, για να του μεταφράζουν ό, τι δεν καταλαβαίνει, έτσι ώστε να κάνει εξάσκηση στη μητρική του γλώσσα.

Η στάση τους προς την τηλεόραση ποικίλλει. Στην πλειονότητα τους δηλώνουν ότι η τηλεόραση έχει περισσότερα θετικά απ' ό,τι αρνητικά στοιχεία και επιπτώσεις. Δεν λείπουν ωστόσο και οι φωνές που στέκονται κριτικά προς το μέσο, όπως στην περίπτωση των κινητών και των υπολογιστών. Αξίζει στην προκειμένη περίπτωση να επισημανθεί ότι μερικά παιδιά ξεχωρίζουν τα κανάλια σε κρατικά και ιδιωτικά, ασκώντας αρνητική κριτική στα δεύτερα ή επιλέγοντας αναλόγως να παρακολουθήσουν εκπομπές ενημέρωσης στα κρατικά και δορυφορικά, ενώ ψυχαγωγίας στα ιδιωτικά. Στη ΣΥΝ 48 το παιδί επιλέγει την ΕΡΤ και ΝΕΤ για μουσικές εκπομπές με κύρος, στην 62 τα ίδια κανάλια για ντοκιμαντέρ.

Διαπιστώθηκε ότι πολλά παιδιά παρακολουθούν εκπομπές κάνοντας ζάπιγκ, ενώ κάποια γνωρίζουν τις ώρες προβολής των εκπομπών που παρακολουθούν ή χρησιμοποιούν κάποιον τηλεοπτικό οδηγό και κάνουν τις επιλογές τους με βάση αυτόν. Σε αρκετές περιπτώσεις φαίνεται να κάνουν για τις τηλεοπτικές επιλογές τους χρήση των ένθετων από τις κυριακάτικες κυρίως εφημερίδες.

Από τις μελέτες περιπτώσεων γίνεται φανερό ότι η τηλεόραση αποτελεί για τα παιδιά το δεύτερο 'φίλο' μετά από το κινητό τηλέφωνο. Σπάνια βρίσκουμε περιπτώσεις παιδιών που παρακολουθούν τηλεόραση λιγότερο από δύο ώρες την ημέρα. Τα κορίτσια προτιμούν μεσημεριανές εκπομπές ελαφρού περιεχομένου, ενώ τα αγόρια αθλητικές εκπομπές και αγώνες. Όλα τα παιδιά όμως, ανεξάρτητα από το φύλο τους, παρακολουθούν σε μεγάλο βαθμό ελληνικές τηλεοπτικές σειρές (δημοφιλέστερες Στο παρά πέντε και Πενήντα-πενήντα). Οι τηλεοπτικές επιλογές των παιδιών συγκλίνουν εν πολλοίς με τις αντίστοιχες δραστηριότητες που αναπτύσσουν τα παιδιά στο διαδίκτυο. Και εδώ, όπως και εκεί, οι πρακτικές των παιδιών σχετίζονται με την εφηβικού τύπου ψυχαγωγία και πολύ λιγότερο με τον σχολικού τύπου γραμματισμό.

Συνήθως οι μορφωμένοι γονείς προσπαθούν να κατευθύνουν τα παιδιά προς συγκεκριμένα τηλεοπτικά προγράμματα, αλλά και επιχειρούν να βλέπουν πράγματα μαζί και να σχολιάζουν (π.χ. ΜΠ 9, 15).

Μαθήματα εκτός σχολείου

Με το επόμενο ερώτημα (βλ. παρακάτω) επιχειρήθηκε να αποτυπωθούν οι σχολικού τύπου εξωσχολικές πρακτικές γραμματισμού των παιδιών.

Ποια μαθήματα παρακολουθείς εκτός σχολείου (π.χ. φροντιστήρια, ιδιαίτερα); (κύκλωσε τις απαντήσεις που ανταποκρίνονται σε σένα).

• α. Αγγλικά
• β. Γαλλικά
• γ. Γερμανικά
• δ. Κάποια άλλη ξένη γλώσσα.
• ε. Πηγαίνω φροντιστήριο ή κάνω ιδιαίτερα στο σπίτι για κάποιο μάθημα του σχολείου
• στ. Μουσική
• ζ. Είμαι αθλητής σε κάποιο σύλλογο
• η. Κανένα από αυτά

Από τον πίνακα 11.3. φαίνεται ότι η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών παρακολουθεί κάποιο μάθημα εκτός σχολείου. Η έμφαση δίνεται στην παρακολούθηση μαθημάτων στην αγγλική γλώσσα (63,3% των παιδιών) και στη φροντιστηριακή παρακολούθηση κάποιου σχολικού μαθήματος (37,6%). Σημαντικό είναι και το ποσοστό παιδιών που αθλούνται (32,7%). Μικρότερα είναι τα ποσοστά των παιδιών που παρακολουθούν άλλες ξένες γλώσσες (15,9% Γαλλικά και 14,6% Γερμανικά) και μουσική (12,3%).

Από τις συνεντεύξεις φαίνεται ότι όλα τα παιδιά κάνουν μαθήματα εξωσχολικά σε φροντιστήριο ή ιδιαίτερα, καταρχήν στα αγγλικά. Ξεκινούν μάλιστα από τις μικρότερες τάξεις του Δημοτικού και οι περισσότεροι έως την Γ' Γυμνασίου έχουν πάρει το πτυχίο Β2 ή Lower. Σε μία περίπτωση, στη ΣΥΝ 10 ο μαθητής, αφού έκανε δυο χρονιές φροντιστήριο αγγλικά στη Γ και Δ' τάξη του Δημοτικού, διέκοψε, ενώ η μαθήτρια στη ΣΥΝ 13 έκανε δυο χρονιές στη Β΄ και Γ' Δημοτικού και στη συνέχεια διέκοψε για οικονομικούς λόγους. Στη ΣΥΝ 26 ο μαθητής μαθαίνει αγγλικά και γαλλικά μόνο στο σχολείο και δηλώνει ότι δεν του αρέσουν τα αγγλικά. Επίσης, ο μαθητής ρωσικής καταγωγής στην 22 και ο μαθητής γεωργιανής καταγωγής στην 1 δεν πηγαίνουν φροντιστήριο, αλλά μαθαίνουν τα αγγλικά μόνο στο σχολείο. Ο μαθητής δε ιδιωτικού σχολείου στην 20 σταμάτησε τα φροντιστήρια στα αγγλικά στην Α' Γυμνασίου, γιατί είναι ικανοποιημένος από το μάθημα στο σχολείο, ετοιμάζεται μάλιστα να δώσει για το Proficiency.

Ως δεύτερη ξένη γλώσσα επιλέγεται από τους περισσότερους η γαλλική ή η γερμανική, που την ξεκινούν συνήθως στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού σε φροντιστήριο ή ιδιαίτερα μαθήματα. Δεν δηλώθηκε κάποια άλλη ξένη γλώσσα ως τρίτη, εκτός από μια μαθήτρια (ΣΥΝ 38) που έκανε λίγα ιταλικά ως τρίτη μετά τα αγγλικά και τα γαλλικά. Καταγράφηκαν επίσης οι προθέσεις δυο-τριών μαθητών να ξεκινήσουν τρίτη γλώσσα γαλλικά ή γερμανικά, ανάλογα με το ποια έχουν δεύτερη. Σε μια περίπτωση δηλώθηκε η πρόθεση για ιταλικά ως δεύτερη ξένη και σε μια ακόμη ειπώθηκε απλή σκέψη για κινέζικα, θεωρώντας τα πολύ χρήσιμη γλώσσα στο μέλλον. Σε αρκετές περιπτώσεις φαίνεται ότι μαθητές και μαθήτριες ασχολούνται με κάποιον άλλον εξωσχολικό γραμματισμό ή άθλημα. Ασχολούνται με κάποιο άθλημα, όπως το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ, η κολύμβηση, η ποδηλασία, το πόλο, το τένις, το καράτε, ο στίβος, το βόλεϊ (ΣΥΝ 1, 9, 10, 12, 14, 16, 18, 21, 24, 32, 44, 45, 49, 51, 59, 60, 68, 72). Άλλοι ασχολούνται με τη μουσική, είτε παίζοντας κάποιο μουσικό όργανο, όπως κιθάρα, πιάνο, και τουμπελέκι (ΣΥΝ 38, 44, 46, 48,64) είτε παρακολουθώντας μαθήματα στο ωδείο (ΣΥΝ 9, 13, 48). Υπάρχει βέβαια και μια κατηγορία παιδιών που προτιμούν το χορό, κλασικό - μπαλέτο (ΣΥΝ 15, 27, 42) και παραδοσιακό ή μοντέρνο (ΣΥΝ 6, 13, 15, 23).

Ας σημειωθεί ότι κάποιοι μαθητές και μαθήτριες λένε ότι παρακολουθούν μαθήματα υπολογιστών σε σχολή και από μικρή ηλικία (ΣΥΝ 17, 22, 23) ή για κάποιο μικρό διάστημα (ΣΥΝ 31), προκειμένου να αποκτήσουν διπλώματα (ECDL ή Microsoft). Επίσης, τα φροντιστήρια ή τα ιδιαιτέρα σε σχολικά μαθήματα φαίνεται να αποσπούν πολύ από τον ελεύθερο χρόνο των μαθητών/τριών. Κυρίως παρακολουθούν μαθήματα Μαθηματικών, Άλγεβρας, Γεωμετρίας, Φυσικής, Χημείας, αλλά και Φιλολογικά (ΣΥΝ 51, 61, 62, 70). Κάποιες φορές απασχολούνται πολλές ώρες σ' αυτά τα φροντιστήρια, όπως ο μαθητής στη ΣΥΝ 21 που δηλώνει ότι κάνει 25 ώρες φροντιστήρια την εβδομάδα, ενώ στη ΣΥΝ 10 ότι κάνει σε πέντε μαθήματα (και οι δυο είναι μαθητές Α' Λυκείου).

Από τις μελέτες περιπτώσεων διαπιστώθηκε ότι όλα τα παιδιά, εκτός από τρεις περιπτώσεις (ΜΠ 17 μαθητής τσιγγάνικης καταγωγής, ΜΠ 21 μαθητής με πατέρα έλληνα και μητέρα αγγλόφωνη, ΜΠ 4 μαθήτρια τσιγγάνικης καταγωγής η οποία είχε παρακολουθήσει μαθήματα αγγλικής γλώσσας πριν από τρία χρόνια και για διάστημα μόνο μερικών μηνών), παρακολουθούν ή παρακολουθούσαν συστηματικά κάποιο μάθημα εκτός σχολείου. Η έμφαση δίνεται και εδώ στην παρακολούθηση μαθημάτων ξένης γλώσσας, πρωτίστως της αγγλικής. Πολλά παιδιά, αφού ολοκληρώσουν τις σπουδές τους στην αγγλική γλώσσα και λάβουν το αντίστοιχο πιστοποιητικό ή και παράλληλα με την παρακολούθηση μαθημάτων στην αγγλική γλώσσα, παρακολουθούν μαθήματα και άλλων ξένων γλωσσών (π.χ. ΜΠ 6 ισπανικά, ΜΠ 1 γαλλικά, ΜΠ 9 και ΜΠ 14 γαλλικά και γερμανικά, ΜΠ 10 γερμανικά).

Εκτός από τα μαθήματα ξένων γλωσσών, πολλά παιδιά παρακολουθούν και φροντιστηριακά ή ιδιαίτερα μαθήματα (ΜΠ 2, 5, 8, 9, 11, 12, 15, 19, 20, 23) και σε δύο περιπτώσεις (ΜΠ 13, 18) μαθήματα Πρόσθετης Διδακτικής Στήριξης, προκειμένου να αντεπεξέλθουν όσο το δυνατόν καλύτερα στις σχολικές τους υποχρεώσεις. Επιπλέον, τα παιδιά ασχολούνται ή έχουν ασχοληθεί στο παρελθόν με τον αθλητισμό (ΜΠ 3, 5, 8, 9, 10, 13, 15, 21, 22, 23), τη μουσική (ΜΠ 1, 4, 7, 11, 12, 15,16, 17, 20), αλλά και κάποιες άλλες δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα τον χορό (ΜΠ2, 15), το skateboard (ΜΠ11), το θέατρο (ΜΠ14).

Πώς αξιοποιείς συνήθως τον ελεύθερο χρόνο σου; (σημείωσε με ένα √ τις επιλογές που ανταποκρίνονται σε σένα για καθεμιά από τις παρακάτω κατηγορίες)

Από τον πίνακα 11.4. φαίνεται ότι ο ελεύθερος χρόνος των εφήβων είναι κατανεμημένος πρωτίστως ανάμεσα στην παρέα με τους φίλους (87,6% συχνά), την τηλεόραση (75,8% συχνά), τα παιχνίδια στον υπολογιστή (56,4% συχνά), ενώ σημαντική θέση κατέχουν η οικογένεια (47% συχνά), οι αθλητικές δραστηριότητες (46,3%), τα ψώνια (45,6%), το διαδίκτυο (41,4%) και ο κινηματογράφος (41,1%). Αντίθετα, πολύ λίγο χρόνο παίρνουν δραστηριότητες όπως το θέατρο (8,1% συχνά) και τα εξωσχολικά διαβάσματα (21,1% συχνά). Θα μπορούσαμε συνοπτικά να πούμε ότι παρότι η τηλεόραση και οι ΤΠΕ έχουν σημαντική θέση στον ελεύθερο χρόνο των νέων, δεν παύει να παίζει σημαντικό ρόλο η παρέα και η οικογένεια.

Τι προτιμάς να διαβάζεις στο σπίτι; (σημείωσε με ένα √ τις επιλογές που ανταποκρίνονται σε σένα για καθεμιά από τις παρακάτω κατηγορίες)

Από τον πίνακα 11.5. προκύπτει ότι οι έφηβοι του δείγματος προτιμούν να διαβάζουν (επιλογή πολύ συχνά) κατά σειρά: περιοδικά που απευθύνονται στην ηλικία τους (56,9%), περιοδικά ποικίλης ύλης (36,3%), κόμικς (33,5%) και αθλητικές εφημερίδες 30,5%. Αντίθετα, πολύ χαμηλή προτίμηση έχουν οι οικονομικές εφημερίδες (4%) και οι πολιτικές εφημερίδες (7,3%), ενώ σε καλύτερα ποσοστά βρίσκεται η ανάγνωση επιστημονικών βιβλίων (17,5%).

Η ίδια εικόνα σε σημαντικό βαθμό προκύπτει και από το ποιοτικό μέρος της έρευνας. Σύμφωνα με τις συνεντεύξεις η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τις καθημερινές και κυρίως τα σαββατοκύριακα μοιράζεται στην παρακολούθηση τηλεόρασης και ταινιών από DVD, στις εξόδους με φίλους/ες, για καφέ, βόλτες, κινηματογράφο, φαγητό και Ίντερνετ καφέ, στον υπολογιστή κυρίως για παιχνίδια, κατέβασμα μουσικής και εικόνων, αλλά ακόμη και σε εξόδους με την οικογένεια για φαγητό ή στο χωριό και στο εξοχικό, σε διάφορα αθλήματα κυρίως από τα αγόρια, στη μουσική και σε διάβασμα περιοδικών, εφημερίδων και εξωσχολικών βιβλίων.

Τα αγόρια προτιμούν περιοδικά για αυτοκίνητα και μηχανές ή για Η/Υ και αθλητικές εφημερίδες, ενώ τα κορίτσια εφηβικά περιοδικά, γυναικεία και μόδας, πολλά από τα οποία φτάνουν στο σπίτι από τις μητέρες τους ή τις αδερφές. Από τις εφημερίδες φαίνεται να προτιμώνται οι κυριακάτικες, από τις οποίες γίνεται συνήθως επιλογή των επιστημονικών και πιο σπάνια πολιτικών θεμάτων, άλλες φορές πάλι γίνεται απλό ξεφύλλισμα των εφημερίδων που φέρνουν κυρίως οι πατεράδες στα σπίτια.

Τα βιβλία, όπως φαίνεται είναι συνήθεια των διακοπών και ιδιαίτερα των καλοκαιρινών, γιατί δεν επαρκεί ο υπόλοιπος χρόνος λόγω υποχρεώσεων των μαθητών. Οι περισσότεροι έχουν διαβάσει αρκετά από τα βιβλία Χάρυ Πότερ, ενώ άλλοι δηλώνουν ότι τους αρέσει η κλασική ελληνική ή ξένη λογοτεχνία, αλλά και η σύγχρονη με προτίμηση στα μυθιστορήματα και στις περιπέτειες, λιγότερο στην ποίηση (ΣΥΝ 42, 56), ή στα φιλοσοφικά (ΣΥΝ 51), στα ιστορικά (ΣΥΝ 32,14, 22), πιο σπάνια στα θεολογικά, πολιτικά κτλ. Ένα μικρό ποσοστό δηλώνει ότι διαβάζει ξενόγλωσσο τύπο εφημερίδες και περιοδικά ή βιβλία, κυρίως αγγλικά και σε δυο τρεις περιπτώσεις γαλλικά. Ξενόγλωσσες κυρίως εφημερίδες λένε ότι διαβάζουν οι μαθητές στις ΣΥΝ 51, 72, ενώ στις ΣΥΝ 30, 42, 20, 3 τα παιδιά δηλώνουν ότι διαβάζουν και ξένα περιοδικά εκτός από τα ελληνικά. Πρόκειται για χαμηλό ποσοστό, πάντως. Αγγλικά βιβλία λένε ότι έχουν διαβάσει μερικά παιδιά, κυρίως με παρότρυνση από το φροντιστήριο και πιο σπάνια λόγω αποκλειστικά δικής τους επιλογής. Τα παιδιά μεταναστών φαίνεται να διαβάζουν εκτός από ελληνικά και έντυπα στη μητρική τους γλώσσα (ΣΥΝ 22 ρωσικές εφημερίδες, 43 βουλγάρικες, 41 αλβανικά βιβλία).

Για τα περισσότερα παιδιά μεγάλο μέρος του χρόνου αναλίσκεται στα φροντιστήρια και ιδιαίτερα μαθήματα ξένων γλωσσών και στα φροντιστήρια για την ενίσχυση σχολικών μαθημάτων.

Όλες οι μελέτες περίπτωσης αξιοποιούν μέρος του ελεύθερού τους χρόνου βλέποντας τηλεόραση ή -κυρίως τα σαββατοκύριακα- βγαίνοντας έξω με τους φίλους τους. Τα παιδιά, εκτός από τα αγαπημένα τους τηλεοπτικά προγράμματα, συνηθίζουν να περνούν εξίσου αρκετό χρόνο, όπως είδαμε, μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή, περιπλανώμενοι συνήθως στο διαδίκτυο ή παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια. Ένας σημαντικός αριθμός παρακολουθεί φροντιστηριακά ή ιδιαίτερα μαθήματα (ΜΠ 2, 5, 8, 9, 11, 12, 13, 15, 18, 19, 20, 23) και σχεδόν όλα τα παιδιά μαθήματα ξένων γλωσσών. Δεν είναι όμως λίγες και οι περιπτώσεις των παιδιών που ασχολούνται με αθλητικές δραστηριότητες (ΜΠ 3, 5, 8, 9, 10, 13, 15, 21, 22, 23). Από την άλλη, ο χρόνος που αφιερώνουν για διάβασμα κατά τον ελεύθερό τους χρόνο είναι σαφέστατα πιο περιορισμένος. Συνήθως διαβάζουν περιοδικά της αρεσκείας τους (π.χ. ΜΠ 1, 4, 5, 11, 13, 14, 16, 21) και εφημερίδες, κυρίως όμως αθλητικές (π.χ. ΜΠ 3, 5, 8, 18). Ο αριθμός των παιδιών που συνηθίζουν να διαβάζουν λογοτεχνικά βιβλία εμφανίζεται πιο περιορισμένος (π.χ. ΜΠ 2, 6, 7, 10, 18, 20). Εξαιρετικά σπάνιες οι περιπτώσεις παιδιών που διαβάζουν comics (ΜΠ 18) ή ξενόγλωσσα έντυπα (π.χ. ΜΠ 6, 14), αλλά και αυτών που επισκέπτονται συστηματικά κάποια κινηματογραφική αίθουσα ή παρακολουθούν θέατρο (π.χ. ΜΠ 14, 19).