Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

5. Είδος πρακτικών γραμματισμού στο διαδίκτυο

Μία σειρά από ερωτήσεις επιχειρούν να καταγράψουν το είδος των πρακτικών που έχουν τα παιδιά αυτά στο διαδίκτυο. Από την πρώτη ομάδα των ερωτήσεων με τον υπέρτιτλο 'Πόσο συχνά χρησιμοποιείς το διαδίκτυο εκτός σχολείου και για ποιο σκοπό', δεν βλέπουμε να ξεχωρίζει κάποια κατηγορία ιδιαίτερα.

Πόσο συχνά χρησιμοποιείς το διαδίκτυο εκτός σχολείου και για ποιο σκοπό; (σημείωσε με ένα √ τη συχνότητα χρήσης του διαδικτύου για καθεμιά από τις παρακάτω κατηγορίες)

Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι το σχολείο αποτελεί έναν από τους κύριους λόγους που χρησιμοποιείται το διαδίκτυο ακόμη και εκτός σχολείου, για τη διεκπεραίωση σχολικών εργασιών. Ειδικότερα, από την απάντηση αυτή (βλ. πίνακας 5.1.), βλέπουμε ότι ένα μικρό ποσοστό (11,1%) δεν χρησιμοποιεί ποτέ το διαδίκτυο στο σπίτι, προκειμένου να ψάξει κάποια πληροφορία που να έχει σχέση με το σχολείο και την καθημερινή διδακτική πρακτική. Ένα μεγαλύτερο ποσοστό (28,9%) το χρησιμοποιεί πολύ σπάνια. Σποραδικά, (1-2 φορές το μήνα), το χρησιμοποιεί το μεγαλύτερο ποσοστό (32,9%). Συχνά έως πολύ συχνά,1-2 φορές τη βδομάδα, το χρησιμοποιεί ένα μικρότερο ποσοστό (16,9%) και το 3,2% σε καθημερινή βάση.

Η ηλεκτρονική αλληλογραφία δεν είναι από τις αγαπημένες δραστηριότητες των παιδιών του δείγματος. Ωστόσο, από τις απαντήσεις προκύπτει ότι ένα συνολικό ποσοστό χρησιμοποιεί αρκετά συχνά την ηλεκτρονική αλληλογραφία: 18,3% μία με δύο φορές τη βδομάδα και 11,9% σε καθημερινή βάση. Η αναζήτηση μουσικής είναι η πιο αγαπημένη τους δραστηριότητα στο διαδίκτυο (28,6% για 1-2 φορές την εβδομάδα και 21,2% για κάθε μέρα). Μικρό μερίδιο καταλαμβάνουν άλλες δραστηριότητες στο διαδίκτυο, όπως η αναζήτηση και το 'κατέβασμα' βίντεο, η ακρόαση ραδιοφώνου, η ενημέρωση, η συμμετοχή σε σύγχρονα περιβάλλοντα επικοινωνίας κλπ. Αξίζει να επισημανθεί το γεγονός ότι παρότι τα παιδιά παίζουν πολύ με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, δεν χρησιμοποιούν σε πολύ μεγάλη έκταση τη δραστηριότητα αυτή στο διαδίκτυο.

Θα μπορούσαμε να πούμε, γενικότερα, ότι η πρώτη αυτή προσέγγιση μας δείχνει ότι το διαδίκτυο χρησιμοποιείται για δραστηριότητες που σχετίζονται με την ψυχαγωγία (αναζήτηση μουσικής, παίξιμο παιχνιδιών ή και χωρίς λόγο) και δευτερευόντως για δραστηριότητες που έχουν 'κύρος' και 'αναγνώριση' ως σχολικές πρακτικές γραμματισμού.

Πρόκειται για ίδια διαπίστωση με αυτή του κεφαλαίου 3, όπου ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα έδειξαν ότι το διαδίκτυο είναι ένας χώρος που αξιοποιείται πρωτίστως για ψυχαγωγικού περιεχομένου δραστηριότητες.

Με το παρακάτω ερώτημα εξειδικεύουμε περισσότερο την πιθανή συνεργασία των παιδιών με παιδιά από άλλες χώρες στο παίξιμο παιχνιδιών. Το ερώτημα ήταν το εξής:

Έχεις παίξει παιχνίδια (σε υπολογιστή) με παιδιά από άλλες χώρες; (κύκλωσε όποια από τις παρακάτω επιλογές ανταποκρίνεται σε σένα)

1. Πολλές φορές
2. Λίγες φορές
3. Ποτέ

Από την απάντηση στο ερώτημα αυτό προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό (50,9% του συνολικού δείγματος) αποφεύγει να απαντήσει στο ερώτημα. Αλλά και από τα παιδιά που απαντούν μόνο ένα 26,2% (το 12,8% του συνολικού δείγματος) δηλώνει ότι έχει παίξει συχνά και ένα 34,7% (το 17% του συνολικού δείγματος) λίγες φορές ηλεκτρονικά παιχνίδια με παιδιά άλλων χωρών.

Το ενδιαφέρον είναι ότι και στην προκειμένη περίπτωση η εξωστρέφεια στο παίξιμο παιχνιδιών σχετίζεται με άλλες κοινωνικές μεταβλητές και κυρίως τη γλώσσα ομιλίας στο σπίτι, όπως φαίνεται από τη διασταύρωση με τη γλώσσα ομιλίας στο σπίτι.

Από τα ποιοτικά δεδομένα της έρευνας επιβεβαιώνονται οι διαπιστώσεις αυτές. Συγκεκριμένα, τα περισσότερα παιδιά πράγματι δεν προτιμούν να παίζουν παιχνίδια με παιδιά άλλων χωρών, αλλά με τα αδέλφια και τους φίλους τους (π.χ. ΜΠ 8, 11). Βέβαια υπάρχουν και οι περιπτώσεις μαθητών που δηλώνουν ότι τους αρέσει να παίζουν πολύ online. Για παράδειγμα, ο μαθητής στη ΣΥΝ 22 και ο μαθητής στη ΣΥΝ 29 δηλώνουν ότι παίζουν online με παίκτες από όλο τον κόσμο. Αλλά και ο μαθητής στη ΣΥΝ 10 ισχυρίζεται ότι παίζει online παιχνίδια, τόσο με Έλληνες όσο και με ξένους. Τέλος, στη ΣΥΝ 31 ο μαθητής δηλώνει ότι ενώ παλιά έπαιζε ατομικά παιχνίδια, τώρα παίζει πλέον μόνο ομαδικά online, χρησιμοποιώντας μικρόφωνο και κάμερα και κάνοντας έτσι πολλές γνωριμίες με ανθρώπους στο εξωτερικό.

Μια δεύτερη ομάδα ερωτήσεων αποσκοπούσε να εστιάσει με μεγαλύτερη έμφαση στην αποτύπωση του είδους των διαδικτυακών πρακτικών γραμματισμού στις οποίες εμπλέκονται τα παιδιά. Παρατίθεται αμέσως παρακάτω το ερώτημα.

Πόσο συχνά επισκέπτεσαι σελίδες στο διαδίκτυο με το παρακάτω περιεχόμενο; (σημείωσε με ένα √ τη συχνότητα χρήσης του διαδικτύου για καθεμιά από τις παρακάτω κατηγορίες)

Οι επιλογές που είχαν να κάνουν τα παιδιά μπορούν να χωριστούν σε δύο ευρύτερες κατηγορίες. Σε αυτές που έχουν σχέση με αντικείμενα και πρακτικές που σχετίζονται στενότερα με τον παρεχόμενο σχολικό γραμματισμό και σε αυτές που έχουν στενότερη σχέση με τον συνήθη εξωσχολικό (τεχνολογικό) γραμματισμό της εφηβικής ηλικίας. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν κυρίως: η επίσκεψη σελίδων με αθλητικό περιεχόμενο, με πληροφορίες για τα κινητά και για παιχνίδια, ενώ στην πρώτη όλες οι υπόλοιπες.

Εδώ θα πρέπει να κάνουμε την ίδια διευκρίνιση που κάναμε και στο κεφάλαιο 3. Η ομαδοποίηση αυτή ενέχει κάποιο βαθμό αυθαιρεσίας, γιατί δεν μπορεί να αποδώσει με λεπτομέρεια το είδος της πρακτικής. Εικάζουμε εδώ ότι η επίσκεψη σελίδων π.χ. με ηλεκτρονικά παιχνίδια δεν ανήκει στις σχολικές πρακτικές. Πολλά όμως από τα συμβάντα γραμματισμού στα οποία μπορεί να εμπλακεί ένα παιδί κατά την επίσκεψή του σε ανάλογες σελίδες μπορεί να είναι πολύ κοντά στο σχολικό γραμματισμό και να καλλιεργούν ανάλογες δεξιότητες. Το ψάξιμο, ας πούμε, ενός παιχνιδιού σε μεγαλύτερο βάθος, η ανάγνωση κειμένων που έχουν σχέση με περιγραφές των παιχνιδιών είναι σαφές ότι είναι πρακτικές που ανήκουν στην πρώτη κατηγορία. Αλλά και το αντίθετο ισχύει. Η ανάγνωση εφημερίδων δεν είναι πάντα μια πρακτική που έχει στενή σχέση με το σχολικό γραμματισμό. Επομένως, είναι καλό να επισημανθεί και πάλι ότι η διάκριση αυτή έχει μεθοδολογικό χαρακτήρα και δεν υποτιμάει ή υπερτιμάει τη σημασία κάποιων πρακτικών.

Ένα δεύτερο σημείο που πρέπει να επισημανθεί έχει σχέση με το ίδιο το διάβασμα στο διαδίκτυο και το τι σημαίνει πράγματι διάβασμα στις πρακτικές αυτές, κάτι που δεν μπορεί να συζητηθεί εδώ με βάση τα δεδομένα που διαθέτουμε. Ποια εφημερίδα π.χ. διαβάζει κάποιο παιδί, το είδος των κειμένων, το είδος της ανάγνωσης κλπ.

Από τις απαντήσεις προκύπτει ότι τα παιδιά επισκέπτονται, πρωτίστως, σελίδες που έχουν σχέση με την εφηβικού τύπου ψυχαγωγία (ηλεκτρονικά παιχνίδια, μουσική, αθλητισμός, αλλά και κινηματογράφος) και πολύ λιγότερο σελίδες με κλασικού τύπου πρακτικές γραμματισμού (βλ. επόμενο πίνακα).

Η χαμηλή επισκεψιμότητα σελίδων που έχουν σχέση με την πολιτική (79,6% ποτέ) ή τη θρησκεία (77% ποτέ) είναι μάλλον αναμενόμενη, αν λάβουμε υπόψη μας και άλλες έρευνες που δείχνουν μια χαμηλή εκτίμηση των νέων στους δύο αυτούς τομείς. Η χαμηλή ωστόσο προτίμηση σε σελίδες που έχουν σχέση με το περιβάλλον (62,4% ποτέ) ή την εκπαίδευση (42,8% ποτέ) δείχνει ότι δεν έχει καλλιεργηθεί σχετικό ενδιαφέρον από θεσμούς, όπως το σχολείο.

Από την άλλη πλευρά, στις πρακτικές της δεύτερης ομάδας, η επίσκεψη του διαδικτύου για πρακτικές που έχουν σχέση με τη μουσική έχει την απόλυτη προτεραιότητα (6,3% μόνο επιλέγουν το 'ποτέ') και χαρακτηρίζει τις πρακτικές των παιδιών όλων των κοινωνικών στρωμάτων. Αυτό είναι εμφανές στον επόμενο πίνακα (5.4.), όπου φαίνεται ότι ανεξάρτητα από το σχολείο στο οποίο φοιτούν τα παιδιά δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για διαδικτυακές πρακτικές που έχουν σχέση με τη μουσική.

Δεν ισχύει όμως αυτό συνολικότερα. Αν προχωρήσουμε σε μια περαιτέρω λεπτομερή εξέταση των αποτελεσμάτων, θα διαπιστώσουμε ότι το είδος και το περιεχόμενο των πρακτικών γραμματισμού στο διαδίκτυο προσδιορίζεται σε κάποιες περιπτώσεις από μεταβλητές, όπως το συνολικό κοινωνικοοικονομικό και μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας. Στον παρακάτω ενδεικτικό πίνακα αποτυπώνεται η σχέση της μόρφωσης που έχει η μητέρα με την ανάγνωση εφημερίδων στο διαδίκτυο, κάτι που ισχύει και για τη μόρφωση και το επάγγελμα του πατέρα.

Παρατηρούμε πως, αν και οι διαφορές δεν είναι θεαματικές, ωστόσο όσο υψηλότερη είναι η μόρφωση της μητέρας τόσο υψηλότερα είναι τα ποσοστά ανάγνωσης εφημερίδων στο διαδίκτυο. Τα παιδιά των οποίων οι μητέρες έχουν πτυχίο ανώτερης και ανώτατης σχολής έχουν τα υψηλότερα ποσοστά (13,8% και 15,3% αντίστοιχα στην τιμή 'πολύ συχνά' έναντι 7,7% και 9,2% χωρίς απολυτήριο και με απολυτήριο δημοτικού, αντίστοιχα.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο συσχετισμός των αποτελεσμάτων με το φύλο. Επιλέγουμε τρεις ενδεικτικές περιπτώσεις: τη μουσική, το περιβάλλον και τον αθλητισμό. Στην πρώτη περίπτωση διαπιστώνουμε ότι τα κορίτσια έχουν μεγαλύτερη έφεση -παρότι και οι σχετικές πρακτικές των αγοριών είναι υψηλές-, στη συμμετοχή σε διαδικτυακές πρακτικές που έχουν σχέση με τη μουσική.

Στην περίπτωση της ενασχόλησης με θέματα περιβάλλοντος δεν υπάρχουν θεαματικές διαφορές, παρότι τα κορίτσια φαίνεται να συμμετέχουν περισσότερο σε τέτοιου είδους πρακτικές (βλ. πίνακας 5.5.). Μεγαλύτερες είναι οι διαφορές στη συμμετοχή σε διαδικτυακές πρακτικές που έχουν σχέση με την εκπαίδευση. Εκεί τα κορίτσια δείχνουν εξαιρετικά μεγαλύτερη συμμετοχή (βλ. πίνακας 5.6.), κάτι που είδαμε ότι ισχύει και σε άλλες περιπτώσεις.

Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, ο τομέας στον οποίο οι διαφορές είναι εξαιρετικά σημαντικές με μεταβλητή το φύλο είναι η επίσκεψη των σελίδων που έχουν σχέση με τον αθλητισμό. Στην περίπτωση αυτή τα αγόρια κυριαρχούν σε σημαντικό βαθμό. Ο αθλητισμός είναι ένα από τα κύρια ενδιαφέροντά τους. Στην περίπτωση της επίσκεψης σελίδων που έχουν σχέση με τα κινητά τηλέφωνα δεν παρατηρούνται διαφορές.

Από την ανάλυση του ποιοτικού μέρους έχουμε ανάλογες διαπιστώσεις. Ειδικότερα.

Από τις μελέτες περιπτώσεων και από όσα δηλώνουν οι περισσότεροι/ες μαθητές/τριες στις συνεντεύξεις προκύπτει ότι η χρήση του διαδικτύου γίνεται πρωταρχικά για λόγους ψυχαγωγίας είτε στο σπίτι τους είτε στο Ίντερνετ καφέ, ακόμη και στο σχολείο (στους υπολογιστές της βιβλιοθήκης και του εργαστηρίου πληροφορικής στον ελεύθερο χρόνο του μαθήματος). Αγαπημένες διαδικτυακές πρακτικές των παιδιών είναι οι εξής:

• το «κατέβασμα» τραγουδιών - μουσικής και εικόνων - φωτογραφιών,
• το «κατέβασμα» παιχνιδιών,
• επισκέψεις σε ιστοσελίδες καλλιτεχνών,
• επισκέψεις σε ιστοσελίδες αθλητικών ομάδων και ποδοσφαιριστών,
• συμμετοχή σε chat, forum και συζητήσεις,
• επισκέψεις σε ιστοσελίδες για ανέκδοτα,
• επισκέψεις σε ιστοσελίδες για αυτοκίνητα και μηχανές,
• κατέβασμα προγραμμάτων - λογισμικού,
• επισκέψεις σε ραδιοσταθμούς
• σε μικρότερα ποσοστά συμμετοχή σε ηλεκτρονικές ψηφοφορίες και σπανιότερα για έκφραση απόψεων σε διάφορα θέματα,
• αναζήτηση πληροφοριών και εποπτικού υλικού για σχολικές εργασίες.
• αναζήτηση πληροφοριών για οικείους του (π.χ. ΣΥΝ 12, 24). Στη ΣΥΝ 24 ο μαθητής έκανε αναζήτηση σε ιστοσελίδες γερμανικών εταιριών για την αγορά οικογενειακού αυτοκινήτου, διευκολύνοντας κυρίως τον πατέρα του, ενώ στη 12 βοήθησε τη μητέρα του να βρει σε σχετικές ιστοσελίδες πληροφορίες για κάποια λογοτεχνικά βιβλία.

Υπάρχουν βέβαια και μεμονωμένες περιπτώσεις με πολύ εξειδικευμένες πρακτικές στο διαδίκτυο, όπως ο μαθητής ρωσικής καταγωγής στη ΣΥΝ 22, ο οποίος έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα θέματα ιστορίας και πολιτικής και γι' αυτό επισκέπτεται σχετικές ιστοσελίδες και μάλιστα ρωσικές, κυρίως, για τις οποίες συζητά έπειτα με τη μητέρα του. Ακόμη, ο μαθητής στη ΣΥΝ 21, που έχει θρησκευτικά ενδιαφέροντα, επισκέπτεται στο διαδίκτυο εκτός των άλλων και σελίδες που σχετίζονται με αυτό του το ενδιαφέρον. Επιπλέον, στη ΣΥΝ 3 η μαθήτρια αναζητά πληροφορίες και κριτικές για βιβλία που διαβάζει. Από την άλλη, ο μαθητής της μελέτης περίπτωσης 11 επισκέπτεται σελίδες σχετικές με το skateboarding, ενώ ο μαθητής της μελέτης περίπτωσης 16 σελίδες σχετικές με ηλεκτρονικά παιχνίδια, αλλά και προϊόντα και υπηρεσίες Η/Υ. Επίσης, η μαθήτρια στη ΣΥΝ 42, που θεωρεί το διαδίκτυο χώρο ελευθερίας και έκφρασης των νέων, δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις ηλεκτρονικές ψηφοφορίες και συνηθίζει να εκφράζει συχνά τις απόψεις της στα guest books σε γλώσσα ελληνική, αγγλική και γαλλική.

Η μέθοδος εργασίας που ακολουθούν τα περισσότερα παιδιά είναι η χρήση μηχανών αναζήτησης, με συνηθισμένες το google και το yahoo, ή η επιλογή συγκεκριμένων σελίδων ανάλογα με την πρακτική τους, πχ. kaza, song και piesto για τραγούδια, rotten για φωτογραφίες, dota portal για παιχνίδια, joy για συζητήσεις. Ένα μικρότερο ποσοστό παιδιών επισκέπτονται σελίδες στο διαδίκτυο για ενημέρωση - πληροφόρηση για θέματα που αφορούν στην επικαιρότητα, αθλητική, πολιτική ή πιο σπάνια για τον καιρό και το πρόγραμμα της τηλεόρασης. Στις συνεντεύξεις παρατηρούνται σημαντικές διαφορές στην προτίμηση των αθλητικών ιστοσελίδων με μεταβλητή το φύλο, κάτι που επιβεβαιώνει τις διαπιστώσεις που προκύπτουν από το ερωτηματολόγιο.

Συμπεράσματα από την ενότητα

Από τη συνολική ανάγνωση των δεδομένων μετά από την ανάλυση του ποιοτικού και ποσοτικού μέρους της έρευνας προκύπτουν κάποια σαφή συμπεράσματα. Το πρώτο από αυτά έχει σχέση με το είδος των πρακτικών στις οποίες εμπλέκονται τα παιδιά. Από την ανάλυση είναι εμφανές ότι οι πρακτικές στις οποίες δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση είναι αυτές που έχουν σχέση με την εξωσχολική εφηβική τους ταυτότητα, με πρώτη προτίμηση τις διαδικτυακές πρακτικές που έχουν σχέση με τη μουσική. Οι πρακτικές που θα μπορούσαν να έχουν κάποια στενότερη σχέση με τον σχολικό γραμματισμό, όπως η ανάγνωση εφημερίδων, η επίσκεψη σελίδων για την προστασία του περιβάλλοντος, την εκπαίδευση κλπ. έχουν εξαιρετικά χαμηλή εκτίμηση / προτίμηση.

Το δεύτερο συμπέρασμα έχει σχέση με την πιθανή διαφοροποίηση με βάση κοινωνικές μεταβλητές. Πράγματι, κάποια τέτοια διαφοροποίηση υπάρχει, αλλά δεν φαίνεται να είναι θεαματική. Τα παιδιά που κοινωνικοποιούνται σε πιο προνομιούχα οικογενειακά περιβάλλοντα (μόρφωση γονιών, είδος σχολείου στο οποίο φοιτούν κλπ.) φαίνεται να δείχνουν μεγαλύτερη προτίμηση και σε σχολικού τύπου διαδικτυακές πρακτικές, ενώ δεν υστερούν και στις άλλες.

Πιο εμφανής είναι η διαφορά σε σχέση με το φύλο. Τα κορίτσια δείχνουν μεγαλύτερη έφεση σε σχολικού τύπου διαδικτυακές πρακτικές (π.χ. επίσκεψη σε σελίδες που έχουν σχέση με την εκπαίδευση κλπ.), ενώ τα αγόρια δείχνουν μεγαλύτερη προτίμηση στις αθλητικές σελίδες.