ΑΝΤΙΓΟΝΗ

• Καταγωγή
• Στην εξορία μαζί με τον πατέρα /αδελφό Οιδίποδα
• Στη Θήβα
• Θάνατος
• Παραλλαγή
• Σοφοκλέους Αντιγόνη: Θρησκευτικά στοιχεία και τελετουργικές ανατροπές. Η κοινωνική διάσταση.

Καταγωγή

α) Σύμφωνα με παλαιότερους μύθους ήταν κόρη του Οιδίποδα και της Ευρυγάνειας, κόρης του βασιλιά του βοιωτικού λαού των Φλεγύων.

β) Από τους τραγικούς ποιητές και μετά θεωρείται καρπός της αιμομικτικής σχέσης του Οιδίποδα με τη μητέρα του Ιοκάστη, όπως και όλα τα αδέλφια της.

Κοινό σημείο και στις δύο παραδόσεις είναι ο πατέρας, Οιδίποδας, και τα αδέλφια, Ισμήνη, Ετεοκλής, Πολυνείκης.

 

Στην εξορία μαζί με τον πατέρα /αδελφό Οιδίποδα

Μετά την αποκάλυψη της αληθινής σχέσης του Οιδίποδα με την Ιοκάστη, ο Οιδίποδας, σύμφωνα με τον χρησμό του Απόλλωνα, εξορίστηκε από τη Θήβα και ζητιάνευε για το ψωμί του. Στην εξορία αυτή τον συνόδευσε η Αντιγόνη, μέχρι που ο πατέρας της πέθανε στον Κολωνό και εκείνη επέστρεψε στη Θήβα. (Εικ. 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 129)

 

Στη Θήβα

Κηδεμόνας των τεσσάρων γόνων του Οιδίποδα και της Ιοκάστης ήταν ο Κρέων, ο οποίος ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας μετά τον αλληλοσκοτωμό των αρσενικών παιδιών, του Ετεοκλή και του Πολυνείκη. Ήταν, επίσης, πατέρας του Αίμωνα, με τον οποίο η Αντιγόνη ήταν αρραβωνιασμένη. Η κόρη αψήφησε την απόφαση του βασιλιά/κηδεμόνα/θείου της να μην ταφεί ο Πολυνείκης που είχε σύρει ξένο στρατό εναντίον της πατρίδας και του αδελφού του, προκειμένου να πάρει την εξουσία που δικαιούνταν. Προέβη σε συμβολική ταφή του νεκρού σκορπώντας στο εγκαταλελειμμένο σώμα του μια χούφτα χώμα. (Εικ. 153, 154, 155)

 

Θάνατος

Καταδικάστηκε σε θάνατο από τον Κρέοντα γι' αυτή την πράξη απείθειας προς την εξουσία ή σεβασμού προς τον νεκρό και ευσέβειας προς τους θεούς. Οδηγήθηκε σε υπόγειο σπήλαιο, τον τάφο των Λαβδακιδών, όπου εγκλείστηκε. Κρεμάστηκε και πάνω στο σώμα της αυτοκτόνησε και ο αρραβωνιαστικός της και γιος του Κρέοντα Αίμονας. Στο θάνατο τους ακολούθησε και η μητέρα του Αίμονα, η Ευρυδίκη. (Εικ. 156, 157, 158)

 

Παραλλαγή

Σύμφωνα με μια παραλλαγή, ο Κρέοντας έδωσε εντολή στον γιο του Αίμονα να σκοτώσει την Αντιγόνη. Εκείνος παράκουσε, είτε γιατί αγαπούσε από παλιά την Αντιγόνη, είτε γιατί την αγάπησε μέσα στη δυστυχία της. Την παντρεύτηκε και απέκτησαν ένα γιο, τον Μαίονα.

 

Σοφοκλέους Αντιγόνη: Θρησκευτικά στοιχεία και τελετουργικές ανατροπές. Η κοινωνική διάσταση.

χρὴ δὲ τά γ᾽ εἰς θεοὺς

μηδὲν ἀσεπτεῖν

(1349-50)

 

Οκτώ στοιχεία για τη δόμηση του έργου^[15]

1. Χώρος: Θήβα (Εικ. 159)

2. Χρόνος: Μυκηναϊκή εποχή.

3. Εγώ ή Υποκείμενο: Οιδίπους, Ιοκάστη (γονείς των τεσσάρων που ακολουθούν, απόντα πρόσωπα), Αντιγόνη, Ισμήνη, Πολυνείκης, Ετεοκλής (οι δύο τελευταίοι αδέλφια που αλληλοεξοντώθηκαν για την εξουσία, απόντα πρόσωπα), Κρέων (αδελφός της Ιοκάστης, βασιλιάς της Θήβας μετά την εξόντωση των δύο αδελφών), Ευρυδίκη, Αίμων (οι δύο προηγούμενοι είναι οι γονείς του, αρραβωνιαστικός της Αντιγόνης), Τειρεσίας (μάντης της πόλεως), Άγγελος, Εξάγγελος (οι δύο τελευταίοι φέρνουν ειδήσεις έξω και μέσα από το παλάτι), Χορός (αντιπρόσωποι του λαού).

4. Περιστάσεις: Τα δύο αδέλφια αλληλοεξοντώθηκαν. Ο Κρέων διατάζει την ταφή του Ετεοκλή, όχι όμως και του Πολυνείκη. Η απόφαση αυτή προκαλεί την αντίδραση της Αντιγόνης και την εξώθηση μέχρι τα άκρα των συνεπειών που προέκυψαν από αυτή την παράβαση.

5. Σχέσεις: Συνειδητοποιήστε τις σχέσεις ανάμεσα στα πρόσωπα.

6. Σκοπός: Διαφορετικός για τον καθένα. Για τον Κρέοντα να επιβάλει την εξουσία του, για την Αντιγόνη να επιτελέσει το καθήκον της ως αδελφή. Οι υπόλοιποι συμπαρασύρονται στους σκοπούς των δύο βασικών προσώπων.

7. Εμπόδιο: Εμπόδιο για τον Κρέοντα είναι η Αντιγόνη, για την Αντιγόνη ο Κρέων (π.χ. στ. 484-5: […] εγώ δεν θα είμαι άνδρας, αλλά αυτή θα είναι ο άνδρας, εάν αυτό εδώ το βασιλικό μου αξίωμα εξακολουθήσει να ταπεινώνεται από αυτήν ατιμώρητα). Για τους υπόλοιπους;

8. Δράση: Ο καθένας δρα ανάλογα με τον σκοπό του και ανάλογα με τα εμπόδια που του φέρνουν οι άλλοι.

 

Τελετουργικά - θρησκευτικά στοιχεία

1. Τελετουργικά ταφής (τρόπος, τιμές: στ. 80-81 (Αντιγόνη), στ. 245-7, 255-6 (Φύλαξ), στ. 429-431) (Φύλαξ), 466-7 (Αντιγόνη) (η ταφή δείγμα οσιότητας), 900-2 (λούσιμο, νεκροστόλισμα, χοές), 1069-1071 (ἄμοιρον, ἀκτέριστον, ἀνόσιον νέκυν). 1109: ο Κρέων παρακινεί τους υπηρέτες του να πάρουν αξίνες στα χέρια τους, προφανώς για να κόψουν δέντρα για την πυρά του νεκρού. 1197-8 (Άγγελος): νηλεές κυνοσπάρακτον σώμα Πολυνείκους. 1201-4: λουτρό νεκρού, τα μέλη του στην πυρά (νιόκοφτα κλαδιά ελιάς), τύμβος υψηλόροφος. Θρήνος: στ. 1246-9, ο Άγγελος εκφράζει την ελπίδα ότι η Ευρυδίκη έφυγε για να θρηνήσει ιδιωτικά και να αναθέσει στις υπηρέτριες τον θρήνο.

 

2. Η εντολή του Κρέοντα για τη μη ταφή του Πολυνείκη συνιστά τελετουργική ανωμαλία, όπως του Έκτορα και του Πατρόκλου στην Ιλιάδα.^[16] Η αναδιήγηση της εντολής γίνεται από αρκετά πρόσωπα και κάθε φορά από την οπτική γωνία του ομιλούντος.

α) Στ. 23-30: μη ταφή (Αντιγόνη)^[17], μη θρήνος^[18].

β) Στ. 192- 206 (Κρέων).

γ) Στ. 1039-1044: ο Κρέων στον Τειρεσία επαναλαμβάνει την απόφασή του να μην ταφεί ο νεκρός, ακόμη και αν τον «αρπάξουν οι αετοί του Δία να τον φέρουν βορά στους θρόνους του» (πρβ. την αρπαγή του Γανυμήδη από τον Δία)^[19] .

δ) Στ. 695-8 (Αίμων).

ε) Τειρεσίας, στ. 1005-1022: περιγραφή της αναποτελεσματικής θυσίας, αναπαράσταση του διαμελισμού και της σήψης του σώματος του Πολυνείκη.

στ) Τειρεσίας στ. 1069-1071 (ἄμοιρον, ἀκτέριστον, ἀνόσιον νέκυν), 1080-1083: γύπες = έμψυχοι τάφοι (τα στομάχια των ζώων γίνονται οι τάφοι των νεκρών).

 

3. Ταφή Αντιγόνης. Στ. 847, 876, 882-3: ἄκλαυτον, ἄταφον (Αντιγόνη)· ο νεκρός μόνος - τὸν δ᾽ ἐμὸν πότμον ἀδάκρυτον οὐδεὶς φίλων στενάζει (876, 883). Αυτό είναι πέραν του δικαίου, γι' αυτό και η Αντιγόνη προκαλεί τη συμπάθεια. Εξάλλου είναι η μόνη σκηνή όπου η Αντιγόνη εμφανίζεται ανθρώπινη.

 

4. Αντιλήψεις για τη ζωή μετά θάνατο. Στ. 74-75 (πλείων χρόνος / ὃν δεῖ μ᾽ ἀρέσκειν τοῖς κάτω τῶν ἐνθάδε), 849-851 (ἰὼ δύστανος, / οὔτ᾽ ἐν βροτοῖς οὔτε νεκροῖσιν / μέτοικος, οὐ ζῶσιν, οὐ θανοῦσιν). Το παράλληλο αυτής της αντίληψης, ότι δηλαδή ο νεκρός πρέπει να ταφεί, διαφορετικά δεν ανήκει ούτε στον επάνω κόσμο ούτε στον κάτω, βρίσκεται στον Ελπήνορα, τον άταφο σύντροφο του Οδυσσέα, ο οποίος θα παρακαλέσει να τον θάψουν για να μπορέσει να ανήκει κάπου (λ 51-80).

 

5. Γεωγραφία του κάτω κόσμου:

ὁρᾶτ᾽ ἔμ᾽, ὦ γᾶς πατρίας πολῖται, τὰν νεάταν ὁδὸν

στείχουσαν, νέατον δὲ φέγγος λεύσσουσαν ἀελίου,

κοὔποτ᾽ αὖθις. ἀλλά μ᾽ ὁ παγκοίτας Ἅιδας ζῶσαν ἄγει 810

τὰν Ἀχέροντος

ἀκτάν, οὔθ᾽ ὑμεναίων ἔγκληρον, οὔτ᾽ ἐπινύμφειός

πώ μέ τις ὕμνος ὕμνησεν, ἀλλ᾽ Ἀχέροντι νυμφεύσω.

(στ. 810-815)

 

6. Γάμος - οικογένεια: στ. 639-680 (τεκνοποιία, σχέση γονιού - παιδιού, η σύζυγος)· 654 (τὴν παῖδ᾽ ἐν Ἅιδου τήνδε νυμφεύειν τινί)· 813-5 και 891 (γάμος και θάνατος)· 1204-5 (πρὸς λιθόστρωτον κόρης / νυμφεῖον Ἅιδου κοῖλον εἰσεβαίνομεν)· 1207 (ἀκτέριστον ἀμφὶ παστάδα)· 857-871: όλα ξεκίνησαν από τον γάμο του Οιδίποδα και της Ιοκάστης (Ἰὼ δυσπότμων / γάμων, κασίγνητε, κυρήσας, 869-870), που οδήγησαν τον Πολυνείκη στον θάνατο και την Αντιγόνη στην αγαμία και τον θάνατο (ἀνυμέναιος, 876)· 917-8 (ἄλεκτρον, ἀνυμέναιον, οὔτε του γάμου / μέρος λαχοῦσαν οὔτε παιδείου τροφῆς). Η απουσία διαδόχων δεν θα δώσει συνέχεια στην ενοχή, στ. 1317-8 (ἄλεκτρον, ἀνυμέναιον, οὔτε του γάμου / μέρος λαχοῦσαν οὔτε παιδείου τροφῆς). Τι είναι ο γάμος για τη γυναίκα; (στ. 905- 912· στους στίχους αυτούς η Αντιγόνη επισημαίνει τη σημασία της πατρικής οικογένειας για τη γυναίκα). Τι είναι ο γάμος για τον Κρέοντα; Τι είναι ο γάμος για τον Αίμονα; Κεῖται δὲ νεκρὸς περὶ νεκρῷ, τὰ νυμφικὰ /τέλη λαχὼν δείλαιος εἰν Ἅιδου δόμοις (στ. 1240-1).

 

7. Καθαρμός - μίασμα: στ. 773-780, 885-890 (το σχέδιο για τον εγκλεισμό της Αντιγόνης στο σπήλαιο, ώστε να μην μιανθεί η πόλις -μυκηναϊκός τάφος [και στ. 848, 885-6, 1204-5:πρὸς λιθόστρωτον κόρης / νυμφεῖον Ἅιδου κοῖλον εἰσεβαίνομεν]· θρησκευτικά προσχήματα αλλά και αντιφατικότητα θρησκευτική· η ίδια αντιφατικότητα και στους στ. 1039-1044, όπου ο Κρέων στον Τειρεσία επαναλαμβάνει την απόφασή του να μην ταφεί ο νεκρός, ακόμη και αν τον «αρπάξουν οι αετοί του Δία να τον φέρουν βορά στους θρόνους του», χωρίς να υπάρχει κίνδυνος να μιανθούν οι θεοί. Στ. 1080-3: ο Τειρεσίας για τον άταφο νεκρό ως μίασμα. Στ. 844-5: νερά της Δίρκης, άλσος της Θήβας. Στ. 1142: έκκληση στον Διόνυσο να έρθει στη Θήβα με το καθαρτήριο πόδι του. Στ. 1284-6 Ἰὼ ἰὼ δυσκάθαρτος Ἅιδου λιμήν, / τί μ᾽ ἄρα τί μ᾽ ὀλέκεις;

 

8. Γιορτές, Ε' στάσιμο στ. 1146-53: διονυσιακές γιορτές.

 

9. Άλλα τελετουργικά: 1184-5: Η Ευρυδίκη ικετήριες ευχές στην Παλλάδα. 1230: ο Κρέων ως ικέτης στον Αίμονα. 1191: υπαινιγμός στην ανθρωποθυσία του Μεγαρέα.

 

10. Μαντεία: στ. 998: Οιωνοσκοπία, πυρομαντεία. 1016: βωμοί, ἐσχάραι. 1064-1086: ο Τειρεσίας για τις συνέπειες των αποφάσεων του Κρέοντα («νεκρός από τα σπλάχνα σου»).

 

11. Αναφορά σε θεούς:

α) Α' Στάσιμο^[20]: Δίας, Βάκχος, Νίκη, Ήφαιστος, Άρης. Η δεύτερη αντιστροφή κλείνει με επίκληση στον Βάκχο για ολονύκτιους χορούς (στ. 147-153).

β) Ο Κρέων (162): με τυπική θεοσέβεια αποδίδει τη νίκη στους θεούς.

γ) στ. 265: Όρκος στους θεούς (Φύλακες), στ. 305, 758 (Κρέων: πεισματικός όρκος).

δ) στ. 278: θεήλατον (ο χορός για την ταφή μετά τη ρήση του Φύλακα).

ε) στ. 368: θεῶν τ᾽ ἔνορκον δίκαν.

στ) στ. 450-1: Ζεὺς, Δίκη (ἡ ξύνοικος τῶν κάτω θεῶν Δίκη) (Αντιγόνη).

ζ) στ. 487: Ζεὺς Ἓρκειος (Κρέων: ακόμη κι αν ο παραβάτης ήταν από την οικογένεια, θα υφίστατο την τιμωρία), 658-9: Ζεὺς ξύναιμος (Κρέων).

η) στ. 308, 519, 542, 575, 581, 654, 777, 780, 823, 911, 1075, 1205, 1241, 1284: Άιδης (Πλούτων και Ενοδία θεά, 1200).

θ) στ. 123, 1007: Ήφαιστος (μετωνυμία -αντί της φωτιάς).

ι) 1075: Ερινύες Άιδου και θεών· 1103-4: συντέμνουσι γὰρ / θεῶν ποδώκεις τοὺς κακόφρονας βλάβαι.

ια) Ε' Στάσιμο, 1115-54: Διόνυσος, Σεμέλη, Θυιάδες, Κωρύκιαι νύμφαι. Το Ε' Στάσιμο ένας ύμνος στον Διόνυσο, τις σχέσεις του με άλλους θεούς, την πόλη της καταγωγής του με τη σπουδαία καταγωγή, τις περιοχές επιρροής του.

ιβ) 1184: Αθηνά.

 

12. Μυθολογικά στοιχεία:

α) Στ. 823: Νιόβη· παραλληλισμός του θρήνου των δύο γυναικών.

β) Στ. 944 (στροφή α': Δανάη), 955 (αντιστροφή α': Λυκούργος), 968 (στροφή και αντιστροφή β': Φινέας^[21] ). Οι τρεις τελευταίες περιπτώσεις είναι για να φανεί το αναπόδραστο της μοίρας.

γ) Στ. 1039-1044: ο Κρέων επαναλαμβάνει στον Τειρεσία την απόφασή του να μην ταφεί ο νεκρός, ακόμη και αν τον «αρπάξουν οι αετοί του Δία να τον φέρουν βορά στους θρόνους του», κάτι που φέρνει στον νου την αρπαγή του Γανυμήδη από τον Δία.

δ) Στ. 1084-1085: ο Τειρεσίας λέει ότι εξαπέλυσε αλάνθαστα βέλη σαν τοξότης στην καρδιά του Κρέοντα πάνω στον θυμό του θυμίζοντας τον Απόλλωνα τιμωρό της Νιόβης και τον θάνατο των παιδιών της από τα βέλη του (και της Άρτεμης).

ε) Στ. 1155: Κάδμος, Αμφίων

 

Πάροδος -Στάσιμα

Πάροδος (στ. 100-154): Επινίκιο.

Α' Στάσιμο (στ. 332-375): Ιστορία του πολιτισμού. i) Ναυτιλία, γεωργία, ενσταβλισμός ζώων, εξημέρωση ορισμένων ζώων (οικόσιτα). ii) Γλώσσα, οργάνωση πολιτειών, προφύλαξη από τη φύση (σπίτια, ενδυμασία), ιατρική. iii) Θάνατος; iv) Ηθική (καλό, κακό, δίκαιο). Το κακό ως συνάρτηση της αλόγιστος τόλμης.

Β' Στάσιμο (στ. 582 κ.ε.). Σκέψεις για την ευτυχία του ανθρώπου, για τη δύναμη των θεών και την αδυναμία των ανθρώπων.

Γ' Στάσιμο (στ. 780 κ.ε.): Ο Έρωτας ως δύναμη κοσμογονική. Έρωτας: σύγχυση μυαλού, σύγχυση ηθικών αρχών, αίτιος σύγκρουσης ακόμη και σε όμαιμους.

Δ' Στάσιμο (στ. 1115-54): Ύμνος στον Διόνυσο, στις σχέσεις του με άλλους θεούς, στην πόλη της καταγωγής του, στις περιοχές επιρροής του.

Ερώτημα: Πώς συναρτάται το πρώτο στάσιμο με όσα προηγήθηκαν; Με την ανακοίνωση του θανάτου των δύο αδελφών και την απαγόρευση του Κρέοντα να ταφεί μόνο ο ένας; Αν μείνουμε στο τελευταίο σχόλιό του, ότι το κακό είναι συνάρτηση της αλόγιστης δύναμης, αυτό θα μπορούσε να αφορά τόσο τα δύο αδέλφια που συγκρούστηκαν για την εξουσία όσο και τον ίδιο τον Κρέοντα και την απαγόρευσή του. Εξάλλου, η συνήθεια των ανθρώπων να θάβουν τους νεκρούς τους, και να αποθέτουν στον τάφο τους κτερίσματα, είναι πολύ παλιά. Μήπως, λοιπόν, ο χορός παίρνει ευθύς εξαρχής θέση, εμμέσως πλην σαφώς, απέναντι στην απαγόρευση του Κρέοντα; Μήπως υποδεικνύει ότι αυτή η πράξη συνιστά μια οπισθοδρόμηση στον πολιτισμό, σε εποχές πολύ πριν από όλες εκείνες τις ενέργειες που επέτρεψαν στον άνθρωπο τη μόνιμη εγκατάσταση και τη μετακίνηση πέρα από τις θάλασσες; Αν ισχύει αυτή η υπόθεση, τότε η απόφαση του Κρέοντα συνιστά μια κατεξοχήν αντι-πολιτισμική ενέργεια, αν-ήθικη, αντι-θρησκευτική.

 

Παράρτημα

Ποιο είναι το κεντρικό πρόσωπο της τραγωδίας; Τα ονόματα

Το όνομα της Αντιγόνης ακούγεται στους στίχους:

· 11, από την Ισμήνη

· 378, από τον Χορό, όταν τη φέρνει ο Φύλακας,

· 629, από τον Χορό,

· 805, από τον Χορό στο στάσιμο για τον έρωτα.

Συνολικά: 4 φορές

Από τον στίχο 943 η Αντιγόνη δεν ξαναεμφανίζεται.

 

Το όνομα του Κρέοντα ακούγεται στους στίχους:

· 21, 31, 549, 914, από την Αντιγόνη,

· 47, από την Ισμήνη,

· 148, 1098, 1181, από τον Χορό,

· 229 και 385, από τον Φύλακα,

· 1161, 1208, από τον Άγγελο.

Συνολικά: 12 φορές

Πατέρα τον αποκαλεί ο Αίμονας στους στίχους 635, 683, 701 (τρεις φορές).

Είναι παρών από τον στίχο 162 μέχρι το τέλος, στ. 1353.

 

Έξοχο δείγμα ρητορικού λόγου συνιστά η συνομιλία Αίμονα - Κρέοντα για την τύχη της Αντιγόνης. Ο λόγος των δύο ανδρών είναι πολιτικός και ο καθένας υποστηρίζει τις θέσεις του για το καλό της πόλεως. Ο στόχος τους είναι κοινός, διαφοροποιούνται ως προς τα μέσα.

Κανένας από τους δύο δεν ονομάζει την Αντιγόνη με το όνομά της, και σε αυτή την περίπτωση για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Ο Αίμονας, διπλωματικά, δεν θέλει να ερεθίσει τον πατέρα του· γι' αυτό και την αποκαλεί «αυτή», «γυναίκα», «κόρη». Στην επιλογή του αυτή τον ακολουθεί και ο χορός. Όσο για τον Κρέοντα στα συμφραζόμενα του λόγου του οι ίδιες λέξεις ακούγονται περιφρονητικά.

 

Ο έρωτας

Στο τρίτο στάσιμο, αμέσως μετά την απόφαση του Κρέοντα να οδηγήσει την Αντιγόνη στον τάφο της και πριν από τον μονόλογο-θρήνο της Αντιγόνης για την τύχη της, ο Χορός τραγουδάει έναν ύμνο στον Έρωτα (στ. 781-805). Η θέση του στάσιμου προκαλεί υπόνοιες για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να διαβαστεί. Είναι ένας ύμνος χαροποιός; Είναι ένας ύμνος όπου ο Χορός στέκεται διστακτικά απέναντι στη δύναμη του Έρωτα, γιατί ξεσηκώνει τους νέους ανθρώπους, αλλά και τους θεούς, και διαταράσσει τη λογική τους. Σε αυτή την περίπτωση κινδυνεύουν νόμοι και ισχύουσες ηθικές αρχές, όπως ακριβώς το περιγράφει ο Χορός στην αντιστροφή α᾿ Μήπως, λοιπόν, ο Χορός, οι ηλικιωμένοι άνδρες της πόλεως, καταλογίζει στον Έρωτα την ευθύνη για την «επανάσταση» των νέων ανδρών έναντι των «μεγάλων νόμων»; Και για το γεγονός ότι οι νέες κοπέλες καταλαμβάνονται από το συναίσθημα και αυτονομούνται, κάτι που αντιστρατεύεται τις ισχύουσες διατάξεις περί γάμου, τον οποίο αποφασίζουν οι γονείς χωρίς κανένα από τα δύο «συμβαλλόμενα» μέρη να ερωτηθούν;

 

Θάνατοι

α) στη μάχη: Πολυνείκης, Ετεοκλής (ξίφος)

β) αυτοκτονίες

Ιοκάστη (αγχόνη)

Αντιγόνη (αγχόνη)

Αίμων (ξίφος)

Ευρυδίκη (ξίφος)

Ο θάνατος που ταιριάζει στους άρχοντες είναι το ξίφος, στις αρχόντισσες η αγχόνη. Εξαίρεση αποτελεί η Ευρυδίκη, ο θάνατος της οποίας μοιάζει να συνιστά θυσιαστική πράξη για τον θάνατο του γιου της, σαν σφάγιο και θύμα. Θυμίζουμε ότι όργανο της θυσίας είναι το μαχαίρι, το ξίφος, ή ο πέλεκυς.

 

Επιβιώνουν: Οιδίπους - Κρέων - Ισμήνη

 

Μερικά ερωτήματα που οδηγούν στη σκηνική πράξη

Πώς είναι τα σώματα των ηρώων σε συγκεκριμένες στιγμές του έργου; Η στάση τους;

 

Κρέων

Ο Κρέων στην πρώτη ρήση

Κρέων και Αντιγόνη

Κρέων και Αίμων

Κρέων και Τειρεσίας

Κρέων και Χορός: δέδοικα γὰρ μὴ τοὺς καθεστῶτας νόμους / ἄριστον ᾖ σῴζοντα τὸν βίον τελεῖν (1113-4).

Ο Κρέων στην έξοδο

 

Αντιγόνη

Η Αντιγόνη πριν την άρνηση της Ισμήνης

Η Αντιγόνη μετά την άρνηση της Ισμήνης

Αντιγόνη - Κρέων

Η Αντιγόνη με τον Χορό πριν να οδηγηθεί στον τάφο της

Η Αντιγόνη μόνη (στ. 941 κ.ε.)

 

Χορός

Στην τελική εμφάνιση των δύο κεντρικών ηρώων, πριν δηλαδή η Αντιγόνη αποχωρήσει για να εισέλθει στη φυλακή-τάφο, πριν την είσοδο-εξαφάνιση του Κρέοντα στο ανάκτορο μετά τον θάνατο όλων των δικών του ανθρώπων, του γιου, της συζύγου, της νύφης-ανεψιάς.

 

Μερικά ερωτήματα που οδηγούν στην εν-συναίσθηση

1. Πόσο εύκολο είναι να έχει κανείς απέναντί του μιαν Αντιγόνη; Πόσο εύκολο είναι για την Ισμήνη ή για τον Χορό που υφίστανται τις κατηγορίες της Αντιγόνης για δειλία;^[22]

2. Η στάση της Ισμήνης είναι ασυνήθιστη;

3. Τι απασχολεί τον Αίμονα; Το δίκαιο, η πόλις, ο έρωτας;

4. Τι απασχολεί τον Κρέοντα;

4. Η Ευρυδίκη ως γυναίκα όφειλε τη σιωπή απέναντι στις ενέργειες του συζύγου της σε όλη τη διάρκεια του κοινού τους βίου. Η Ευρυδίκη είναι η μάνα που χάνει το παιδί της, το μοναχοπαίδι της. Ποια μπορεί να είναι τα συναισθήματά της για τον Κρέοντα;

5. Έστω ότι ο Αίμων υποτάσσεται στον Κρέοντα. Πώς θα ήταν η υπόλοιπη ζωή;

6. Έστω ότι η Αντιγόνη υποτάσσεται στον Κρέοντα. Πώς θα ήταν η υπόλοιπη ζωή;

7. Πώς στέκονται απέναντι στην αγάπη τα πρόσωπα του έργου; Για παράδειγμα, υπέρτατη αξία για τον Κρέοντα είναι η άσκηση της εξουσίας, για την οποία έχει ένα συγκεκριμένο μοντέλο στο μυαλό του. Πόσο αυτό τον δεσμεύει; Κριτήριο της αγάπης του είναι η πολιτική (αυτή καθορίζει τους εχθρούς και τους φίλους του), για την Αντιγόνη οι δεσμοί.

8. Ποιο είναι τελικά το θέμα της τραγωδίας; Ο έρωτας; Ο γάμος; Ο θάνατος; Η ηθική; Η νομιμότητα; Η οικογένεια; Η γυναίκα και οι παρεκτροπές που προκαλούνται στην κοινωνία από τις παρεμβάσεις της στη νομιμότητα, όπως αυτή ορίζεται κάθε φορά;

 

Τα ερωτήματα αυτά μπορούν να μεταφερθούν στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων και με βάση αυτά να εξεταστούν πράξεις που θεωρούνται ηρωικές ή αντιηρωικές σε περιόδους κρίσης, όπου διακυβεύονται βασικές αξίες της ζωής, όπως η ελευθερία, η αξιοπρέπεια, το δικαίωμα στην εργασία.

 

Και μια ηλεκτρονική διεύθυνση

http://www.theatremuseum.gr/antigoni/index.php?option=intro9&level=1&lang=el

 

Το "Κέντρο Μελέτης & Έρευνας του Ελληνικού Θεάτρου - Θεατρικό Μουσείο" είναι ένας πακτωλός πληροφοριών για τη θεατρική πορεία της κυρίως Ελλάδας και της ελληνικής ομογένειας, διακοσίων περίπου ετών. Ακρογωνιαίος λίθος αυτού του αρχειακού οικοδομήματος είναι η εποποιϊα της αναβίωσης του αρχαίου δράματος στην Ελλάδα από τις αρχές του 19ου αιώνα στις ελληνικές παροικίες και από τα μέσα του 20ου στο νέο ελληνικό κράτος. Επιλέξαμε να παρουσιάσουμε σε αυτή τη διαδικτυακή ενότητα ένα πλήρες σχεδόν εκπαιδευτικό μοντέλο, με μοναδικό άξονα την "ΑΝΤΙΓΟΝΗ" του Σοφοκλή. Οι λόγοι είναι πολλοί:

α. Η "ΑΝΤΙΓΟΝΗ" είναι ένα κείμενο της ευρωπαϊκής φιλοσοφικής, εκπαιδευτικής, ιδεολογικής και πολιτικής κουλτούρας. Έχει απασχολήσει ένα ευρύ φάσμα ερμηνευτικών προσεγγίσεων κορυφαίων στοχαστών.

β. Είναι, επί ενάμιση αιώνα, αμετακίνητο κείμενο της ελληνικής εκπαίδευσης. Γύρω από την εκπαιδευτική του χρήση, έχουν αναπτυχθεί ερμηνευτικά, φιλολογικά, ιδεολογικά, θεατρολογικά, αισθητικά δοκίμια, πραγματείες και εγχειρίδια, βοηθήματα και τυφλοσούρτες.

γ. Είναι πολυμεταφρασμένο, ώστε η μεταφραστική του εποποιΐα είναι και μια παραδειγματική ιστορία της νεοελληνικής γλώσσας στην εξέλιξή της, της υφολογίας και της θεατρικής της αποτελεσματικότητας.

δ. Είναι η πλέον ερμηνευμένη στη σκηνή αρχαία ελληνική τραγωδία, έτσι ώστε και μόνο η παραστασιογραφία της να αποτελεί ανακεφαλαίωση των ερμηνευτικών, σκηνοθετικών σχολών που ευδοκίμησαν στην Ευρώπη και στην Ελλάδα.

ε. Είναι μια τραγωδία που, λόγω της σχολικής της χρήσης, έχει επιλεγεί να παρασταθεί από πολλά σχολεία ως πρακτική εφαρμογή της διδακτικής διαδικασίας.

στ. Έχει εμπνεύσει μεγάλους ξένους δραματουργούς, ώστε να τη διασκευάσουν ή να αντλήσουν από τον μύθο της και τις συγκρούσεις των ιδεών και των ηθών, δημιουργώντας αυτόνομα θεατρικά, χορευτικά και μουσικά έργα.

Το "Κέντρο Μελέτης & Έρευνας του Ελληνικού Θεάτρου - Θεατρικό Μουσείο" διαθέτει μια πληθώρα ντοκουμέντων που αναφέρονται σε αυτές τις ομάδες αρχειακών πηγών. Αναπτύσσοντας αυτό το υλικό στην πληρότητά του, παρέχει στους εκπαιδευτικούς, φοιτητές, διδάκτορες, πανεπιστημιακούς, καθηγητές, μαθητές, δημοσιογράφους και τους θεατρόφιλους την ευκαιρία να συγκροτήσουν εξαντλητική εικόνα να εφοδιαστούν με πολύτιμα στοιχεία, να μεθοδεύσουν προσωπικές μεθοδικές ερμηνείες και να αντλήσουν διδακτικά τεκμήρια.

Στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου είναι το Αρχείο του Κέντρου για ανάλογη τεκμηρίωση και για τις υπόλοιπες σωζόμενες τραγωδίες, κωμωδίες και σατυρικά δράματα, την θεωρητική τους υποδομή, τη μεταφραστική και κριτική τους περιπέτεια και τη σκηνοθετική τους, ερμηνευτική ιστορία.