Αντώνης Καρατζαφέρης: ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ, 17.1.2000

Ταξιδεύοντας με την ελληνική γλώσσα. Η ιστορία της απ' τα βάθη των αιώνων μέχρι σήμερα, στο βιβλίο του Μ. Ζ. Κοπιδάκη

«Το ταξίδι στην ελληνική γλώσσα είναι ένα συναρπαστικό ταξίδι διότι είναι μια γλώσσα πολύπαθη, όπως ο ελληνικός λαός». Ο καθηγητής Μ. Ζ. Κοπιδάκης προσφέρει στον καθένα από εμάς αυτή τη συναρπαστική εμπειρία να ταξιδέψει στους δρόμους που δημιούργησαν το «αειθαλές επίτευγμα του Ελληνισμού, τη γλώσσα του». Μέσα από το μνημειώδες και εθνικό έργο η «Ιστορία της ελληνικής γλώσσας».

Το βιβλίο έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο βιβλιογραφικό κενό, καθώς το «ταξίδι» έχει τις απαρχές του στο «έρεβος των αιώνων» και ολοκληρώνεται -δια μέσου χιλιετιών ελληνικής ιστορίας- στις μέρες μας. Εκδόθηκε με πρωτοβουλία του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ) και αποτελεί προϊόν πολύχρονης συλλογικής έρευνας και συγγραφής.

Προετοιμασία

Την προετοιμασία, το σχεδιασμό, την επιλογή των συνεργατών και τη γενική επιμέλειά του υπογράφει ο κλασικός φιλόλογος Μ. Ζ. Κοπιδάκης, καθηγητής του τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, αποτελεί αδιάψευστο γεγονός: η χώρα μας υστερεί σε εκδόσεις και βιβλία υποδομής για τη γλώσσα μας. «Στην Ελλάδα», λέει ο κ. Κοπιδάκης, «ενώ υπάρχουνε χρήματα τα οποία ξοδεύονται σε εκδηλώσεις-πυροτεχνήματα, δεν έχουμε βιβλία υποδομής. Δεν έχει μελετηθεί η νεοελληνική γλώσσα, δεν υπάρχουνε καλές σειρές για τα ελληνικά ως ξένη γλώσσα να τα διδαχτούνε οι ξένοι που ενδιαφέρονται εδώ και στο εξωτερικό. Τα καλά βιβλία στη στοιχειώδη και τη μέση εκπαίδευση είναι ελάχιστα. Είναι βιβλία που, συνήθως απωθούν τα παιδιά. Επίσης δεν υπάρχουν έργα εθνικής αυτογνωσίας όπως νομίζω ότι είναι αυτό το έργο». Η ιδέα για τη συγγραφή του βιβλίου γεννήθηκε πριν από περίπου έξι χρόνια: «Με κάλεσε το ΕΛΙΑ να γράψω ένα βιβλίο ή να βρω συνεργάτες να γράψουν το βιβλίο - μια ιστορία της ελληνικής γλώσσας για τα παιδιά του Γυμνασίου και Λυκείου. Θα το χρησιμοποιούσαν ως βοηθητικό στη μέση εκπαίδευση. Τους είπα, όμως, ότι αυτό δεν είναι δυνατόν να γίνει γιατί δεν υπάρχει ένα μεσαίο βιβλίο, δηλαδή ένα βιβλίο επιστημονικό αλλά αρκετά εκλαϊκευτικό. Επομένως, έπρεπε να γραφτεί πρώτα αυτό το βιβλίο· να δούμε τα προβλήματα, να δούμε τι έχει μελετηθεί, τι δυσκολίες υπάρχουν και αργότερα να γραφτεί ένα βιβλίο που να απευθύνεται κυρίως σε μαθητές…». Η συγγραφή της «Ιστορίας της ελληνικής γλώσσας» ξεκίνησε το 1994. Αρχικά υπήρχε η πρόβλεψη ότι στην έκδοση θα συνεργαστούν τέσσερις ειδικοί. Όμως ο τεράστιος όγκος της δουλειάς οδήγησε στον επανασχεδιασμό του βιβλίου. Οι τέσσερις ειδικοί έγιναν δεκάδες.

Οι 437 σελίδες του τόμου χωρίζονται σε πέντε περιόδους: Αρχαιότητα, Ελληνιστική Κοινή, Βυζάντιο, Μετά την Άλωση, Νεότερη Εποχή. Στο προλογικό του σημείωμα ο Μ. Ζ. Κοπιδάκη σημειώνει: «Στις εισαγωγές επισημαίνονται τα κύρια γνωρίσματα της αντίστοιχης περιόδου, ούτως ώστε ο αναγνώστης να έχει μία πανοραμική θέαση του δάσους προτού περιεργαστεί το κάθε δέντρο χωριστά».

Το κάθε επιμέρους κεφάλαιο περιλαμβάνει το δοκίμιο, παραθέματα κειμένων και εικονογράφηση. Ιδιαίτερο χώρο στην έκδοση καταλαμβάνει το κεφάλαιο της νεοελληνικής γλώσσας με πολύ ενδιαφέρουσες υποενότητες όπως, «Η γλώσσα της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα», «Η γλώσσα στα ΜΜΕ και τη διαφήμιση», «Η ξύλινη γλώσσα» κ.ά.

Εικονογράφηση

Ιδιαίτερος είναι και ο ρόλος της πλούσιας εικονογράφησης. Δεν είναι διακοσμητικός αλλά ουσιαστικός. «Θέλαμε», λέει ο κ. Κοπιδάκης «η εικονογράφηση να είναι οργανικά δεμένη με το κείμενο. Να το συμπληρώνει και να το επεξηγεί».

Το βιβλίο δεν αποτελεί τομή μόνο για την ελληνική βιβλιογραφία. «Τέτοιου είδους βιβλία δεν υπάρχουν ούτε για μεγάλες γλώσσες όπως είναι τα γερμανικά, τα ιταλικά, τα γαλλικά με εικονογραφημένο υλικό, με χάρτες, με όλα αυτά που διευκολύνουνε τον μη ειδικό αναγνώστη». Ο κ. Κοπιδάκης πιστεύει πως «το βιβλίο θα έχει μεγάλη κίνηση στο εξωτερικό, στους κύκλους των ελληνιστών, οι οποίοι κατά κανόνα σταματούν στο Βυζάντιο ή στις αρχές του Βυζαντίου. Έχουμε λαμπρούς αρχαιοελληνιστές οι οποίοι όμως αγνοούνε εντελώς την εξέλιξη της γλώσσας».

Οι δημιουργοί της «Ιστορίας της ελληνικής γλώσσας» προσπάθησαν «να υπάρξει ένα ισοζύγιασμα», να προβληθεί «και η νεότερη εποχή και τα επιτεύγματα της γλώσσας, της λογοτεχνίας».

Το πολύ ενδιαφέρον παράρτημα της έκδοσης αναφέρεται, με έξι κεφάλαια, στην επίδραση της αρχαίας ελληνικής στις ευρωπαϊκές γλώσσες. «Αυτά τα έξι κεφάλαια θα μπορούσαν να γίνουν εξήντα ή εξακόσια διότι υπάρχει πάρα πολύ μεγάλο υλικό. Απορίας άξιο πως αυτό το θέμα δεν το είχαμε αξιοποιήσει». Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που απειλούν σήμερα με αλλοίωση την ελληνική γλώσσα; «Ο κίνδυνος είναι ένας και μόνο. Η αδιαφορία όλων, του μαθητή, του φοιτητή, του καθηγητή, του λογοτέχνη, του δημοσιογράφου του κρατικού λειτουργού για τη γλώσσα. Και ιδίως η αδιαφορία που έχουμε ως κοινωνία απέναντι σ' αυτό το πολύ σημαντικό πολιτιστικό αγαθό». Χορηγοί της έκδοσης είναι το Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου και ο Όμιλος Επιχειρήσεων Μαρινόπουλου.