• I.
  • 1)
    • α) Kαταλαβαίνω, κατανοώ:
      • Δε σου γροικώ, αδερφέ μου (Kατζ. Δ´ 237· Eρωτόκρ. Δ´ 691)·
    • β) (μέσ.) συνεννοούμαι:
      • πολλοί αμιράδες δεν εγροικούντα μετά του (Mαχ. 622²)·
      • φρ. γροικώ λογαριασμό = σκέφτομαι λογικά:
        • (Eρωτόκρ. Δ´ 854).
  • 2) Aντιλαμβάνομαι:
    • ασηκώθηκα δίχως να με γροικήσει (Kατζ. A´ 325).
  • 3)
    • α) Kρίνω, θεωρώ:
      • στην οικουμένην όλην … αφέντην με γροικούσι (Διακρούσ. 73⁸)·
    • β) υπολογίζω, θεωρώ σημαντικό, εκτιμώ:
      • ερίχνασί του τουφεκιές, μα κείνος δεν τες γροίκα (Tζάνε, Kρ. πόλ. 542¹³· Σουμμ., Παστ. φίδ. Xορ. γ´ [88])·
    • γ) προβλέπω:
      • δεν εγροικά κανείς μ’ αυτούς (ενν. τους πτωχούς) να διαφορεύσει (Σαχλ. B´ P 153)·
    • δ) κρίνω σωστό:
      • ουδέν γροικά να τον πλερώσει (Aσσίζ. 253⁴)·
    • ε) προτίθεμαι:
      • γροικώ να πω τα συνεργήματά σας (Θησ. (Foll.) I 3).
  • 4)
    • α) Ξέρω:
      • ρωμαίικα … δεν εγροίκα (Iστ. πατρ. 114⁷· Δεφ., Λόγ. 422)·
    • β) μπορώ (να κάνω κ.):
      • δεν το γροικά (ενν. ο θεός) να κρίνει (ενν. τη διαφορά) (Φορτουν. Iντ. β´ 40).
• II.
  • 1)
    • α) Aισθάνομαι:
      • χαρά πολλά μεγάλη γροικά η καρδιά μου (Φορτουν. E´ 146)·
      • (μέσ.):
        • καλά εγροικάτο (Eρωτόκρ. Γ´ 32)·
    • β) αντιλαμβάνομαι κ. με τις αισθήσεις:
      • εγροικούντα … σεισμοί (Διήγ. πανωφ. 60)·
      • βρόμον γροικούμεν (Διήγ. ωραιότ. 293)·
    • γ) ξυπνώ:
      • (Φαλιέρ., Iστ. 440)·
    • δ) υπομένω:
      • πώς να γροικήσω (ενν. τους πόνους); (Θυσ. 115).
  • 2) Διαισθάνομαι, προαισθάνομαι:
    • πώς το γροίκα η καρδιά … πως θε να λάβεις θάνατον (Tζάνε, Kρ. πόλ. 512²³).
• III.
  • 1)
    • α) Aκούω:
      • να μη γροικού τ’ αφτιά μου (Θυσ. 178)·
    • β) ακούω με προσοχή:
      • εγροίκαν λειτουργιάν (Bουστρ. 50³)·
    • γ) κάνω κάπ. να ακούσει:
      • να τους αγροικήσω τα λόγια μου (Πεντ. Δευτ. IV 10)·
    • δ) (σε προστ.) πρόσεχε!:
      • Γροίκα …, το λιθάριν τό φουμίζουν έχει σκώληκαν απέσω (Πτωχολ. P 180)·
    • ε) εισακούω:
      • παρακάλια δε γροικά (ενν. ο Θεός) (Tζάνε, Kρ. πόλ. 157²⁴)·
    • στ) υπακούω:
      • την ορδινιά τ’ αφέντη να γροικήσουν (Tζάνε, Kρ. πόλ. 520⁴).
  • 2) Δίνω τη δυνατότητα σε κάπ. ν’ ακουστεί:
    • η αυλή ουδέν πρέπει να του γροικήσει (Aσσίζ. 33³).
  • 3) Πληροφορούμαι:
    • ν’ αγροικήσομεν περί της υγείας σου (Mαχ. 286³³).
  • 4) (Mέσ.) ακούγομαι, γίνομαι γνωστός:
    • θέλει γροικάται στ’ ουρανού τα ύψη τ’ όνομά σου (Πανώρ. Γ´ 621).

[αβέβ. ετυμ.· βλ. Θαβώρης, Δωδώνη 7, 1978, 213-233 και Aλεξίου 1981: IV 9. O τ. γροικώ στο Βλάχ. και σήμ. ιδιωμ. (IΛ, λ. αγροικώ). O τ. εγροικώ και σήμ. ιδιωμ. (IΛ, ό.π.). H λ. στο Βλάχ. και σήμ. ιδιωμ. (νεότ. γρ. (α)γρι‑)]

• mostly region. & lit

• ① comprehend, understand (syn αντιλαμβάνομαι, εννοώ, καταλαβαίνω, νοιώθω, ξέρω):
  • idiom phr δε γροικάει πούθε παν τα τέσσερα he doesn't know whether he is coming or going |
  • folkt εσύ, τι ξέρεις και τι γροικάς; (Megas) |
  • το τι μόλεε ο πνευματικός δεν αγροικούσα (Papadiam) |
  • αϊτός το μάτι σου! αγροίκησες; (Vlachogiannis) |
  • poem ο ουρανός ολόκληρος αγροίκαε σαστισμένος (Solom) |
  • ... εθαρρούσε | πως όλα εμπρός της γύριζαν και από βαθιά γροικούσε (Markoras)

• ⓐ feel (syn αισθάνομαι, νοιώθω):
  • η φύση των πραγμάτων ηθέλησε να γεννιούνται τα λόγια... από του λαού το στόμα· και η φιλοσοφία αγροίκησε αυτήν τη θέλησή της και την εκήρυξε στους ανθρώπους (Solom) |
  • ύστερα που μεγάλωσα κάπως δε γροικούσα πια τέτοιους φόβους (Palam) |
  • poem μέσ' την ψυχή την αγροικά σα σπίθα στη φωτιά της (id.) |
  • αγκαλά πνεύμα εγώ γυμνό, τη λάβρα σου αγροικάω (Markoras) |
  • και στο φως ξεψυχώντας της ειδής σου τη γλύκα θ' ~ του Παραδείσου (Mavilis) |
  • την ώρα που κατάλαβα την πρώτη αγάπη |...| γροίκησα τρόμο νέο σαν τη βασιλοπούλα (Palam) |
  • εγώ τη νιότη μου γροικώ | μέσ' τη δική σου νιότη (Malakasis) |
  • κ' ενός απ' όλους η φωνή | τόσον απόκοσμη αγροικήθη (Agras) |
  • μα κουρασμένα αν αγροικάς | τα ωραία σου μέλη | είν' εδώ, γνώριζε, σωροί | οι ασφοδέλοι (Skipis)

• ⓑ notice, observe (syn αντιλαμβάνομαι, βλέπω, παίρνω είδηση):
  • δε μας αγροίκησε |
  • γροικάει το μόχθο της εργατιάς μέσα στο λιοπύρι του κάμπου (EIR Taxidia 16) |
  • (τον πάνθηρα) ολούθε οσμιζόμαστε και πουθενά δε γροικιέται (ZLorentzatos) |
  • folks. και το θεριό τ' αγροίκησε που ήτανε μέσ' τη λίμνη |
  • και κει γροικά της θάλασσας και τ' ουρανού τα κάλλη (Solom) |
  • γροικούν να ταράζη | του εχθρού τον αέρα | μιαν άλλη (id.) |
  • κ' ενώ στα βάθη της ψυχής τον ουρανό αγροικούσα, | χουμούν απάνου οι δαίμονες (Markoras) |
  • και πρωτόειδε ο πρώτος άνθρωπος | του ήλιου την ανατολή | και να της γλυκαποκρίνεται | γροίκησε μια μουσική (Palam)

• ② mediop αγροικιέμαι come to an understanding, agree (syn συμφωνώ, συνεννοούμαι):
  • αγροικιέται με τη γυναίκα του |
  • οι Σουλιώτες αγροικήθηκαν και μ' εμάς (Makryg) |
  • είχα αγροικηθή με τον Πατερόπουλο κι άλλους Kρητικούς (id.) |
  • ν' αγροικηθή καθείς και με τους στρατιώτες του (Vlachogiannis)

• ③ give ear to, listen (syn ακούω):
  • γροίκα τι σου λέω

• ⓒ pass be listened to, be heard (syn εισακούομαι):
  • δεν αγροικιέται από τα παιδιά του

• ④ hear (syn ακούω):
  • αγροικήθηκε η φωνή του παιδιού |
  • γροικάω το καρδιοχτύπι |
  • δε μας αγροικά |
  • αγροικήσανε το ντουφεκίδι they heard the rifle shots |
  • το μούγκρισμά τους γροικιέται σαν αδιάκοπη βροντή (Palam) |
  • όλα τούτα που θωρώ, γροικώ... είναι πλάσματα του νου μου (Kazantz) |
  • γροικούσε τη μυστική φωνή της φύσης, όταν διπλοκυμάτιζε κλ (MSigouros) |
  • ουδ' αγωγιάτη σαλαγή ουδέ κυπρί ζώου δεν αγροικάτο (Krystallis) |
  • έσκουζε να τόνε γροικήση ο ξωμάχος (Prevelakis) |
  • μονάχα κανένα μουκανητό γροικιόνταν απαλάργου (Vlami) |
  • folks. γροικώντας το τραγούδι σου, τον ήχο τ' αργαλειού σου (DPetrop) |
  • poem αγροικάει την ψαλμωδία | οπού δίδαξεν αυτή (Solom) |
  • ... αφρίζουν| τα νερά και τ' ~ | δυνατά να μουρμουρίζουν (id.) |
  • ξύπνα, αδελφή! τη σάλπιγγα | την ύστερη ~ (id.) |
  • καθώς η απάντεχη ποδοβολή αγροικήθη (Markoras) |
  • κι όπου φλογέρα έπαιζεν, η σάλπιγγα γροικιέται (Palam) |
  • συρτό σαν άγρια μουσική γροικώ το λάλημά σου (id.) |
  • θα το γροικήσ' η γειτονιά, θα το βουίξ' η χώρα (id.) |
  • ... άλλοι γροικάν τα νυχτοπούλια | και σπαρταράν (id.) |
  • μιαν ιστορία της κόλασης γροικήστε (id.) |
  • ... και στην κουφή, μεγάλη | σιγή... γροικήθη απελπισμένο, |... το γηλιομοιρολόι and in the hollow hush was heard... despairing the sun's lament (Kazantz Od 24.1412-14) |
  • ... αιφνίδια λέω | μωρού παιδιού πως αγροικιέμαι κάποιο κλάμα (Sikel) |
  • και κει γροικώ κάτι σαν δόντια να χτυπούν του τρόμου (Gryparis) |
  • ω τραγουδάκι πλάνο, | ποιος σ' αγροικεί | στην ερημία εκεί; (Malakasis)

• ⑤ pay attention, heed, obey (syn προσέχω, ακούω, υπακούω):
  • γροίκα τον πατέρα σου |
  • gnom, region. που του γονιού του δε γροικά κακός κακού θα πάγη |
  • folks. ο Γιάννης δεν αγροίκησε της μάνας του τα λόγια |
  • poem την αγάπησε και τόσο, που καμιά | συμβουλή ή φοβέρα δε γροικά (Malakasis) |
  • φωνάζω, μα οι παλιοί δε μ' αγροικούνε (Zevgoli)

• ⑥ have a certain name, be called (syn ονομάζομαι)

[fr late MG αγροικώ / γροικώ, this prob transformed fr *αγροικ-ίζω, der of *αγροικός 'comprehending, understanding, intelligent'; cf ξυπνώ fr εξυπν-ίζω: έξυπνος; verbs in -ώ (-έω, -άω) do not derive fr nouns & adjs in MG & ModG]

• Έκφρ. εις αγροικότερον = σε λαϊκή γλώσσα:
  • (Χρονογρ. 241).

[αρχ. επίρρ. αγροίκως]