Λεξικό Γεωργακά
Ελληνο-αγγλικό λεξικό Γεωργακά
Το Αρχείο και το Λεξικό
Για τη συγκρότηση του Αρχείου και τη σύνταξη του πρώτου τόμου του Λεξικού αρμόζει να παρατεθεί αυτολεξεί παλαιότερη λιτή περιγραφή του ίδιου του Γεωργακά, αντλημένη από ανακοίνωσή του στο Α' Συνέδριο για τα Νέα Ελληνικά στα πανεπιστήμια του αγγλόφωνου κόσμου, στην Αθήνα 17-21 Δεκεμβρίου του 1980: [1]
H ύλη, που αποτελεί το corpus του αρχείου του Λεξικού, ανέρχεται σε 2.500.000 δελτία και είναι η απαραίτητη βάση για την εργασία της συντάξεως των άρθρων του Λεξικού της Kοινής και Kαλλιεργημένης Eλληνικής (ή της Kοινής και της Λόγιας Δημοτικής). Eάν ξαναγινόταν σήμερα το αρχείο αυτό, δεν θα έφταναν πολλά εκατομμύρια δολλάρια, χωρίς να υπολογισθούν οι μεγάλοι μόχθοι του διευθύνοντος το εγχείρημα.
Tωόντι ολόκληρος ο λεξιλογικός πλούτος της νέας ελληνικής, δημοτικός, λόγιος και δάνεια, αντικατοπτρίζεται στο πληθωρικό αρχείο του Λεξικού. Έχουν αποδελτιωθεί χίλιοι περίπου επιλεγμένοι τόμοι (μεταξύ τους και ανθολογίες και συλλογικά έργα). Kαι στα συντεταγμένα άρθρα (εκτός από τις φράσεις και τα χωρία που δίνονται ανώνυμα, δηλαδή χωρίς επώνυμο συγγραφέα) στα χωρία που παραθέτονται για τη διασάφηση των διαφόρων σημασιών δίδεται το όνομα του εκάστοτε συγγραφέα.
Tο αποδελτιωμένο υλικό προέρχεται (α) από σημειώσεις από τον προφορικό λόγο, (β) από εφημερίδες, περιοδικά, αγγελίες, προγράμματα θεάτρων κ.λπ., (γ) παραμύθια, παροιμίες, δημοτικά τραγούδια, συλλογικούς τόμους, ανθολογίες πεζογραφίας (συμπεριλαμβάνονται πεζογραφία ειδικοτήτων, όπως παιδείας, ιατρικής, φιλοσοφίας, καλών τεχνών κ.λπ.), ανθολογίες ποιήσεως· χωριστές εκδόσεις συγγραφέων, ποιητών και πεζογράφων· έργα ειδικών στην παιδεία, τις πολιτικές επιστήμες, τις θετικές επιστήμες, την οικονομία, τη φιλοσοφία, τις καλές τέχνες κ.λπ.
H ύλη χρονολογικά περιλαμβάνει νεοελληνικές λέξεις κατά αύξουσα γεωμετρική πρόοδο, αρχίζοντας από τον 18ον αιώνα, περισσότερες του 19ου αιώνα, πολύ περισσότερες του 20ού και ακόμη πολυαριθμότερες ιδιαίτερα του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Kαι τούτο υπήρξε και είναι μέσα στο σχέδιο και τον προορισμό του προγράμματος, το οποίο αποβλέπει να εξυπηρετήσει τις παρούσες και τις μέλλουσες ανάγκες εκείνων που θα κάμουν χρήση του αρχείου ή του λεξικού. Tο λεξικό διατηρεί επίσης για χάρη του χρήστη και λέξεις χρήσιμες και ειδικούς όρους που ήταν σε χρήση στο παρελθόν και που ανάγονται στον 15ον αιώνα ή και νωρίτερα: έτσι υπάρχουν λέξεις σε περιγραφές αρχαιολογικών και καλλιτεχνικών ευρημάτων σε μουσεία, λέξεις που αναφέρονται σε τέτοια ευρήματα στους οδηγούς διαφόρων μουσείων, αρχιτεκτονικοί και οικιστικοί όροι κ.λπ.
Tο πρώτο μεγάλο διεθνές Λεξικό της Kοινής και Kαλλιεργημένης Nέας Eλληνικής (Modern Greek-English Dictionary of the Common and Cultivated Modern Greek) είναι γενικής χρήσεως έργο, στο οποίο: (1) καταγράφονται και ερμηνεύονται λεξιλογικά στοιχεία της νέας ελληνικής, όπως αυτή χρησιμοποιείται μεταξύ των ομογλώσσων στην καθημερινή τους επικοινωνία, γραπτή και προφορική· (2) καταλέγονται επίσης λέξεις που αναφέρονται στις αυξημένες απαιτήσεις της παιδείας, του στοχασμού, των επιστημών (της ειδικής ορολογίας, αλλά φυσικά όχι των πολύ εξειδικευμένων όρων), της διανοητικής και καλλιτεχνικής καλλιέργειας των μέσου επιπέδου μορφωμένων ομογλώσσων, Eλλήνων και Eλληνίδων, και γενικώς του πολιτισμού των με τάση: τη διεύρυνση, την ανάπτυξη και την εξέλιξή του σε ανώτερα επίπεδα· και (3) τεκμηριώνεται για πρώτη φορά η χρήση κάθε λέξης με φράσεις και παρατιθέμενα χωρία από κείμενα επωνύμων νεοελλήνων συγγραφέων. Eίναι λοιπόν «εργαλείο» αντιπροσωπευτικό της γλώσσας της απλής πεζογραφίας, της έντεχνης λογοτεχνίας και της ποιήσεως, των ιστορικών βιβλίων, των δοκιμίων, του επιστημονικού δημοτικού λόγου κλπ. Πρόκειται για την κοινή νεοελληνική γλώσσα και τη λόγια δημοτική.
Ως προς την άρθρωση του λήμματος
1. Στο τυπολογικό μέρος δίνονται οι γραμματικοί τύποι της λέξης, η φωνητική απόδοση του τύπου (λήμματος, entry) και ένας προσδιορισμός: λέξη μιας ή περισσότερων γεωγραφικών περιοχών (regional),[2] λόγιο, ποιητικό κλπ.[3]
2. Στο σημασιολογικό μέρος, στο οποίο δίνονται οι σημασίες και υποσημασίες της λέξης με παράθεση παραδειγμάτων από την κοινή χρήση της γλώσσας (συνήθως φράσεις, παροιμίες κλπ.) και από την πεζογραφία, τα δημοτικά τραγούδια, την έντεχνη ποίηση κλπ.· επίσης καθορίζεται το πεδίο χρήσεως της λέξεως (παιδείας, γεωγραφίας, ιστορίας, αρχαιολογίας, γλωσσολογίας, φιλολογίας, δημοτικής ποιήσεως, θετικών επιστημών, ιατρικής, ανατομίας, ψυχολογίας, φιλοσοφίας, πολιτικών επιστημών, μυθολογίας, θρησκείας, θεάτρου).
3. Στο σύντομο ετυμολογικό τμήμα υποδηλώνεται η προέλευση της λέξης, αν παραδίδεται από τη Μέση Ελληνική, την Κοινή, κλπ., ή αν είναι δάνειο από την καθαρεύουσα ή από άλλη λόγια πηγή, ή ξένο δάνειο (και από ποια γλώσσα).
Και συνεχίζει ο ίδιος:
Kάνοντας την προπαρασκευή κειμένων γι' αποδελτίωση δοκίμασα μεγάλη έκπληξη μπροστά στον καταπληκτικό πλούτο της καλλιεργημένης (ή λόγιας) δημοτικής. Διαβάζοντας με προσοχή κείμενα ποικίλων κατηγοριών και διαφόρων συγγραφέων, για να υπογραμμίζω κάθε λέξη (μαζί με, και μέσα στα, συμφραζόμενά της) και να επισημαίνω χωρία, που έπρεπε να αποδελτιωθούν για το αρχείο του Λεξικού, διαπίστωσα στην πράξη ότι υπάρχει πληθώρα από ελληνικά αντίστοιχα για πολλές λέξεις, πολλούς όρους και πολλές φράσεις, που γνωρίζουμε στις μεγάλες γλώσσες. Συνώνυμα υπάρχουν επίσης σε αφθονία. Aυτό το αναφέρω διότι πράγματι μόνο ο λεξικογράφος, που ασχολείται συστηματικά και εντατικά με το λεξιλόγιο μπορεί να διαπιστώσει το πράγμα σε τέτοια κλίμακα, όχι ο θεωρητικός γλωσσολόγος που επιλέγει εκατό ή πεντακόσιες ή χίλιες λέξεις ως βάση μιας μελέτης του.
1 Βλέπε προηγούμενη σημείωση.
2 Για τον μη ειδικό που ίσως τον ξενίσει η παράθεση λέξεων σημασμένων ως "regional" στο λεξικό αυτό, δηλαδή χρησιμοποιούμενων σε μεγάλες υποδιαιρέσεις του ελληνόφωνου χώρου, σημειώνεται ότι τούτο δικαιολογείται, όταν λεξικογραφείται μια γλώσσα καθοδόν προς την προτυποποίησή της (standardization). Βλέπε και την επόμενη σημείωση.
3 Zgusta, Manual, 187-88: The bigger the dictionary, the more elements of folk speech or of dialects can be taken into consideration. Why should this be so? If the dictionary is not intended to be of a specifically documentary, registering character, it should be as homogeneous as possible. The literary and the cultivated spoken language, and the colloquial language as well, are the most important variants of a language (in the broader sense of this word), because it is in them that the majority of the more important communications take place. This opinion does not militate against lexicographic treatment of folk speech or of dialects; on the contrary: these tasks are of immense value, irrespective of whether they are published separately, in the form of dictionaries of the single dialects or of some proups of them, or of the folk speech, or whether they are published together with the lexicographic treatment of the standard national language. But it is necesary to understand one other thing: a dictionary which contains heterogeneous material, such as, say, the standard national language (mostly its first two levels) plus the dialects cannot be normative in the same degree as a homogeneous dictionary even if it labels the difference in the material by marks, glosses or any other means. This is a very important consideration, primarily when the lexicographer is preparing a dictionary of a language that is beginning to develop its standard national language, because in such a case it is just the effort to establish the norm which is the focus of the lexicographer's attention.
