α. Παρουσίαση

Με τη διδακτική πρόταση επιχειρείται μια εισαγωγή στο μάθημα της Γλωσσικής Διδασκαλίας στην Α΄λυκείου. Η πρόταση βασίζεται στο κείμενο του Τ.Ροντάρι "Η πετρα στη λίμνη", το οποίο παρουσιάζει τη δύναμη της λέξης που μπορεί να προκαλέσει μια ατελεύτητη σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων ξυπνώντας την εμπειρία, τη μνήμη, τη φαντασία και τη σκέψη.

β. Διδακτική πρόταση

Στόχοι

• να κινήσουμε το ενδιαφέρον των μαθητών για το μάθημα της Γλώσσας,
• να δημιουργήσουμε μια οικεία ατμόσφαιρα στην τάξη που θα μας επιτρέψει να γνωρίσουμε καλύτερα τους μαθητές μας και να συνεργαστούμε μαζί τους,
• να ενθαρρύνουμε τους μαθητές να αξιοποιήσουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους παίζοντας με τις λέξεις και πλάθοντας φανταστικές ιστορίες,
• να δώσουμε την ευκαιρία στους μαθητές να αναγνωρίσουν την αξία της φαντασίας και της δημιουργικότητας συζητώντας μαζί τους τις απόψεις του Ροντάρι σχετικά με το θέμα αυτό.

Περιεχόμενο-Διδακτική μεθοδολογία.

Το κείμενο του Ροντάρι μας δίνει την ευκαιρία να εισαγάγουμε τους μαθητές στο Γλωσσικό μάθημα της Α΄ λυκείου με έναν ευχάριστο τρόπο, παίζοντας με τις λέξεις και πλάθοντας φανταστικές ιστορίες. Μπορούμε, λοιπόν, να προτείνουμε στους μαθητές να παίξουν σε ομάδες κάποια από τα παιχνίδια που αναφέρονται στο κείμενο. όπως.πχ. το παιχνίδι με τις συνώνυμες λέξεις, το παιχνίδι με τις λέξεις που σχηματίζουν ομοιοκαταληξία και το παιχνίδι της ακροστοιχίδας. Ανάλογα παιχνίδια είναι αυτά που αναφέρονται στη σ. 304. του βιβλίου "Έκφραση-Έκθεση". με τα οποία οι μαθητές πλάθουν μια συλλογική ιστορία. Παραθέτω τις ασκήσεις:

Χωριστείτε σε ομάδες 4 ατόμων. Το κάθε μέλος της ομάδας πρέπει να περιγράψει :

• ένα πρόσωπο
• ένα χώρο
• ένα αντικείμενο
• μια κατάσταση

Αποφασίστε ποιος θα κάνει ποια από τις περιγραφές. Διαβάστε την περιγραφή σας, και μετά κάντε ο καθένας μια ιστορία που να περιλαμβάνει και τις τέσσερις περιγραφές.

Χωριστείτε σε ομάδες των 6 ατόμων. Έχετε στη διάθεσή σας τις ακόλουθες ερωτήσεις, για να κάνετε μια ιστορία.

• Ποιος ήταν ;
• Πού βρισκόταν ;
• Τι έκανε ;
• Τι είπε ;
• Τι είπε ο κόσμος ;
• Τι έγινε στο τέλος ;

Ο πρώτος της ομάδας απαντά στην πρώτη ερώτηση, ο δεύτερος στη δεύτερη κ.ο.κ., χωρίς όμως να ξέρει ο ένας την απάντηση του άλλου. Ενώστε τις απάντήσεις σας και φτιάξτε μια ιστορία. .Η ιστορία που θα προκύψει μπορεί να είναι κωμική ή εντελώς παράλογη.

Το κείμενο του Ροντάρι μας δίνει λαβή να συζήτησουμε με τους μαθητές το θέμα της φαντασίας και της δημιουργικότητας γενικά και ειδικότερα στην εκπαίδευση.

Μπορούμε να ξεκινήσουμε τη συζήτηση με κάποιες ερωτήσεις κατανόησης και εμβάθυνσης του κειμένου, πχ. Σε τι αποσκοπεί το παιχνίδι "της πέτρας στη λίμνη" που προτείνει ο Ροντάρι; Γιατί ο Ροντάρι αποδοκιμάζει τα τέστ δημιουργικότητας;

Τι εννοεί ο Ροντάρι όταν γράφει ότι "αν το μουσικό χωριό γίνει παραμύθι, δε θα είναι ένα ονειροπόλημα φυγής, αλλά ένας άλλος τρόπος να ανακαλύπτεις ξανά και να αναπαριστάνεις την πραγματικότητα με νέα σχήματα" ;

Στη συνέχεια μπορούμε να δώσουμε στους μαθητές για συζήτηση κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο του Ροντάρι "Η Γραμματική της φαντασίας". Παραθέτω ορισμένα ενδεικτικά αποσπάσματα:

"Η δημιουργικότητα είναι συνώνυμο της "αποκλίνουσας σκέψης", αυτής δηλαδή που έχει την ικανότητα να σπάει συνεχώς τα σχήματα της εμπειρίας. Είναι δημιουργικό ένα μυαλό που πάντα δουλεύει, που πάντα ρωτάει, που ανακαλύπτει προβλήματα εκεί που οι άλλοι βρίσκουν ικανοποιητικές απαντήσεις, που νιώθει άνετα στις ρευστές καταστάσεις, όπου οι άλλοι οσφραίνονται μόνο κινδύνους, που διαθέτει κρίση αυτόνομη και ανεξάρτητη (ακόμα και από τον πατέρα, το δάσκαλο, την κοινωνία), που αρνείται το τυποποιημένο, που καταπιάνεται από την αρχή με τα πράγματα και με τις έννοιες, χωρίς να εμποδίζεται από κομφορμισμούς. Όλες αυτές οι ιδιότητες εκδηλώνονται στη διαδικασία της δημιουργίας. Και αυτή η διαδικασία -άκουσον άκουσον - έχει ένα χαρακτήρα ψυχαγωγικό, πάντοτε, ακόμα και αν έχουμε να κάνουμε με τα "αυστηρά μαθηματικά"

"Η δημιουργική λειτουργία της φαντασίας είναι κοινή στον απλό άνθρωπο, στο θεωρητικό επιστήμονα, στον τεχνικό, Είναι ουσιώδης τόσο για τις επιστημονικές ανακάλυψεις όσο και για τη γέννηση του έργου τέχνης. Είναι ούτε λίγο ούτε πολύ απαραίτητη προυπόθεση της καθημερινής ζωής"

"Αν μια κοινωνία, βασισμένη στο μύθο της παραγωγικότητας (και στην πραγματικότητα του κέρδους) έχει ανάγκη από μισούς ανθρώπους-πιστούς εκτελεστές, επιμελείς εργάτες αναπαραγωγής, πειθήνια όργανα χωρίς βούληση- αυτό σημαίνει ότι είναι άσχημα φτιαγμένη και ότι είναι ανάγκη να την αλλάξουμε. Για να την αλλάξουμε χρειάζονται άνθρωποι δημιουργικοί, που να ξέρουν να χρησιμοποιούν τη φαντασία τους"

Η δημιουργικότητα, λοιπόν, πρέπει να έχει την πρώτη θέση στην εκπαίδευση.

Και ο δάσκαλος μεταμορφώνεται σε "εμψυχωτή". Σε αυτόν που ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα. Δεν είναι πια εκείνος που μεταδίδει μια γνώση έτοιμη, μια μπουκιά κάθε μέρα, που δαμάζει νεαρά άλογα, που εκγυμνάζει φώκιες. Είναι ένας ενήλικος που βρίσκεται με τα παιδιά για να εκφράσει ό,τι καλύτερο έχει, για να αναπτύξει και στον ίδιο τον εαυτό του τις έξεις της δημιουργίας, της φαντασίας, της εποικοδομητικής απασχόλησης σε μια σειρά από δραστηριότητες που τώρα πια θεωρούνται ισότιμες : δραστηριότητες δηλ. που παράγουν έργα ζωγραφικά, πλαστικά, θεατρικά, μουσικά, συναισθηματικά, ηθικά (αξίες, κανόνες συμβίωσης), γνωστικά (επιστημονικά, γλωσσολογικά, κοινωνιολογικά), τεχνικοκατασκευαστικά, αθλητικά, δραστηριότητες που καμιά τους δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως διασκέδαση ή ψυχαγωγία σε σύγκριση με άλλες που θεωρούνται πιο αξιοπρεπείς".

Εργασία για το σπίτι.

Οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν μία από τις παρακάτω γραπτές εργασίες για το σπίτι:

Ρίξτε και σεις μια λέξη στη λίμνη της μνήμης σας και προσπαθήστε να θυμηθείτε "εκείνη τη μέρα που…".

Ένα άλλο παιχνίδι με τις λέξεις που προτείνει ο Ροντάρι στο βιβλίο του "Η Γραμμματική της φαντασίας" είναι αυτό που βασίζεται στο "φανταστικό διώνυμο". Όπως γράφει ο ίδιος " στο "φανταστικό διώνυμο" δεν παίρνουμε τις λέξεις στην καθημερινή τους σημασία, αλλά απελευθερωμένες από τις λεκτικές αλυσσίδες στις οποίες καθημερινά ανήκουν. Είναι "αποξενωμένες", "αποκομμένες από το περιβάλλον τους", ριγμένες η μια εναντίον της άλλης σε έναν ουρανό που δεν έχουν ξαναδεί. Τότε βρίσκονται σε καλύτερες συνθήκες για να δημιουργήσουν μια ιστορία. Ας πάρουμε τώρα εδώ τις λέξεις "σκύλος" και "ντουλάπα". Η πιο απλή διαδικασία για να δημιουργήσουμε μια σχέση μεταξύ τους, είναι να τις συνδέσουμε με μια πρόθεση ή με ένα επίρρημα. Παίρνουμε έτσι διάφορες εικόνες : ο σκύλος με τη ντουλάπα η ντουλάπα για το σκύλο, ο σκύλος πάνω στη ντουλάπα, ο σκύλος μέσα στη ντουλάπα κτλ. Κάθε μια από αυτές τις εικόνες μας δίνει το διάγραμμα μιας φανταστικής κατάστασης".

Επιλέξτε και σεις δυο αποξενωμένες λέξεις και παίξτε το παιχνίδι με το "φανταστικό διώνυμο", για να δημιουργήσετε μια ιστορία.

"Οι υποθέσεις είναι σαν δίχτυα : ρίχνεις το δίχτυ και αργά ή γρήγορα κάτι πιάνεις".

Ο Ροντάρι προτείνει την τεχνική "των φανταστικών υποθέσεων", για να πλάσουμε μια ιστορία. Η τεχνική αυτή στηρίζεται στην ερώτηση :Τι θα συνέβαινε αν…. ; Για να διατυπώσουμε την ερώτηση διαλέγουμε τυχαία ένα υποκείμενο και ένα κατηγόρημα. Η ένωσή τους θα μας δώσει την υπόθεση πάνω στην οποία θα εργαστούμε. Για παράδειγμα : Τι θα συνέβαινε αν ένας κροκόδειλος χτυπούσε την πόρτα σας και σας ζητούσε λίγο μαιντανό;

• Τι θα συνέβαινε αν το ασανσέρ σας γκρεμιζόταν στο κέντρο της γης ;
• Τι θα συνέβαινε αν δεν υπήρχαν σχολεία ;
• Τι θα συνέβαινε αν τα φυτά αποκτούσαν ανθρώπινη φωνή ; κτλ.

Διατυπώστε, λοιπόν, και σεις τη δική σας "φανταστική υπόθεση" και γράψτε μια ιστορία.

Παράλληλη διδασκαλία στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

Το κείμενο του Ροντάρι μας παραπέμπει άμεσα και έμμεσα στο σουρεαλισμό. Όπως γράφει, εξάλλου, και ο ίδιος ορισμένα από τα παχνίδια που προτείνει τα χρησιμοποίησαν οι σουρεαλιστές και για αυτό τα ονομάζει "σουρεαλιστικά γυμνάσματα". Σκόπιμο θα ήταν, λοιπόν, να αναφερθούμε στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο κίνημα του υπερρεαλισμού και ενδεχομένως να διαβάσουμε ορισμένα χαρακτηριστικά ποιήματα, Η συστηματική διδασκαλία των κειμένων υπερρεαλιστικής ποίησης που περιλαμβάνονται στο εγχειρίδιο μπορεί να γίνει αργότερα.

Διδακτικό υλικό

Το διδακτικό υλικό προέρχεται από το βιβλίο "Έκφραση-Έκθεση" τ. Α΄σ.11-17 και σ. 304, καθώς επίσης και από το βιβλίο του Τ, Ροντάρι "Η Γραμματική της φαντασίας", εκδ.Τεκμήριο 1985.

γ. Υποστηρικτικό υλικό

Σχετικά με την αξιοποίηση του κειμένου του Ροντάρι στο μάθημα της Γλωσσικής Διδασκαλίας βλ. το κείμενο του Χ.Τσολάκη "Δραστική η γλώσσα, δραστική και η διδασκαλία της", στον τόμο "Από τα Γράμματα στη Γλώσσα', εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1995