Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <>

Κείμενο 11: Σταυρίδη-Πατρικίου, Ρ., επιμ., 1976. Δημοτικισμός και κοινωνικό πρόβλημα. Αθήνα: Ερμής, σελ. η΄-ια, © Ερμής.

…Η παρέμβαση του Σκληρού στον διαμορφωμένο εθνικό προβληματισμό των δημοτικιστών θα συνίσταται κυρίως στην τοποθέτηση του δημοτικιστικού κινήματος μέσα στα πλαίσια των κοινωνικών κι όχι των εθνικών αγώνων, μια κι η γλώσσα, σαν πνευματικό αγαθό, γίνεται, κατά το Σκληρό, αντικείμενο συγκρουομένων κοινωνικών συμφερόντων. Η ανάλυση, που οδηγεί και σ' αυτή την τοποθέτηση, γίνεται σε δύο επίπεδα: Το ένα αφορά το χαρακτήρα του ίδιου του κινήματος, το δεύτερο, την ιδιαιτερότητα των δημοτικιστών ως προοδευτικών στοιχείων της ελληνικής κοινωνίας. Στο υποθετικό σχήμα που φτιάχνει για την ταξική διάρθρωση στην Ελλάδα -από τη στιγμή που η ταξική συνείδηση θα οδηγήσει στη συσπείρωση εκείνων που υπερασπίζονται κοινά συμφέροντα- περιλαμβάνονται η μεγάλη αλλ' ολιγάριθμη αστική τάξη, η "πλουτοκρατία", οι "μικροί αστοί" κι οι "εργάτες-προλετάριοι". Στον πολιτικό και κοινωνικό αγώνα που θα αναπτυχθεί μεταξύ τους θα προστεθεί κι ο πνευματικός. Είναι η στιγμή, για το Σκληρό, που θα ξεκαθαριστεί και το γλωσσικό ζήτημα. Η "πλουτοκρατία", η οποία χρησιμοποιεί ένα ολόκληρο σύστημα απατηλής ιδεολογίας για να κρατάει το λαό στην κατάσταση της άγνοιας που θα της επιτρέπει να τον εκμεταλλεύεται, θα έχει και κάθε συμφέρον να διαιωνίζει ένα εκπαιδευτικό σύστημα βασισμένο στην καθαρεύουσα που θα αφήνει τη μεγάλη μάζα του λαού έξω από κάθε παιδεία και κάθε συμμετοχή στην εθνική ζωή. Η "αντιπολίτευση", αντίθετα, που θα εκφράζει τα μεσαία στρώματα και την εργατική τάξη, θ' αναγκαστεί να υιοθετήσει τη δημοτική γλώσσα για να επισπεύσει το ξύπνημα και την κινητοποίηση του μεγάλου αυτού τμήματος του λαού, που τη στηρίζει. Το σχήμα κλείνει φυσιολογικά με την επικράτηση της εργατικής τάξης και των συμμάχων της, η οποία έχοντας πια την εξουσία στα χέρια της, θα μπορέσει να επιβάλει και την κρατική ρύθμιση και καθιέρωση της δημοτικής εκπαίδευσης. Η άρρηκτη σχέση ανάμεσα στα συμφέροντα μιας συγκεκριμένης κοινωνικής τάξης και της μορφής της γλώσσας που χρησιμοποιεί είναι, για το Σκληρό, το κλειδί του προβλήματος. Το δημοτικιστικό κίνημα για να μπορέσει επομένως να επιτύχει τους στόχους του, πρέπει να αποκτήσει μια συγκεκριμένη κοινωνική βάση. Να ταυτιστεί δηλαδή με την τάξη εκείνη, της οποίας τα συμφέροντα υπηρετούνται με την υιοθέτηση της δημοτικής για να μπορέσει μέσ' απ' αυτήν ν' ασκήσει την πολιτική πίεση που θα οδηγήσει και στην επικράτηση του δημοτικισμού. Η "ταξικοποίηση" και η "πολιτικοποίηση" του γλωσσικού ζητήματος από το Σκληρό είναι πλήρεις. Η αντίληψη αυτή, της τοποθέτησης δηλαδή της γλώσσας μέσα στο δοσμένο κοινωνικό και πολιτικό οικοδόμημα, το οποίο αναγκαστικά θα εκφράζει και την ιδεολογία που εξυπηρετεί τη συγκεκριμένη τάξη που θ' ασκεί την εξουσία, διευκολύνει οπωσδήποτε μια πρώτη πρόσβαση για την κατανόηση του προβλήματος. Σχηματική, όμως, απογυμνωμένη από τις πολλές αποχρώσεις που παρουσίαζε, στο κοινωνικό πάντα επίπεδο, το γλωσσικό ζήτημα, η αντίληψη χρησιμοποιήθηκε πολύ και μετά το Σκληρό, οδηγώντας πάλι σ' ερωτηματικά κι αδιέξοδα, από τα οποία το κυριότερο είναι η διαπίστωση ότι ιδεολογίες αλληλοσυγκρουόμενες στο πολιτικό, κοινωνικό και εθνικό επίπεδο, υιοθέτησαν το δρόμο της δημοτικής. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την ταξική ανάλυση που κάνει ο Σκληρός, για τους φορείς του δημοτικιστικού κινήματος: Γνωρίζει ότι πρόκειται για μια πρωτοπορία της αστικής τάξης, για "τα καλύτερα, γνωστικότερα, γενναιότερα, και τα μάλλον ενθουσιώδη παιδιά της μπουρζουαζίας μας". Η διαπίστωση είναι άλλωστε γενική. Οι δημοτικιστές φαίνεται νάχουν και καταλάβει και αποδεχτεί ότι η ιδέα τους κινείται για την ώρα σε τέτοια επίπεδα: "Η επαρχία μιλάει πιο καθαρεύουσα απ' την Αθήνα (…) και στην Αθήνα, τα παιδιά των καλών οικογενειών μιλούν περισσότερο δημοτική" γράφει ο Δ. Πετροκόκκινος, την ίδια εποχή, στον Ψυχάρη. Κι ο Σκληρός, εφαρμόζοντας πάλι τα πρότυπα της ευρωπαϊκής ιστορίας όπου "εις όλα τα έθνη η ανεπτυγμένη τάξις και ιδίως η νεολαία ελάμβανε την πρωτοβουλίαν να υποδείξη τα κακώς κείμενα και διοργανώση εκείνα τα στοιχεία της κοινωνίας, τα οποία εθεώρει τα μόνα ικανά προς νέα προοδευτικήν κίνησιν", επισημαίνει σαν τέτοια στοιχεία στον ελληνικό χώρο τους δημοτικιστές. Η αδυναμία του πάλι βρίσκεται στην τοποθέτηση των κοινωνικών αυτών στοιχείων μέσα στα συγκεκριμένα πλαίσια της ελληνικής αστικής τάξης με ρευστά ακόμη τα όριά της και πάντως παγιδευμένης μέσα σε σοβαρά εθνικά προβλήματα. Προβλήματα που αναζωπυρώνει ιδιαίτερα το Μακεδονικό ζήτημα, η εκκρεμής κατάσταση στην Κρήτη και η ανεπάρκεια και ανικανότητα της πολιτικής ηγεσίας να τα αντιμετωπίσει.

Το κύριο, λοιπόν, πρόβλημα που θα θέσει ο Σκληρός, για τους δημοτικιστές, είναι η σύνδεση του γλωσσικού ζητήματος με ταξικά συμφέροντα και η πρακτική λύση που αναγκαστικά θ' απορρέει απ' αυτή την τοποθέτηση: Ο ταξικός, δηλαδή, αγώνας για την επικράτηση της κοινωνικής τάξης, με της οποίας τα συμφέροντα είναι συνυφασμένο και το πνεύμα του δημοτικισμού. Το θέμα για το Σκληρό, είναι θέμα τακτικής: Οι "ακαδημαϊκές συζητήσεις", τακτική που ακολουθούν ως τώρα οι δημοτικιστές, είναι ουτοπική. Ο δρόμος του δημοτικισμού περνάει από το δρόμο της πολιτικής και κοινωνικής αναγέννησης, που θα πραγματοποιηθεί μόνο από νέες κοινωνικές δυνάμεις -την εργατική τάξη και το λαό- που θα προβάλλουν από τη φύση τους και νέα συστήματα αξιών και ιδεών. Ο δρόμος του δημοτικισμού είναι, μ' άλλα λόγια, ο δρόμος του σοσιαλισμού.

Παρ' όλη την επιμονή του Σκληρού και στο βιβλίο του και στ' άρθρα του Νουμά, που θα επακολουθήσουν, η ιδεολογική σύγκρουση, που η άποψη αυτή θα προκαλέσει μέσα στους κόλπους των δημοτικιστών, θ' αποδείξει ότι οι διαφορές που θα γεννηθούν, δεν θάναι διαφορές τακτικής αλλά στρατηγικής. Είναι η στιγμή, που, όπως είπαμε, ο δημοτικισμός θα χρησιμέψει ως όργανο σε ριζικά αντίθετες ιδεολογίες. Σ' αυτό το επίπεδο θα κινηθεί τελικά κι η συζήτηση του Νουμά, που προκαλεί το βιβλίο. Στο επίπεδο δηλαδή της κατεύθυνσης που θα πάρει το δημοτικιστικό κίνημα, ανάλογα με την προσαρμογή του στους κοινωνικούς, πολιτικούς και ιδεολογικούς στόχους, που θα θέσουν οι οπαδοί της σοσιαλιστικής θεωρίας ή οι αντίπαλοί τους. Το περιεχόμενο της τακτικής και ο τρόπος, επομένως, με τον οποίο αντιλαμβάνεται η κάθε πλευρά το νόημα του κινήματος, θα εξαρτηθεί απ' αυτό. Αυτή καθαυτή η έννοια της κοινωνικοποίησης με τις απώτερες, βέβαια, αλλ' αναπόφευκτες πολιτικές προεκτάσεις της, έχει άλλωστε γίνει αποδεκτή από το σύνολο των δημοτικιστών νωρίτερα. Κυρίως από την ώρα που άρχισε η θεώρηση της δημοτικής γλώσσας μέσα από το πρίσμα του εκπαιδευτικού προβλήματος. Τη στιγμή που κυκλοφορεί Το κοινωνικόν μας ζήτημα, το δημοτικιστικό κίνημα, μπαίνει σε μία νέα κρίσιμη φάση, στην οποία η μαρξιστική αντίληψη δεν μπορεί παρά να πλουτίσει την προβληματική του, και, κυρίως, προτείνοντας μιαν άλλη μέθοδο, ν' ανοίξει ένα καινούριο δρόμο για την αντιμετώπιση του εθνικού αδιέξοδου, θεμέλιου λίθου της δημοτικιστικής σκέψης…