Μεταφόρτωση ως PDF Εκτύπωση <^>

2. Τεχνική διάσταση του νέου γραμματισμού

Έκταση κατοχής Η/Υ από τα παιδιά

Από την απάντηση σε σχετικό ερώτημα του ερωτηματολογίου διαπιστώνουμε ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών απαντάει ότι έχει υπολογιστή στο σπίτι (82,4%) έναντι 17,4% που δηλώνει ότι δεν έχει (βλ. πίνακας 2.1.). Τα ποσοστά κατοχής υπολογιστή μπορούν να θεωρηθούν αρκετά υψηλά και συγκλίνουν με διαπιστώσεις και άλλων ερευνών, σύμφωνα με τις οποίες στην Ελλάδα η κατοχή και η χρήση Η/Υ στο σπίτι καθώς και η χρήση του διαδικτύου αυξάνει σημαντικά ανά έτος.

Η κατοχή, ωστόσο, υπολογιστών στην περίπτωση των οικογενειών με παιδιά φαίνεται να είναι σημαντικά υψηλότερη σε σχέση με το γενικότερο ποσοστό που δίνουν οι περισσότερες έρευνες.^[8]

Η γενικότερη αυτή διαπίστωση επιβεβαιώνεται και από την ανάλυση των ΜΠ αλλά και των συνεντεύξεων (από εδώ και στο εξής ΣΥΝ). Εκεί διαπιστώνουμε ακόμη ότι τα παιδιά που δεν έχουν στο σπίτι υπολογιστή, δεν σημαίνει ότι δεν γνωρίζουν να χρησιμοποιούν τον υπολογιστή. Το αντίθετο: όλα τα παιδιά του δείγματος γνωρίζουν τα βασικά στη χρήση των ΤΠΕ και κάποια από αυτά μάλιστα παρακολουθούν φροντιστηριακά μαθήματα για το ECDL και τα πτυχία της Microsoft (π.χ. περίπτωση 17 συνεντεύξεων). Διαπιστώνουμε επίσης ότι υπάρχει η πρόθεση, στις περισσότερες περιπτώσεις για αγορά υπολογιστή στο εγγύς μέλλον. Οι περιπτώσεις ΜΠ 2, 6, 17, 20 ή αντίστοιχα οι ΣΥΝ 8, 13, 23, 26, 28 και 76 των συνεντεύξεων ανήκουν σε αυτές που δεν έχουν υπολογιστή, αλλά ο υπολογιστής είναι και σε αυτές τις περιπτώσεις μέρος της καθημερινότητάς τους. Για τη χρήση του υπολογιστή αξιοποιούν κυρίως τα Ίντερνετ καφέ και τα σπίτια φίλων που διαθέτουν υπολογιστή.

Από τα ποιοτικά στοιχεία της έρευνας προκύπτει ότι το σχολείο διαδραματίζει περιορισμένο σχετικά ρόλο (εκτός του μαθήματος της Πληροφορικής) στην ενίσχυση τεχνολογικών πρακτικών γραμματισμού σε παιδιά που δεν έχουν αυτή τη δυνατότητα στο σπίτι. Είναι ενδεικτικό ότι αναφέρθηκαν δύο μόνο περιπτώσεις συνεντεύξεων (ΣΥΝ 5 και 23) που αξιοποίησαν υπολογιστές που υπάρχουν στη βιβλιοθήκη του σχολείου και μία ακόμη (ΣΥΝ 6) που ανέφερε ότι γίνεται χρήση των Η/Υ της βιβλιοθήκης από άλλους συμμαθητές.

Ενδιαφέρουσες χρήσεις προκύπτουν στο πλαίσιο του μαθήματος της Πληροφορικής. Από την ανάλυση των συνεντεύξεων προκύπτει ότι οι Η/Υ του εργαστηρίου αξιοποιούνται στο μάθημα της Πληροφορικής (σε κάποιες περιπτώσεις), μετά το πέρας της διδασκαλίας, και για τη διεκπεραίωση σχολικών εργασιών (π.χ. ΣΥΝ18, 23, 36, 54 και 56). Οι περισσότεροι αναζητούν πληροφορίες στο διαδίκτυο ή εξασκούνται στο πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένων (π.χ. ΣΥΝ 76). Πιο σπάνια χρησιμοποιούν τους υπολογιστές, για την παρουσίαση μαθητικών εργασιών στην ιστοσελίδα του σχολείου (π.χ. ΣΥΝ 62). Κυρίως όμως, μετά το μάθημα αξιοποιούν τους υπολογιστές για ψυχαγωγικούς λόγους, για πλοήγηση στις αγαπημένες τους σελίδες στο διαδίκτυο (π.χ. ΣΥΝ 2, 7, 10, 11, 13, 17, 23, 43, 54, 68), με το σχετικό κάθε φορά έλεγχο από τον καθηγητή για το ενδεχόμενο επίσκεψης «ακατάλληλων» σελίδων. Σε κάποιες πάλι περιπτώσεις χρησιμοποιούνται ελεύθερα από τα παιδιά, για να κάνουν ό,τι θέλουν (π.χ. ΣΥΝ 28, 49).

Το ζήτημα είναι ενδιαφέρον και χρειάζεται περαιτέρω έρευνα. Από τα δικά μας δεδομένα, που δεν στοχεύουν στη διερεύνηση αυτού του ζητήματος, είναι προφανές ότι λείπει από τα περισσότερα δημόσια σχολεία ένας χώρος, όπου τα παιδιά -κυρίως αυτά που δεν διαθέτουν αυτή τη δυνατότητα στο σπίτι- θα μπορούν να εργάζονται (εντός ή εκτός ωραρίου λειτουργίας). Προκύπτει επίσης ότι μια καλύτερη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου που φαίνεται να υπάρχει στο μάθημα της Πληροφορικής θα βοηθούσε σημαντικά στην πιο δημιουργική αξιοποίηση των υπαρχουσών υποδομών στα σχολεία.

ΤΠΕ και κοινωνικοπολιτισμικές ανισότητες

Στον πίνακα 2.1., όπου αποτυπώνεται ένα υψηλό ποσοστό κατοχής υπολογιστή από τους μαθητές, και στις γενικότερες επισημάνσεις που έγιναν στην προηγούμενη ενότητα, δεν απεικονίζεται όλη η αλήθεια. Ο συσχετισμός με διάφορες μεταβλητές, όπως είναι το φύλο του μαθητή που κατέχει υπολογιστή και ο τύπος του σχολείου στο οποίο φοιτά (δημόσιο - ιδιωτικό), δείχνει ότι το θέμα είναι πιο σύνθετο.

α. Το φύλο φαίνεται να παίζει κάποιο ρόλο ως μεταβλητή στο θέμα της κατοχής υπολογιστή στο σπίτι, όπως προκύπτει από τον παρακάτω πίνακα διασταυρούμενης ταξινόμησης. Από τον πίνακα αυτό διαπιστώνουμε ότι η κατοχή υπολογιστών από τα αγόρια είναι σε υψηλότερο ποσοστό (85,4%) σε σχέση με τα κορίτσια (80%) (διαφορά στατιστικά σημαντική). Πρόκειται για διαπίστωση που επισημαίνεται πολύ συχνά στη βιβλιογραφία και αποτελεί μία από τις πτυχές του αποκαλούμενου συχνά ως 'ψηφιακού χάσματος' (βλ. ανασκόπηση της βιβλιογραφίας), παρότι η διαφορά τείνει να σμικρύνει τα τελευταία χρόνια.

Αξίζει να αναφερθεί ότι από τα τέσσερα (4) παιδιά των μελετών περίπτωσης ΜΠ που δεν έχουν υπολογιστή στο σπίτι τους, τα τρία (3) είναι κορίτσια, ενώ και τα τέσσερα (4) παιδιά φοιτούν σε δημόσια σχολεία. Μάλιστα οι δύο (2) περιπτώσεις διαμένουν σε μη αστικά κέντρα και οι άλλες δύο είναι δίγλωσσα παιδιά. Ανάλογη είναι και η διαπίστωση και από την ανάλυση των συνεντεύξεων. Από τα πέντε παιδιά που δεν έχουν υπολογιστή τα τέσσερα είναι κορίτσια (ΜΠ 8, 13, 23, 28 και 76) και το ένα αγόρι (ΜΠ 26).

β. Στον παρακάτω συγκεντρωτικό πίνακα αποτυπώνεται η κατοχή υπολογιστή σε συνάρτηση με τον τύπο του σχολείου που φοιτούν τα παιδιά (δημόσιο - ιδιωτικό) και το φύλο.

Βλέπουμε ότι ο υπολογιστής στο σπίτι των παιδιών που φοιτούν σε ιδιωτικά σχολεία αποτελεί τον κανόνα· μόνο 1,6% = 12 παιδιά από τα 750 δεν έχουν υπολογιστή στο σπίτι τους. Αντίθετα, σε αρκετά υψηλότερο ποσοστό (20,9%) δεν κατέχουν υπολογιστή παιδιά που φοιτούν στα δημόσια σχολεία, διαφορά που είναι στατιστικά σημαντική. Ανάλογη διαφοροποίηση, με βάση τον τύπο σχολείου, επιβεβαιώνεται και από τις συνεντεύξεις.

Το ζήτημα, ωστόσο, αποκτάει μεγαλύτερο ενδιαφέρον, αν συσχετίσουμε τη μεταβλητή αυτή με το φύλο των παιδιών. Τότε διαπιστώνουμε ότι υπάρχει απόλυτη σχεδόν ισότητα στα ιδιωτικά σχολεία (και μια μικρή υπεροχή των κοριτσιών!), κάτι που δεν ισχύει στα δημόσια. Συγκεκριμένα, τα αγόρια έχουν υπολογιστή στο σπίτι στα δημόσια σχολεία σε ποσοστό 82,5% έναντι 75,9 των κοριτσιών. Τα αγόρια υπερέχουν στην κατοχή Η/Υ, όπως διαπιστώθηκε, και στις συνεντεύξεις και στις μελέτες περιπτώσεων (αναφέρθηκε σχετικά και παραπάνω). Αντίθετα, στα ιδιωτικά σχολεία δεν υπάρχει διαφορά στην κατοχή υπολογιστή με μεταβλητή το φύλο, αφού έχει υπολογιστή στο σπίτι το 98,1% των αγοριών και το 98,7% των κοριτσιών.

Ο συσχετισμός των μεταβλητών που ορίστηκαν εδώ, όπως αποτυπώνεται στον πίνακα 2.3., δείχνει ότι δεν είναι αποκλειστικά θέμα φύλου η κατοχή υπολογιστή, αλλά πιο σύνθετο ζήτημα, που έχει σχέση με το πώς αντιμετωπίζεται το φύλο από τα διάφορα κοινωνικά στρώματα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οικογένειες που ανήκουν στα μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα θεωρούν το ίδιο απαραίτητο τον υπολογιστή στο σπίτι, ανεξάρτητα από το φύλο του παιδιού τους.

Οι διαπιστώσεις αυτές ενισχύονται και από τις ποιοτικές αναλύσεις των δειγμάτων μας. Και εκεί είναι εμφανές ότι η παρουσία (π.χ. ΜΠ 1, 9, 22) ή απουσία (π.χ. ΜΠ 2, 6, 17) Η/Υ από το σπίτι συνδέεται με το κοινωνικοοικονομικό και μορφωτικό status της οικογένειας και τη δική τους εξοικείωση με τις ΤΠΕ. Φαίνεται ότι σε οικογένειες με μεγαλύτερη οικονομική άνεση, με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο και 'καλύτερα' επαγγέλματα οι Η/Υ θεωρούνται σε μεγαλύτερο ποσοστό ως κάτι δεδομένο (π.χ. ΜΠ 1, 9).

Μητρική γλώσσα του παιδιού και υπολογιστής

Η ανωτέρω διαπίστωση επιβεβαιώνεται και από πολλές άλλες διασταυρώσεις που μπορούν να γίνουν στο ερωτηματολόγιο. Συσχετίσαμε, για παράδειγμα, τη γλώσσα ομιλίας των παιδιών στο σπίτι με την κατοχή υπολογιστή. Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι για τα παιδιά που έχουν ως μητρική τους γλώσσα την ελληνική, κάποια ευρωπαϊκή ή το συνδυασμό ελληνικής με ευρωπαϊκή (π.χ. Αγγλικά, Γαλλικά, Ιταλικά κλπ.), η ύπαρξη υπολογιστή στο σπίτι είναι κάτι πιο αυτονόητο, σε σχέση με τα παιδιά που έχουν ως γλώσσα ομιλίας στο σπίτι κάποια γλώσσα μετανάστευσης ή το συνδυασμό ελληνικής με κάποια γλώσσα μετανάστευσης. Τα παιδιά που έχουν ως γλώσσα ομιλίας στο σπίτι, για παράδειγμα, την ελληνική έχουν υπολογιστή σε ποσοστό 83,5%, ενώ την αλβανική σε ποσοστό 62,5%. Το αποτέλεσμα είναι στατιστικά σημαντικό.

Όπως όμως επισημάνθηκε και με τις άλλες μεταβλητές που εξετάσαμε παραπάνω (φύλο), θα ήταν λάθος να προσεγγίσουμε το θέμα αποκλειστικά από την οπτική της μητρικής γλώσσας. Αντίθετα, η μητρική γλώσσα αποτελεί μία ακόμη σημαντική πτυχή της σύνθετης κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας εντός της οποίας επιβάλλεται να ερμηνευτεί το θέμα της κατοχής ή μη υπολογιστών από τα παιδιά. Ας μην παραβλέπουμε ότι τα παιδιά με γονείς μετανάστες υπάρχει ισχυρό ενδεχόμενο να μην έχουν δικό τους Η/Υ για λόγους πρωτίστως οικονομικούς.

Αριθμός υπολογιστών στο σπίτι των παιδιών και χρόνος χρήσης

Οι ίδιες λίγο πολύ κοινωνικές μεταβλητές παίζουν ρόλο και στον αριθμό των υπολογιστών που υπάρχουν σε κάποιο σπίτι, αλλά και στο χρόνο που οι υπολογιστές βρίσκονται στο σπίτι, γεγονός που προσδιορίζει σημαντικά και την εμπειρία των παιδιών στη χρήση τους.

Το θέμα του αριθμού των υπολογιστών που υπάρχουν στο σπίτι του κάθε παιδιού συναρτάται άμεσα με πολλές άλλες κοινωνικές, οικονομικές και μορφωτικές παραμέτρους. Αυτό είναι εμφανές αν συσχετίσουμε τον αριθμό των Η/Υ με τη δουλειά του πατέρα, τον τύπο του σχολείου στο οποίο φοιτούν οι μαθητές, το επίπεδο εκπαίδευσης των γονιών κλπ. Θα δώσουμε στη συνέχεια κάποια ενδεικτικά αποτελέσματα.

Από τον έλεγχο διαπιστώνουμε ότι η δουλειά του πατέρα είναι μία μεταβλητή με σημαντικό ρόλο στον αριθμό των υπολογιστών που υπάρχουν σε κάθε σπίτι: σε οικογένειες στις οποίες ο πατέρας είναι επιστήμονας ή επιχειρηματίας οι υπολογιστές είναι δύο ή τρεις σε ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό σε σχέση με τις υπόλοιπες επαγγελματικές ομάδες. Ας δούμε κάποια παραδείγματα: το ποσοστό των παιδιών με περισσότερους από δύο υπολογιστές που έχουν γονείς επιστήμονες είναι συνολικά 49,3% (άθροιση του ποσοστού για τους δύο και τους τρεις Η/Υ), και αυτών με γονείς επιχειρηματίες 56,8%. Αντίθετα, στα παιδιά των βιομηχανικών εργατών και των ειδικευμένων τεχνιτών είναι 16,6% και 33,8%, αντίστοιχα. Οι διαφορές είναι στατιστικά σημαντικές.

Παρόμοια εικόνα παρουσιάζεται στις συνεντεύξεις με στενή σχέση ανάμεσα στο επάγγελμα του πατέρα και τον αριθμό Η/Υ στο σπίτι. Χαρακτηριστικές είναι οι ΜΠ 5 ,16 και 38, στις οποίες έχουμε χρήση τριών Η/Υ από την οικογένεια, σταθερών και φορητών. Στις περιπτώσεις αυτές και οι δύο γονείς έχουν πανεπιστημιακή μόρφωση με καλή γνώση των ΤΠΕ (τουλάχιστον ο ένας από τους δύο). Ανάλογα συμπεράσματα προκύπτουν και από την επεξεργασία των μελετών περίπτωσης. Πιο χαρακτηριστική είναι η ΜΠ 9, ενός μαθητή ιδιωτικού σχολείου. Ο πατέρας του είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος και η μητέρα του απόφοιτη πανεπιστημίου, με μεταπτυχιακές σπουδές. Ήδη από τα πρώτα χρόνια, που διαδόθηκε η χρήση Η/Υ και στην Ελλάδα, η οικογένεια προέβη στην αγορά του. Στο σπίτι υπάρχουν: ένας Η/Υ στο δωμάτιο που είναι για παιχνίδι (χρησιμοποιείται από όλα τα παιδιά), ένας φορητός Η/Υ στο δωμάτιο του παιδιού που μελετήθηκε και οι προσωπικοί Η/Υ που διαθέτουν οι γονείς. Η μητέρα είναι πάντοτε παρούσα όταν τα παιδιά της 'μπαίνουν' στο διαδίκτυο. Άλλωστε, η πλοήγηση στο διαδίκτυο γίνεται από τον δικό της Η/Υ και με την καθοδήγησή της.

Αν προσεγγίσουμε το ίδιο θέμα από την οπτική του σχολείου στο οποίο φοιτούν τα παιδιά, είναι εμφανές από τον παρακάτω πίνακα, αλλά και από τις ποιοτικές αναλύσεις της έρευνας, ότι τα παιδιά των ιδιωτικών σχολείων έχουν σε μεγαλύτερα ποσοστά περισσότερους από έναν Η/Υ στο σπίτι. Η διαφορά είναι και εδώ σημαντική από άποψη στατιστική.

Οι ίδιες διαπιστώσεις ισχύουν και για το χρονικό διάστημα που οι υπολογιστές υπάρχουν στο σπίτι, σχετίζεται επομένως εμμέσως με την έκταση της χρήσης τους από τα παιδιά. Ο συσχετισμός με άλλες μεταβλητές, όπως επάγγελμα του πατέρα, γλώσσες ομιλίας στο σπίτι, σχολείο φοίτησης του μαθητή (δημόσιο - ιδιωτικό), μας δείχνουν ότι ο χρόνος κατοχής υπολογιστών στο σπίτι σχετίζεται σε σημαντικό βαθμό με το κοινωνικό, οικονομικό και μορφωτικό οικογενειακό επίπεδο. Δίνουμε στη συνέχεια ένα ενδεικτικό παράδειγμα (πίνακας 2.5.) με το σχολείο στο οποίο φοιτούν τα παιδιά. Είναι εμφανές από τον ίδιο πίνακα ότι τα παιδιά που φοιτούν σε ιδιωτικά σχολεία έχουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα υπολογιστή στο σπίτι (στατιστικά σημαντική διαφορά).

Χώρος εκμάθησης του υπολογιστή

Ενδιαφέρον για πολλούς λόγους έχει η καταγραφή του χώρου που τα παιδιά εξοικειώνονται με τη χρήση των υπολογιστών. Από τις απαντήσεις του ερωτήματος αυτού στο ερωτηματολόγιο διαπιστώνουμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών δηλώνει ότι έμαθε να χρησιμοποιεί τον Η/Υ στο σπίτι (59,4%) και ακολουθούν κατά σειρά το σχολείο (40,5%), το φροντιστήριο (15,7%), το σπίτι κάποιου φιλικού προσώπου (14,5%) και το Ίντερνετ καφέ (13,5%).

Οι περισσότεροι μαθητές στις συνεντεύξεις δηλώνουν ότι η πρώτη επαφή με τον Η/Υ έγινε στο σπίτι με ερασιτεχνική προσπάθεια να μάθουν βασικές λειτουργίες ή να παίξουν παιχνίδια. Στην πλειοψηφία τους μάλιστα δηλώνουν τη βοήθεια κάποιου μεγαλύτερου αδερφού ή συγγενή, θείου/ας και ξαδέρφου/ης (π.χ. ΣΥΝ 6, 11, 15, 18, 67 ή αντίστοιχα ΣΥΝ 14,19, 48, 74). Σε μερικές περιπτώσεις η βοήθεια έρχεται από κάποιον φίλο (π.χ. ΣΥΝ 3, 9, 46) ή από τους γονείς που παροτρύνουν και βοηθούν στην εκμάθηση (όπως χαρακτηριστικά στη ΣΥΝ 16 στην οποία ο πατέρας θέλοντας να «μυήσει» το παιδί στους Η/Υ από έξι χρονών ασχολήθηκε μαζί του παίζοντας παιχνίδια).

Οι περισσότεροι από αυτούς τους μαθητές ξεκίνησαν μόνοι τους στο σπίτι την εκμάθηση Η/Υ και συμπλήρωσαν τις βασικές γνώσεις τους στο σχολείο. Μαζί λοιπόν με το επίσης υψηλό ποσοστό μαθητών που δηλώνουν ότι έμαθαν να χρησιμοποιούν Η/Υ για πρώτη φορά στο σχολείο καταδεικνύεται ότι το σχολείο και το σπίτι λειτουργούν συνδυαστικά και συμπληρωματικά στην εκμάθηση Η/Υ (π.χ. ΜΠ 13, 16, 20, 21, 22).

Στις περιπτώσεις, επίσης, που οι μαθητές δηλώνουν ότι έμαθαν Η/Υ στο φροντιστήριο παρατηρείται ότι αυτό συνέβη σε μικρή ηλικία λόγω απόφασης των γονιών, κυρίως της μητέρας (π.χ. ΣΥΝ 2 και 4 από Ε΄ και Γ΄ Δημοτικού, ΜΠ 1 και 9, από τα προνήπια).

Η εκμάθηση Η/Υ μπορεί να συμβεί και σε άλλους χώρους, όπως Ίντερνετ καφέ (π.χ. ΜΠ 6) ή φιλικό και συγγενικό σπίτι (π.χ. ΜΠ 3, 12). Αξιοσημείωτες όμως είναι οι περιπτώσεις όπως η μαθήτρια με κωδικό ΣΥΝ 17 που δηλώνει ως χώρο εκμάθησης τη Δημοτική Βιβλιοθήκη, χωρίς καμιά βοήθεια και κατά τη διάρκεια του Δημοτικού, και ο μαθητής στη ΣΥΝ 71 που έμαθε μόνος του στο σπίτι τις βασικές λειτουργίες του Η/Υ χρησιμοποιώντας ένα βοηθητικό βιβλίο.

Αν θελήσουμε να δούμε αναλυτικότερα τη συμβολή του σχολείου στην εξοικείωση με τις ΤΠΕ, θα δούμε ότι αυτή παραμένει σημαντική και για τους δύο τύπους παρεχόμενης εκπαίδευσης (δημόσιο και ιδιωτικό) με παραπλήσια ποσοστά (κοντά στο 40%).

Από την ποιοτική ανάλυση διαπιστώνουμε ότι είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος του κοινωνικού δικτύου στο ζήτημα αυτό. Πολλά παιδιά μαθαίνουν από τα μεγαλύτερα αδέλφια τους (π.χ. ΜΠ 3, 5), άλλα από τους γονείς (π.χ. ΜΠ 11, 13), άλλα από φίλους ή φίλες (π.χ. ΜΠ 12, 17) και κάποια μόνα τους με τη μέθοδο της δοκιμής και πλάνης (π.χ. ΜΠ 16).

Συμπεράσματα

Ένα πρώτο συμπέρασμα που προκύπτει από την επεξεργασία των ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων αυτής της ενότητας είναι ότι ο υπολογιστής είναι ένα μέσο που οι οικογένειες που ζουν στην Ελλάδα και έχουν παιδιά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση επιδιώκουν να έχουν στο σπίτι τους. Έτσι, το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό των νοικοκυριών έχουν υπολογιστή στο σπίτι, ανεξάρτητα αν έχουν αγόρι ή κορίτσι, αν γνωρίζουν ή όχι να χρησιμοποιούν οι γονείς Η/Υ.

Από τα αποτελέσματα φαίνεται επίσης ότι οι υπολογιστές στις οικογένειες αυτές είναι σχετικά πρόσφατο απόκτημα και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό έχει στενή σχέση και με την ηλικία στην οποία βρίσκονται τα παιδιά τους. Μια ισχυρή ένδειξη από τα δεδομένα αυτά είναι ότι οι ελληνικές οικογένειες συνδυάζουν τον υπολογιστή με το σχολείο και την περαιτέρω πρόοδο του παιδιού τους, γι' αυτό και φροντίζουν να αγοράζουν υπολογιστή σε σημαντικό ποσοστό με την είσοδο των παιδιών τους στο Γυμνάσιο. Προκύπτει επομένως ότι η εξοικείωση με τον κόσμο των ΤΠΕ (σε συνδυασμό με τα αγγλικά ως ξένη γλώσσα) αποτελούν για τις ελληνικές οικογένειες απαραίτητα εφόδια - προσόντα για το μέλλον των σημερινών εφήβων. Η στάση των μαθητών για τους Η/Υ δεν διαφοροποιείται από των γονιών τους, στις περισσότερες δε περιπτώσεις ταυτίζεται ακόμη και η ρητορική τους για το θέμα.

Ένα τρίτο συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η ύπαρξη και ο αριθμός των υπολογιστών είναι μεταβλητές που γίνονται καλύτερα κατανοητές στο πλαίσιο της σύνθετης κοινωνικής, μορφωτικής και οικονομικής διαστρωμάτωσης. Έτσι, σε οικογένειες με μεγαλύτερη οικονομική άνεση, με υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο και με 'καλύτερα' επαγγέλματα οι υπολογιστές θεωρούνται σε μεγαλύτερο ποσοστό ως κάτι δεδομένο. Ρόλο φαίνεται να παίζει και το είδος αστικού κέντρου στο οποίο ζουν τα παιδιά· οι οικογένειες που ζουν στα μεγάλα αστικά κέντρα έχουν σε μεγαλύτερο ποσοστό υπολογιστές στο σπίτι. Όπως αποκαλύπτουν μάλιστα κάποιες συνεντεύξεις παιδιών που κατοικούν σε μη αστικές περιοχές (χωριά) είναι αισθητή η έλλειψη Η/Υ από τον τόπο τους και θα επιθυμούσαν τη λειτουργία τουλάχιστον ενός Ίντερνετ καφέ (11) και όταν υπάρχει σε κάποιο σπίτι υπολογιστής, αυτό γίνεται κέντρο συνάντησης για τους εφήβους (6).

Ένα τέταρτο συμπέρασμα έχει σχέση με το χώρο, όπου τα παιδιά εξοικειώνονται με τους υπολογιστές. Φαίνεται ότι αυτό δεν συμβαίνει σε έναν μόνο χώρο, αλλά σε πολλούς. Ενδιαφέρον είναι επίσης το γεγονός ότι η εξοικείωση με τον υπολογιστή πραγματοποιείται σε μεγαλύτερο ποσοστό στο σπίτι και δευτερευόντως στο σχολείο, ενώ ακολουθούν συνδυαστικά ή συμπληρωματικά το φροντιστήριο και το Ίντερνετ καφέ.

Ένα πέμπτο συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι υπάρχει άμεση συνάρτηση στα ποσοστά κατοχής υπολογιστή με τη γλώσσα ομιλίας στο σπίτι. Στα παιδιά που οι γονείς τους μιλούν την ελληνική ή κάποια άλλη 'ισχυρή' γλώσσα οι υπολογιστές υπάρχουν σε μεγαλύτερα ποσοστά σε σχέση με παιδιά που μιλούν κάποια από τις γλώσσες μετανάστευσης.

Γενικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα ως τώρα δεδομένα δείχνουν ότι το θέμα της κατοχής ή όχι υπολογιστή είναι ένα σύνθετο ζήτημα που έχει άμεση σχέση με τη συνολικότερη οικονομική, εκπαιδευτική, κοινωνική κλπ. θέση της οικογένειας. Επομένως, συνδέεται άμεσα με το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, όπου το παιδί κοινωνικοποιείται, και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του πολιτισμικού κεφαλαίου που κληρονομεί.