Ε. Κριαράς: ΤΑ ΝΕΑ 5/11/1996

Ο Ε. Κριαράς είναι ακαδημαϊκός, ομότιμος καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Αποδοχή της γλωσσικής πραγματικότητας

Από τη «Γραμματική της νέας ελληνικής» που συντάσσεται με τη διεύθυνση των καθηγητών Χρ. Κλαίρη και Γ. Μπαμπινιώτη παρέχεται σήμερα στη δημοσιότητα το πρώτο κεφάλαιο που αναφέρεται στο όνομα της νέας ελληνικής. Η Γραμματική αυτή, συγκροτημένη με βάση τις νεότερες γλωσσολογικές κατευθύνσεις, έρχεται μετά τη συστηματική Γραμματική του Μανόλη Τριανταφυλλίδη όχι να την αντικαταστήσει (η τελευταία αυτή μπορεί ακόμη να προσφέρει τις υπηρεσίες της), αλλά να συμβάλλει και αυτή σε μια καλύτερη χρήση της νέας μας γλώσσας. Όταν θα συμπληρωθεί το έργο, θα μπορεί να χαρακτηριστεί αληθινό απόκτημα για τη γλώσσα μας, αν εικάσομε από την πληρότητα και την ποιότητα του μέρους που μας παρέχεται σήμερα. Ευχαρίστως διαπιστώνομε ότι οι συντάκτες του έργου βρίσκονται μέσα στο πνεύμα του σημερινού ορθόδοξου δημοτικισμού. Ακόμη πιο ευχάριστο είναι το γεγονός ότι ένας από τους συγγραφείς, που παλαιότερα υποστήριζε απόψεις που πολύ απομακρύνονταν από τα διδάγματα του καλώς εννοούμενου δημοτικισμού, σήμερα αποδέχεται τη γλωσσική σ' εμάς πραγματικότητα. Και το μονοτονικό σύστημα, που καθιερώθηκε στη γραφή της γλώσσας μας εδώ και δεκατέσσερα χρόνια, γίνεται αποδεκτό και χρησιμοποιείται σ'αυτήν -παράλληλα με μια απλή επιμέρους πρόταση συγγραφέων. Αυτή δεν είναι καθόλου αδιανόητη, μολονότι τις περισσότερες φορές που θα μπορούσε να εφαρμοστεί θα βάρυνε το κείμενό μας με ένα περιττό σημάδι. Ικανοποιεί, επίσης, το γεγονός ότι η γραμματική στηρίζεται και στο γραπτό και στον προφορικό σύγχρονο λόγο. Η Γραμματική δεν ακολουθεί τη μέθοδο των παραδοσιακών γραμματικών. Δεν εξετάζονται τα μέρη του λόγου αποχωρισμένα (εκτός από το όνομα και το ρήμα που αποτελούν βασικά συστατικά του λόγου). Ξεκινούν οι συγγραφείς από έννοιες επικοινωνίας παρέχοντας πιο συγκεντρωτική εικόνα του γλωσσικού φαινομένου. Η διάρθρωση του υλικού γίνεται κατά τρόπον ώστε το βοήθημα να χρησιμοποιείται εύκολα και από τον ειδικό επιστήμονα και από το γενικό αναγνώστη. Σ' αυτό βοηθούν και οι πίνακες του εγχειριδίου.

Το όνομα εξετάζεται από όλες τις πλευρές: λ.χ. τι είναι όνομα, τι συνδυασμούς μπορεί να δεχτεί το μορφολογικό του σύστημα, κλπ. Ιδιαίτερο κεφάλαιο δικαιολογημένα αναφέρεται στα θηλυκά ουσιαστικά (σελ. 24). Εδώ τα πράγματα γίνονται συζητήσιμα, γιατί, όπως δέχονται και οι συγγραφείς, παρουσιάζονται ορισμένες ιδιαιτερότητες. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το πώς σχηματίζονται τα θηλυκά ορισμένων επαγγελματικών (συγγραφέας, γραμματέας κλπ.). Λύση δεν είναι να δεχτούμε τα: η συγγραφέας, η γραμματέας, κ.τ.ό., και να «βολέψομε» τα πράγματα υποστηρίζοντας ότι η γενική των ουσιαστικών αυτών πρέπει να είναι η αρχαϊστική: της συγγραφέως, κ.ο.κ. (για να αποφύγομε την τερατώδη γενική της συγγραφέας με υπονοούμενη ονομαστική, εξίσου αποκρουστική: η συγγραφέα), όπως προτείνουν οι συγγραφείς. Για να είμαστε συνεπείς με μιαν αρχή που τη δέχονται και αυτοί (σελ. 15), πρέπει να αποκρούσομε την ονομαστική: η συγγραφέας και επιπροσθέτως ή να προτείνομε και για την ονομαστική τον αρχαϊστικό τύπο σε -εύς (συγγραφεύς, γραμματεύς) ή να προτείνομε τον κανονικά σχηματιζόμενο θηλυκό τύπο σε -ισσα (συγγράφισσα, γραμμάτισσα), για τον οποίο υπάρχουν και παλαιότερα γραπτά παραδείγματα, αυθόρμητα μάλιστα, διατυπωμένα, όπως έδειξα σε παλιότερο δημοσίευμά μου. Αντιπαρατηρώ στους συγγραφείς ότι τα: η συγγραφέας, η γραμματέας δεν έχουν αντίστοιχα τα: η γιατρός, η δικηγόρος (που βέβαια γίνονται από όλους δεκτά, γιατί θηλυκή κατάληξη -ος και -ός υπάρχει στη γλώσσα μας σε αρχαϊστικές έστω λέξεις: εγκύκλιος, έξοδος, οδός, η συνοδός). Σημειώνω ακόμη ότι το: η δικαστής, η βουλευτής δεν είναι ανεκτά. Μνημονεύονται μάλιστα παλαιά δικάστρια (και σε λαϊκά κείμενα: δικάστρα και νεότερο: δικαστίνα) και βουλεύτρια. Πρέπει, πάντως, να πω, ότι δεν επιδοκιμάζω την τακτική των συγγραφέων να ανέχονται αναμφισβήτητα λάθη όπως τα παραπάνω, που γίνονται σήμερα και δεν παίζουν δημιουργικό ρόλο στο γλωσσικό ζήτημα. Τα ανέχονται παραβιάζοντας την αρχή που οι ίδιοι έθεσαν (σελ. 15). Γράφουν ότι το άρθρο και το επίθετο «οφείλουν να συμφωνήσουν με το γένος του ονόματος που προσδιορίζουν». Γιατί να μην συμφωνήσει και το ουσιαστικό; Σε ελάχιστες περιπτώσεις διαφωνώ σε λεπτομερειακά ορθογραφικά ζητήματα. Δε χρειάζεται όμως να γίνει γι' αυτές εδώ ιδιαίτερος λόγος. Σωστά παρατηρείται ότι στη νέα ελληνική η δοτική «έχει λειτουργικά αντικατασταθεί, απαντά όμως παγιωμένη σε στερεότυπες εκφράσεις» (σ. 41).

Επιφυλάσσομαι να γράψω αλλού εκτενέστερα και εύχομαι γρήγορη την ολοκλήρωση του έργου.