ΕΠΙΛΟΓΕΣ
Albert Debrunner
O Σχηματισμός των λέξεων στην Αρχαία Ελληνική
στ) Το θεματικό ή συνδετικό φωνήεν
§ 10. Ήδη στα ινδοευρωπαϊκά πριν από την κατάληξη σε ορισμένους χρόνους πολύ μεγάλου αριθμού ρημάτων υπήρχε ένα φωνήεν o ή με μετάπτωση e, που όμως δεν ήταν άρρηκτα συνδεμένο με το ριζικό τμήμα· πρβ. λέγ-ο-μεν, λέγ-ε-τε αλλά *λεγ-σω > λέξω.[12] Ως εκ τούτου θεωρήθηκε ιδιαίτερο στοιχείο για τον σχηματισμό τύπων και ονομάστηκε "θεματικό" ή "συνδετικό φωνήεν" (ή "διαμορφωτικό φωνήεν"). Είναι βέβαιο ότι σε μερικές ρίζες αποτελούσε αρχικά την ιδιαίτερη απόληξη. Δεν έχει, όμως, διευκρινιστεί η σχέση του με τα o / e των ονοματικών θεμάτων που σχηματίζουν στα αρχαία ελληνικά (και στα λατινικά) τη δεύτερη κλίση· πρβ. λέγο-μεν και λόγο-ς (§ 280). Αντίθετα, στα αρχαία ελληνικά χωρίς αμφιβολία το φωνήεν -ο- απέκτησε σε όλο και μεγαλύτερη έκταση τη λειτουργία ενός βοηθητικού μέσου για τον σχηματισμό λέξεων τόσο στη σύνθεση (§ 129 , 143) όσο και στην παραγωγή (§ 323 , 361 , 364 κεξ.).
12 Σ.τ.ε. γ - σ δίνουν ξ, δηλαδή [g- s] δίνουν [ks]. (Δες στο Παράρτημα για την προφορά.) Πρόκειται για αφομοίωση ηχηρότητας: Το ηχηρό [g] τρέπεται στο αντίστοιχο άηχο [k] πριν από το άηχο [s]. Στα νέα ελληνικά, για το αντίστοιχο φαινόμενο, π.χ. ανοίγω - ανοίξω, πρέπει εκτός από την αφομοίωση ηχηρότητας να υποθέσουμε και την ανομοίωση του τρόπου άρθρωσης: Το εξακολουθητικό σύμφωνο τρέπεται σε κλειστό πριν από το εξακολουθητικό [s], που είναι το κλιτικό μόρφημα του συνοπτικού θέματος στο ρήμα, και έτσι καταλήγουμε στο σύμπλεγμα [ks] (γράφεται ξ).
