ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ

Οι θεοί μεταμορφώνουν, χαρίζουν τη νιότη, επιλέγουν ποιους θα καταστήσουν αθάνατους. Ο Ενδυμίωνας ζήτησε από τον Δία να του χαρίσει τη νιότη μέσα σε έναν αιώνιο ύπνο, η Ηώς να καταστήσει αθάνατο τον Τιθωνό, μόνο που λησμόνησε να του ζητήσει και την αιώνια νιότη. Αθανασία και νιότη υποσχέθηκε η Καλυψώ, που ενίοτε θεωρείται μάγισσα, στον Οδυσσέα. Την αθανασία επιδίωξαν η Θέτιδα για τον Αχιλλέα και η Δήμητρα για τον Τριπτόλεμο, αλλά δεν το πέτυχαν εξαιτίας της άκαιρης επέμβασης των γονιών τους, του θνητού Πηλέα στην περίπτωση του Αχιλλέα, της Μετάνειρας στη δεύτερη περίπτωση· αποτυχημένη υπήρξε και η προσπάθεια της Μήδειας να πετύχει την αθανασία για τα παιδιά που απέκτησε με τον Ιάσονα. Οι μεταμορφώσεις θνητών σε αστερισμούς, σε ζώα, φυτά, έντομα είναι επίσης συχνές.

Ό,τι επιδιώκουν οι δύο γυναίκες/μάγισσες, η Κίρκη και η Μήδεια το καταφέρνουν χωρίς κόπο και διαμεσολάβηση οι θεοί. Αντίθετα, εκείνες χρησιμοποιούν βότανα, αλοιφές, που παρασκευάζουν από φυτά, και για τα οποία όμως υπάρχει αντίδοτο, που σημαίνει ότι τα αποτελέσματα δεν είναι μόνιμα. Βότανα χρησιμοποιεί και η Ελένη, για να απαλύνει τη θλίψη και τον θρήνο των ανθρώπων:

 

Τότε άλλο η θεογέννητη σοφίστηκε η Ελένη.

Κρυφά βοτάνι στο κρασί που πίνανε τους ρίχνει,

πόσβηνε πόνους και καημούς και τα πικρά φαρμάκια.

Μες στο ποτήρι ανάμιχτο σαν το ᾽πινε κανένας,

όλη τη μέρα δεν μπορούν τα δάκρυα να του τρέχουν,

κι αν πέθαινε ο πατέρας του κι η μάνα του, κι εμπρός του

σφαγμένο αν έβλεπε αδερφό και γιο του αγαπημένο.

Τέτοια βοτάνια μαγικά είχε του Δία η κόρη,

παρμένα απ' την Πολύδαμνα του Θώνα τη γυναίκα

στην Αίγυπτο, όπου η πλούσια γης βγάζει ανακατωμένα

άλλα βοτάνια ωφέλιμα κι άλλα θανατηφόρα.

Καθένας είναι εκεί γιατρός σοφός κι απ' όλους πρώτος,

γιατί τον Παίονα αρχικό προπάτορά τους έχουν.

(Οδ., δ 219-232, μετ. Ζ. Σιδέρης)^[7]

 

Επιπλέον, τα αποτελέσματα που πετυχαίνουν είναι πρόσκαιρα και ενίοτε υπάρχει και το αντίδοτο που εξουδετερώνουν τα μάγια τους.

Το χαρακτηριστικό όλων αυτών των μαγισσών/θεαινών είναι ότι κατοικούν ή κατάγονται από την περιφέρεια του ελληνικού κόσμου, αποκομμένες από τον κόσμο των θεών, σε νησιά (Καλυψώ) ή περιοχές που εκλαμβάνονται ως νησιά (Κίρκη), από περιοχές που θεωρούνται βάρβαρες (Κολχίδα). Και όπως οι Ερινύες, θεότητες χθόνιες και σκληρές, μετατρέπονται σε Ευμενίδες, σε φωτεινές θεότητες που τιμώνται, και δεν πρέπει οι άνθρωποι να λησμονούν να τις τιμούν, γιατί αλλιώς μετατρέπονται ξανά σε Ερινύες, έτσι και οι γυναίκες αυτές, θεές πανίσχυρες, με χθόνιες ιδιότητες, με δικαιοδοσία ζωής και θανάτου, εκπίπτουν σταδιακά σε νύμφες, σε αποκομμένες θεότητες, σε γυναίκες μάγισσες που συνιστούν απειλή για τον κόσμο των ανδρών, πόσο μάλλον που αυτοί εμφανίζονται ενίοτε να τις έχουν ανάγκη για την επίτευξη των στόχων τους.

Όσο για τους ανθρώπους, οι ανασκαφές δεν παύουν να φέρνουν στο φως ενδείξεις τελετουργιών που θυμίζουν σύγχρονες εκδηλώσεις μαγείας.

Μολύβδινα πλακίδια με κατάδεσμους (κατάρες), φυλαχτά, αγγεία με παραστάσεις μαγικών δράσεων, αναθήματα, κ.ά. αποδεικνύει ότι η δεισιδαιμονία, η μαγεία και οι μάγισσες κάνουν την εμφάνισή τους ήδη από τη Νεολιθική εποχή και ίσως και ακόμη παλαιότερα. Όποιος ήθελε να καταραστεί κάποιον έγραφε ένα ανάλογο κείμενο επάνω σε μια μολύβδινη πλάκα ή και καταπασσαλεύοντας τον ατυχή, φτιάχνοντας δηλαδή ένα ομοίωμά του, μια κούκλα, που κάρφωναν με καρφιά ή έδεναν τα χέρια πισθάγκωνα ή ακρωτηρίαζαν μέλη, και το οποίο τοποθετούσαν σε μικρά κουτιά-φέρετρα. Είτε επρόκειτο μόνο για ελάσματα είτε και για κούκλες, τοποθετούνταν σε τάφους ἀώρων καὶ βιαιοθανάτων, όσων δηλαδή είχαν πεθάνει πρόωρα είτε με βίαιο τρόπο είτε νεαρά. Και τούτο, γιατί πιστευόταν ότι το πνεύμα ενός τέτοιου νεκρού έμενε κοντά στη γη και στους ανθρώπους μέχρι να ολοκληρωθεί ο κύκλος της ζωής του· μόνο ένας τέτοιος νεκρός μπορούσε να πραγματοποιεί την εκάστοτε αρά επιφέροντας συμφορά (θάνατο, αρρώστια, απώλεια μνήμης, τύφλωση, ήττα στη μάχη). «Πιθανότατα το φάντασμα εκαλείτο να διοχετεύσει στον αναθεματιζόμενο τη δική του οργή για τον άδικο, πρόωρο θάνατό του, πραγματοποιώντας τις κατάρες που διάβαζε πάνω στις πινακίδες».^[8] Γι' αυτό και στις δαιμονικές επιγραφές σπάνια είχαν θέση οι ολύμπιοι θεοί, ενώ συχνή ήταν η αναφορά στους θεούς του Κάτω Κόσμου, κυρίως της Περσεφόνης, του Πλούτωνα και του Ερμή.

Οι σφάκελοι, επίσης, δηλαδή το άνοιγμα των πέντε δακτύλων της παλάμης, τα φάσκελα, ήταν μια μορφή κατάρας,^[9] η οποία εξασθενημένη έφθασε ως τη σύγχρονη εποχή. Φυσικά δεν έλειπαν και τα διάφορα δηλητήρια και φίλτρα, την κατασκευή των οποίων αναλάμβαναν οι μάγισσες φαρμακίδες, που είχαν, λέει, τη δύναμη να κατεβάζουν τη Σελήνη από τον ουρανό και να τη φυλακίζουν!

Αντίθετα, για την προστασία απέναντι σε εχθρικές επιβουλές ο άνθρωπος έπρεπε να καταφύγει σε φυλαχτά που θα απέτρεπαν το κακό. Πρακτική ευρέως διαδεδομένη, αφού ακόμη και ο Περικλής όταν αρρώστησε δέχθηκε να του βάλουν φυλαχτό. Συχνά, επίσης, ήταν τα αναθήματα ικεσίας προς τους θεούς για την ανάρρωση. Προσφέρονταν οφθαλμοί, αφτιά, ένας μαστός, ένα πόδι με διογκωμένη φλέβα, γεννητικά όργανα, ανάλογα με την πάσχουσα περιοχή.

Οι λόγοι προσφυγής στη μαγεία ήταν πολλοί, με τους ερωτικούς να προηγούνται και να ακολουθούν οι δικαστικοί, αλλά και οι αθλητικοί! Πολύ συνηθισμένοι μάλιστα ήταν οι κατάδεσμοι κατά ηνιόχων και των αλόγων τους στον ιππόδρομο: «Όπως αυτός ο πετεινός καταδένεται στα πόδια, στα χέρια και στο κεφάλι, έτσι να καταδέσουν οι δαίμονες τα σκέλη, τα χέρια και το κεφάλι και την καρδιά των ηνιόχων».^[10]

Τις μοναδικές ίσως μαρτυρίες για την ύπαρξη τέτοιων επιγραφών βρίσκουμε στην Πολιτεία του Πλάτωνα, όπου γίνεται λόγος για σπεσιαλίστες ιερείς, οι οποίοι, έναντι αμοιβής, αναλάμβαναν να καταγράψουν τις αρές και να φροντίσουν για την αποτελεσματικότητά τους. «Τέτοιου είδους παραγγελίες έδιναν κυρίως όσοι ανήκαν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και είχαν μεγάλη επιρροή. Δέκτες της αράς ήταν τις περισσότερες φορές αντίπαλοι της ίδιας κοινωνικής τάξης με αυτούς που την εξεστόμιζαν.»^[11]