Υποκείμενο και κατηγόρημα

Αυτό το οποίο ονομάζεται είναι το όνομα ή υποκείμενο της πρότασης (υποκείμενο σημαίνει «θέμα», αυτό για το οποίο γίνεται λόγος), και αυτό το οποίο λέγεται γι' αυτό που ονομάζεται (το όνομα, το υποκείμενο) είναι το κατηγόρημα. Η λέξη κατηγόρημα προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα κατηγορώ, που σημαίνει 'λέω κάτι για κάποιον ή για κάτι'. Τη λέξη τη χρησιμοποιούμε και σήμερα, κατηγορία (π.χ. στη γλώσσα των δικαστηρίων), και σημαίνει 'κάτι που λέω εναντίον κάποιου'.

Αυτό λοιπόν που κάνει την πρόταση να είναι η βασική δομή της αρχιτεκτονικής της γλώσσας, της κάθε γλώσσας, είναι ότι εκφράζει μια ολοκληρωμένη σκέψη, καθώς δεν ονομάζει απλά κάτι αλλά λέει κάτι γι' αυτό και έτσι το προσδιορίζει. Ας δούμε πάλι ένα συγκεκριμένο παράδειγμα:

Το παιδί έφυγε.

Στην πρόταση αυτή το όνομα ή υποκείμενο είναι η φράση το παιδί, που αποτελείται από το άρθρο το και το ουσιαστικό παιδί. Το κατηγόρημα (αυτό που λέει κάτι για το όνομα ή υποκείμενο) είναι το ρήμα έφυγε (ο αόριστος του ρήματος φεύγω). Το όνομα ή υποκείμενο ονομάζει κάτι το ειδικό (ένα συγκεκριμένο παιδί)· το κατηγόρημα λέει κάτι για το υποκείμενο, και αυτό το κάτι δεν είναι ειδικό (δεν αφορά το συγκεκριμένο παιδί μόνο) αλλά έχει γενικότερο χαρακτήρα. Η φυγή (το να φεύγει κανείς) είναι μια διαδικασία που δεν αφορά το συγκεκριμένο παιδί μόνο αλλά έχει γενικότερη εφαρμογή. Το κατηγόρημα λοιπόν (στο παράδειγμα που συζητάμε το ρήμα έφυγε) αποδίδει στο όνομα ή υποκείμενο (που δηλώνει έναν ειδικό όρο, κάτι το ειδικό) έναν γενικό όρο· και με αυτό τον τρόπο προσδιορίζεται το όνομα/υποκείμενο και έτσι προκύπτει αυτό που λέγαμε νωρίτερα: μια ολοκληρωμένη σκέψη.