Η γλώσσα: ένα καινούργιο εργαλείο φτιαγμένο από παλιά ανταλλακτικά

Λέγαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο ότι οι λέξεις της γλώσσας είναι φτιαγμένες από ήχο. Όπως από ήχο είναι φτιαγμένες οι κραυγές, τα βογκητά, το γάβγισμα και οι άλλοι ήχοι των ζώων. Το υλικό λοιπόν από το οποίο είναι φτιαγμένη η λέξη είναι το ίδιο με το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένοι οι ήχοι που δεν είναι λέξεις, δεν είναι γλώσσα.

Αλλά τί είναι ήχος; Είναι μια διατάραξη του αέρα, μια μικρή αλλά γρήγορη αλλαγή στη ατμοσφαιρική πίεση που «ταξιδεύει» στον αέρα - ένα ηχητικό κύμα  . Στην περίπτωση της γλώσσας, όταν ο ήχος φτάνει στο αφτί του ακροατή, δημιουργεί μικρές κινήσεις στο τύμπανο του αφτιού του. Οι κινήσεις αυτές προσλαμβάνονται   από τον εγκέφαλο του, ο οποίος τις αναγνωρίζει ως συγκεκριμένους γλωσσικούς ήχους.

Το μεγάλο μυστικό της γλώσσας είναι, όπως είδαμε, ότι ενώ οι μη γλωσσικοί ήχοι (οι κραυγές, το γάβγισμα κλπ.) δεν μπορούν να χωριστούν σε μικρότερα κομμάτια, ο ήχος από τον οποίο είναι φτιαγμένη η λέξη χωρίζεται σε μικρότερα κομμάτια (σε φθόγγους), τα οποία μπορούν να συνδυαστούν σε διαφορετικούς συνδυασμούς για να σχηματιστούν διαφορετικές λέξεις. Οι ήχοι της γλώσσας, λοιπόν, δεν διαφέρουν ως προς τη φύση τους από τους μη γλωσσικούς ήχους αλλά διαφέρουν ως προς τη λειτουργία τους.

Μπορούμε να πούμε ότι η γλώσσα είναι ένα καινούργιο εργαλείο φτιαγμένο από παλιά υλικά - από παλιά ανταλλακτικά. Και αυτό το καταλαβαίνουμε αν σκεφτούμε τα όργανα που συμμετέχουν στην παραγωγή του γλωσσικού ήχου  . Τα όργανα αυτά είναι οι πνεύμονες, η στοματική κοιλότητα (χείλη, δόντια, ουρανίσκος), η ρινική κοιλότητα, δηλαδή η κοιλότητα της μύτης (βλ. εικ. 1, 2). Δεν χρειάζεται πολλή σκέψη για να καταλάβει κανείς ότι κανένα από αυτά τα όργανα δεν είναι φτιαγμένο ειδικά για τη γλώσσα. Οι πνεύμονες και η ρινική κοιλότητα εξυπηρετούν την αναπνοή, τα δόντια και τα χείλη το φαΐ και τη μάσηση. Παλιά ανταλλακτικά, λοιπόν, που χρησιμοποιούνται για να φτιαχτεί ένα καινούργιο εργαλείο.

Εικ. 1. Τα όργανα της ομιλίας.

Α Ρινική κοιλότητα	Θ Σταφυλή
Β Φατνία	I Φάρυγγας
Γ Ουρανίσκος	Κ Επιγλωσσίδα (καλύπτει την τραχεία κατά την κατάποση)
Δ Υπερώα (μαλακός ουρανίσκος) σε χαμηλωμένη θέση	Λ Οισοφάγος
E Άκρη της γλώσσας	Μ Φωνητικές χορδές (γλωσσίδα)
Ζ Μέσο της γλώσσας	Ν Τραχεία
Η Ράχη της γλώσσας	Ξ Λάρυγγας, με το «μήλο του Αδάμ»

Εικ. 2. Τα αναπνευστικά όργανα.

Απεικόνιση ηχητικού κύματος

 

Πρόσληψη ηχητικού κύματος από το αυτί

Ακοή είναι η επιστημονική ονομασία για την αίσθηση του ήχου. Ο ήχος είναι μορφή ενέργειας που μεταδίδεται μέσω αέριας, υγρής και στερεής ύλης με τη μορφή κυμάτων πίεσης. Παρότι το αφτί είναι το όργανο που αναγνωρίζει τον ήχο, ο νους και το κεντρικό νευρικό σύστημα είναι που «ακούνε». Τα ηχητικά κύματα συλλέγονται από το εξωτερικό αφτί (με καφέ ανοιχτό στην εικόνα) και διοχετεύονται μέσα από το κανάλι του αφτιού. Όταν συναντήσουν το τύμπανο στο μέσο αφτί (με ροζ στην εικόνα) αυτό πάλλεται και έτσι τα κύματα μετατρέπονται σε μηχανικές δονήσεις. Οι δονήσεις αυτές μεταδίδονται στο εσωτερικό αφτί που μοιάζει με κοχλία (με μπλε στην εικόνα) ενεργοποιώντας μικροσκοπικά κύτταρα, που με τη σειρά τους τις μεταφράζουν σε νευρικά σήματα. Τα σήματα αυτά τελικά καταλήγουν μέσω του ακουστικού νεύρου στον εγκέφαλο ο οποίος και τα ερμηνεύει.