Αττικισμός

Φρύνιχος. Οδηγίες για τη «σωστή» χρήση της γλώσσας, με βάση τον αττικιστικό κανόνα· 2ος αι. μ.Χ.

Ὅστις ἀρχαίως καὶ δοκίμως ἐθέλει διαλέγεσθαι τάδ' αὐτῷ φυλακτέα· διωρία ἐσχάτως ἀδόκιμον· ἀντ' αὐτοῦ δὲ προθεσμίαν ἐρεῖς· ἀγαθός μᾶλλον λέγε, μὴ ἀγαθώτερος, καὶ ἀντὶ τοῦ ἀγαθώτατος, ἀγαθὸς μάλιστα· πάντοτε μὴ λέγε, ἀλλ' ἑκάστοτε καὶ διὰ παντός· κατορθώματα· ἁμαρτάνουσι κἀνταῦθα οἱ ῥήτορες, οὐκ εἰδότες ὅτι τὸ ῥῆμα δόκιμον, τὸ κατορθῶσαι, τό δ' ἀπὸ τούτου ὄνομα ἀδόκιμον, τὸ κατόρθωμα· λέγειν οὖν χρή ἀνδραγαθήματα.

Όποιος θέλει να μιλάει όπως οι αρχαίοι και δόκιμα πρέπει να προσέχει τα εξής: το διωρία, που χρησιμοποιείται τελευταία, είναι αδόκιμο· αντί γι' αυτό θα πεις προθεσμία· να λες ἀγαθός μᾶλλον και όχι ἀγαθώτερος, και αντί του ἀγαθώτατος (να λες) ἀγαθὸς μάλιστα· να μη λες πάντοτεαλλά ἑκάστοτε και διὰ παντός· κατορθώματα· και εδώ κάνουν λάθος οι ρήτορες, επειδή δεν ξέρουν ότι ενώ το ρήμα είναι δόκιμο, το κατορθῶσαι, το ουσιαστικό που παράγεται από αυτό, το κατόρθωμα, είναι αδόκιμο· πρέπει λοιπόν να λες ἀνδραγαθήματα.

Η σύγκριση που ακολουθεί ανάμεσα στις οδηγίες του Φρύνιχου και στο κείμενο της Καινής Διαθήκης δείχνει ότι στα Ευαγγέλια χρησιμοποιούνται αυτές ακριβώς οι λέξεις που καταδικάζει ο Φρύνιχος.

Εὐχαριστεῖν οὐδεὶς τῶν δοκίμων εἶπεν, ἀλλὰχάριν εἰδέναι.

Ευχαριστώ δεν είπε κανένας από τους δόκιμους συγγραφείς, αλλά χάριν είδέναι.

Βρέχει ἐπὶ τοῦ ὕει…· παντελῶς ἀποδοκιμαστέον τοὔνομα.

Βρέχει αντί για το ὕει…· οφείλουμε να αποδοκιμάσουμε με κάθε τρόπο αυτή τη λέξη.

Φάγομαι βάρβαρον· λέγε οὖν ἔδομαι καὶ κατέδομαι· τοῦτο γὰρ ἀττικόν.

Το φάγομαι είναι βαρβαρικό· εσύ να λεςἔδομαι και κατέδομαι- γιατί αυτό είναι αττικό.

Ἀπελεύσομαι παντάπασι φυλάττου· οὔτε γὰρ οἱ δόκιμοι ῥήτορες, οὔτε ἡ ἀρχαία κωμῳδία, οὔτε Πλάτων κέχρηται τῇ φωνῇ · ἀντὶ δ' αὐτοῦ τῷ ἄπειμι χρῶ καὶ τοῖς ὁμοειδέσιν ὡσαύτως.

Το ἀπελεύσομαι να το αποφεύγεις σε κάθε περίπτωση· γιατί ούτε οι δόκιμοι ρήτορες χρησιμοποιούν τη λέξη ούτε η αρχαία κωμωδία ούτε ο Πλάτωνας· στη θέση της να χρησιμοποιείς το ἄπειμι ή κάτι παρόμοιο.