Κάποιοι φθόγγοι χάνονται καθώς οι γλώσσες αλλάζουν

Όπως λέγαμε στο Τμήμα 6 του πρώτου κεφαλαίου, οι γλώσσες αλλάζουν μέσα στον χρόνο. Κάποιοι φθόγγοι χάνονται και δημιουργούνται νέοι. Στα αρχαία ελληνικά υπήρχαν, όπως είδαμε λίγο πιο πριν, μακρά φωνήεντα. Αυτά χάθηκαν και έτσι στα νέα ελληνικά δεν έχουμε μακρά φωνήεντα. Στα αρχαία ελληνικά υπήρχε επίσης ένα σύμφωνο που έμοιαζε με το αγγλικό σύμφωνο [h], όπως στις λέξεις have'έχω', house'σπίτι', ή με αυτό που γράφουμε ως χ στο επιφώνημα ούχουου. Το σύμφωνο αυτό χάθηκε από τη γλώσσα αρκετά νωρίς, γύρω στον 2ο αιώνα μ.Χ. Εξακολούθησε όμως να συμβολίζεται στη γραφή με ένα σημάδι που λεγόταν δασεία. Έτσι, η λέξη απλός, που στα αρχαία ελληνικά προφερόταν [haplόs], γραφόταν μέχρι πολύ πρόσφατα, μέχρι την κατάργηση των πνευμάτων  , ως ἁπλός. Το σημάδι ῾ δηλώνει το σύμφωνο [h] με το οποίο άρχιζε κάποτε αυτή η λέξη.

Στα αρχαία ελληνικά υπήρχε ακόμη ένα σύμφωνο που ονομαζόταν δίγαμμα, γιατί το γράμμα   με το οποίο δηλωνόταν είχε τη μορφή Ƒ   (έμοιαζε με διπλό κεφαλαίο γάμα). Με το σύμφωνο αυτό άρχιζε π.χ. η λέξη εργάζομαι: Ƒ εργάζομαι και η προφορά του Ƒ πλησίαζε την προφορά του w της αγγλικής (π.χ. was 'ήταν') ή στην προφορά του όχι σε ορισμένες διαλέκτους της νέας ελληνικής: ουόχι. Και αυτό το σύμφωνο χάθηκε και δεν υπάρχει πια στα ελληνικά που μιλάμε σήμερα. Έτσι, λοιπόν, η σημερινή λέξη εργάζομαι προφερόταν στα πολύ παλιά αρχαία ελληνικά ουεργάζομαι. Διαφορετικά, όμως, από τα νέα ελληνικά προφερόταν, όπως θα δούμε αργότερα, και το γ, το ζ και το αι.

Θραύσμα αγγείου με την επιγραφή Fάναξ

Μπορείτε να εντοπίσετε το δίγαμμα στην επιγραφή της εικόνας; Διαβάζεται τη λέξη στην οποία βρίσκεται;

Τί σημαίνει η λέξη αυτή; Γνωρίζετε παράγωγά της;

Απάντηση:

Το δίγαμμα είναι το δεύτερο γράμμα πάνω δεξιά. Είναι το πρώτο γράμμα της λέξης ϜΑΝΑΚΤΣ(= ἄναξ).

Ἄναξ σημαίνει «βασιλιάς».

Από τη λέξη αυτή παράγονται τα ανάκτορο και ανακτορικός της νέας ελληνικής.