Επαφές της αρχαίας ελληνικής

Θράκες

Επιγραφή σε ασημένιο αγγείο από τη βορειοδυτική Βουλγαρία· τέλη του 5ου ή αρχές του 4ου αι. π.Χ. Τα ανθρωπωνύμια είναι θρακικά, ενώ το αλφάβητο είναι αττικό και η γραμματική αττική, γεγονός ενδεικτικό της αθηναϊκής διείσδυσης και του κύρους της αττικής διαλέκτου. ( = ου)

Κότυος ἐξ Ἀργίσκης.

Κερσεβλέπτ ἐξ Ἐργίσκης.

Του (βασιλιά) Κότυος, από την Αργίσκη.

Του (βασιλιά) Κερσεβλέπτη, από την Εργίσκη.

Φρύγες

Παλαιοφρυγική επιγραφή. Πρώτο μισό του 7ου αι. π.Χ. (;).

ATES ARKIAEFAIS AKENANOΛAFOS ΜΙΔΑΙ ΛAFAGETAEI FANAKTEI EΔAES

= Ἄττης Ἀρκιάδης ἀφιερωτὴς Μίδᾳ λαϝαγέτῃ ἄνακτι ἐποίησεν

Ο Άττης ο Αρκιάδης, ο αφιερωτής, το έκανε για τον Μίδα, τον ηγέτη του λαού, τον βασιλιά.

Ηρόδοτος. Ο αρχαιότερος λαός του κόσμου

Ψαμμήτιχος δέ, ὡς οὐκ ἐδύνατο πυνθανόμενος πόρον οὐδένα τούτου ἀνευρεῖν οἳ γενοίατο πρῶτοι ἀνθρώπων, ἐπιτεχνᾶται τοιόνδε· παιδία δύο νεογνὰ ἀνθρώπων τῶν ἐπιτυχόντων διδοῖ ποιμένι τρέφειν ἐς τὰ ποίμνια τροφήν τινα τοιήνδε, ἐντειλάμενος μηδένα ἀντίον αὐτῶν μηδεμίαν φωνὴν ἱέναι, ἐν στέγῃ δὲ ἑρήμῃ ἐπ' ἑωυτῶν κεῖσθαι αὐτὰ καὶ τὴν ὥρην ἐπαγινέειν σφι αἶγας, πλήσαντα δὲ τοῦ γάλακτος τἆλλα διαπρήσσεσθαι. Ταῦτα δὲ ἐποίεέ τε καὶ ἐνετέλλετο ὁ Ψαμμήτιχος θέλων ἀκοῦσαι τῶν παιδίων, ἀπαλλαχθέντων τῶν ἀσήμων κνυζημάτων, ἥντινα φωνὴν ῥήξουσι πρώτην. Τά περ ὦν καὶ ἐγένετο. Ὡς γὰρ διέτης χρόνος ἐγεγόνεε ταῦτα τῷ ποιμένι πρήσσοντι, ἀνοίγοντι τὴν θύρην καὶ ἐσιόντι τὰ παιδία ἁμφότερα προσπίπτοντα βεκὸς ἐφώνεον ὀρέγοντα τὰς χεῖρας. Ἀκούσας δὲ καὶ αὐτός ὁ Ψαμμήτιχος ἐπυνθάνετο οἵτινες ἀνθρώπων βεκός τι καλέουσι, πυνθανόμενος δέ εὕρισκε Φρύγας καλέοντας τὸν ἄρτον. Οὕτω συνεχώρησαν Αἰγύπτιοι, καὶ τοιούτῳ σταθμησάμενοι πρήγματι τοὺς Φρύγας πρεσβυτέρους εἶναι ἑωυτῶν.

Ο Ψαμμήτιχος λοιπόν καθώς, μ' όλες τις πληροφορίες που συγκέντρωνε, δεν μπορούσε να βρει κανέναν τρόπο για να εξακριβώσει ποιος ήταν ο αρχαιότερος λαός του κόσμου, καταφεύγει στο εξής πείραμα: δυο βρέφη νεογέννητα απ' τα πρώτα αντρόγυνα που βρήκε τυχαία τα έδωσε σ' ένα βοσκό να τ' ανατρέφει στη στάνη του· και νά ποια θα ήταν η ανατροφή τους, κατά τις εντολές του· να μην προφέρει κανένας μπροστά τους καμιά λέξη, αλλά να ζουν απομονωμένα σε καλύβα χωρίς ανθρώπινη ψυχή και την ώρα του θηλασμού τους να φέρνει κοντά τους κατσίκες· κι αφού χορτάσουν γάλα, να βολεύει τις υπόλοιπες ανάγκες τους. Κι αυτά τα έβαλε μπρος ο Ψαμμήτιχος κι έδινε αυτές τις εντολές, επειδή ήθελε ν' ακούσει τα παιδιά, ποια λέξη θα βγάλουν πρώτη απ' το στόμα τους, μόλις θα σταματούσαν τα άναρθρα ψελλίσματά τους. Έτσι κι έγινε. Δηλαδή, είχαν περάσει δυο χρόνια με το βοσκό να κάνει ό,τι του είπαν, όταν, τη στιγμή που άνοιγε την πόρτα κι έμπαινε μέσα, τα παιδάκια και τα δυο μπουσουλώντας στα πόδια του φώναζαν «βεκός» απλώνοντας τα χέρια τους. Κι όταν τ' άκουσε κι ο Ψαμμήτιχος με τ' αφτιά του, ρωτούσε να μάθει σε τίνος λαού τη γλώσσα «βεκός» σημαίνει κάτι· και ρωτώντας βρήκε ότι «βεκός» οι Φρύγες λένε το ψωμί. Έτσι οι Αιγύπτιοι παραδέχτηκαν κι απ' αυτό το περιστατικό έβγαλαν το συμπέρασμα ότι οι Φρύγες είναι λαός αρχαιότερος από τους ίδιους.

Μετάφραση Η. Σπυρόπουλος

Κάρες

Δίγλωσση επιτάφια επιγραφή (ελληνικά και καρικά). Αθήνα· τέλη του 6ου αι. π.Χ. Το όνομα του νεκρού δεν σώζεται ολόκληρο. ( = η και ει·  = ου)

Σμα τόδε Τυρ- Καρὸς τ Σκύλακος. Śίαs sαn Tur-. Ἀριστοκλς ἐποί.

Αυτό είναι το μνήμα του Τυρ-, Κάρα, γιου του Σκύλακα. Αυτό είναι το μνήμα του Τυρ-. Το έφτιαξε ο Αριστοκλής.

Λύκιοι

Δίγλωσση επιγραφή (ελληνικά και λυκικά). Τλως (πόλη στη Λυκία)· 3ος αι. π.Χ.

Ebeis tukedris me tuwetē Xssbezē Krupsseh tideimi se Purihimeteh tuhes Tlãñna atru ehbi se ladu ehbi Tikeukēprē Pilleñni Urtaqijahñ kbatru se Prijenubehñ tuhesñ.

Πόρπαξ Θρύψιος, Πυριβάτους ἀδελφιδοῦς, Τλωεύς, ἑαυτὸν καὶ τὴγ γυναῖκα Τισευσέμβραν ἐκ Πινάρων, Ὀρτακία θυγατέρα, Πριανόβα ἀδελφιδῆν, Ἀπόλλωνι.

Μετάφραση του λυκικού κειμένου: Τα αγάλματα αυτά είναι ο Kssebeze, γιος του Krupssi και ανιψιός του Purihimeti, από την Τλω, που τα έστησε: το δικό του και της γυναίκας του, της Tikeukepre, που γεννήθηκε στα Πίναρα, κόρης του Urtaqiya και ανιψιάς του Priyenuba.

Λυδοί

Δίγλωσση επιγραφή (ελληνικά και λυδικά). Βάθρο αγάλματος στον ναό της Άρτεμης στις Σάρδεις· περ. 350 π.Χ. ( = ου)

Nannaś Bakivalis Artimuλ

Νάννας Διονυσικλές Ἀρτέμιδι

Ο Νάννας του Διονυσικλή στην Άρτεμη

Πέρσες

Αριστοφάνης. Περσικό χρυσάφι. (Ο Πέρσης Ψευδαρτάβας μιλά περσικά και «σπασμένα» ελληνικά.)

Πρεςβυς: Ἄγε δὴ σὺ βασιλεὺς ἅττα σ' ἀπέπεμψεν φράσον

λέξοντ' Ἀθηναίοισιν, ὦ Ψευδαρτάβα.

Ψευδαρταβας: I αρταμανε Ξάρξας απιαονα σατρα.

Πρεςβυς: Ξυνῆκας ὅ λέγει;

Δικαιοπολις: Μὰ τὸν Ἀπόλλω 'γὼ μὲν οὔ.

Πρεςβυς: Πέμψειν βασιλέα φησὶν ὑμῖν χρυσίον.

Λέγε δὴ σὺ μεῖζον καὶ σαφῶς τὸ χρυσίον.

Ψευδαρταβας: Οὐ ληψι χρυσό, χαυνόπρωκτ' Ἰαοναυ.

Δικαιοπολις: Οἴμοι κακοδαίμων ὡς σαφῶς.

Πρεςβυς: Αυτά που ο βασιλιάς σου 'χει αναθέσει

πες τα στους Αθηναίους, ω Ψευτοαρτάβα.

Ψευτοαρταβας: Αρταμαν Ξάρξας απιαονα σατρα.

Πρεςβυς : Νιώθεις τί λέει;

Δικαιοπολις: Αν νιώθω; Τσάτρα πάτρα.

Πρεςβυς : Ο Ξέρξης θα σας στείλει, λέει, χρυσάφι.

Μίλα πιο καθαρά για το χρυσάφι.

Ψευτοαρταβας: Μπρομοατηνάγιο, χρύσαφ όχι μπάρεις.

Δικαιοπολις: Ωχ, ο έρμος! Μα τούτο είν' ολοκάθαρο.

Μετάφραση Θ. Σταύρου (ελαφρά διασκευασμένη)

Ηρόδοτος, Ελληνικά και μηδικά.

Συνέοικεε δὲ ἑωυτοῦ συνδούλῃ, οὔνομα δὲ τῇ γυναικὶ ἦν τῇ συνοίκεε Κυνὼ κατὰ τὴν Ἑλλήνων γλῶσσαν, κατὰ δὲ τὴν Μηδικὴν Σπακώ· τὴν γὰρ κύνα καλέουσι σπάκα Μῆδοι.

Γυναίκα είχε μια σύνδουλή του, και το όνομα της γυναίκας που μαζί της ζούσε λεγόταν Κυνώ στη γλώσσα των Ελλήνων, στα μηδικά Σπακώ· γιατί τη σκύλα οι Μήδοι τη λένε σπάκα.

Ετρούσκοι

Επιγραφή σε αγγείο. Falerii(πόλη της Ιταλίας)· 650-625 π.Χ.

Aska mi eleivana

Ασκός εγώ για λάδι

Η λέξη eleiva (-na) = ἐλαίϝα ή ἔλαιϝον 'λάδι' είναι δάνειο από τα ελληνικά.

Κέλτες

Κελτοελληνική επιγραφή. Νέμαυσος (πόλη της νότιας Γαλλίας)· 3ος αι. π.Χ.

ΚΑΡΤΑΡΟΣ ΙΛΛΑΝΟΥΙΑΚΟΣ ΔΕΔΕ ΜΑΤΡΕΒΟ ΝΑΜΑΥΣΙΚΑΒΟ ΒΡΑΤΟΥΔΕΚΑΝΤΕΜ

Ο Καρταρος του Ιλλανουιου το έδωσε στις Μητέρες που σχετίζονται με το πηγάδι της Νεμαύσου, πραγματοποιώντας ένα τάμα

Άραβες

Ηρόδοτος. Οι θεοί των Αράβων.

Διόνυσον δὲ θεὸν μοῦνον καὶ τὴν Οὐρανίην ἡγεῦνται εἶναι καὶ τῶν τριχῶν τὴν κουρὴν κείρεσθαί φασι κατά περ αὐτὸν τὸν Διόνυσον κεκάρθαι· κείρονται δὲ περιτρόχαλα, ὑποξυρῶντες τοὺς κροτάφους. Ὀνομάζουσι δὲ τὸν μὲν Διόνυσον Ὀροτάλτ, τὴν δὲ Οὐρανίην Ἀλιλάτ.

Και πιστεύουν ότι μονάχα δυο θεοί υπάρχουν, ο Διόνυσος και η Ουρανία Αφροδίτη· και ισχυρίζονται ότι στο κούρεμα των μαλλιών τους μιμούνται τον τρόπο με τον οποίο είναι κουρεμένος κι ο ίδιος ο Διόνυσος· κουρεύονται έτσι ώστε τα μαλλιά τους να σχηματίζουν κύκλο, ξυρίζοντας μόνο τα μηλίγγια τους. Κι αποκαλούν τον Διόνυσο Οροτάλτ και την Ουρανία Αφροδίτη Αλιλάτ.

Μετάφραση Η. Σπυρόπουλος