Οι διάλεκτοι της νέας ελληνικής

Μιλήσαμε αρκετές φορές στα προηγούμενα κεφάλαια για τις διαλέκτους της νέας ελληνικής. Λέγαμε λοιπόν ότι η δημιουργία της κοινής θα οδηγήσει τις αρχαίες διαλέκτους στην εξαφάνιση. Αλλά και η ίδια η κοινή θα αρχίσει σιγά σιγά να διασπάται σε ξεχωριστές διαλέκτους. Οι διάλεκτοι της νέας ελληνικής γεννήθηκαν λοιπόν από τη διάσπαση της κοινής  . Ένας βασικός διαχωρισμός των νεοελληνικών διαλέκτων   είναι σε βόρειες και νότιες. Στις βόρειες διαλέκτους τα [ί] και τα [u] που δεν τονίζονται, χάνονται:

μύτη μυτ
πουλί πλι

Τα [e] και [ο] που δεν τονίζονται, γίνονται [ί] και [u]:

άνθρωπος άνθρουπους
παιδί πιδί

(ήχος  )

Από τις άλλες διαλέκτους αξίζει να σημειωθούν τα ποντιακά  , που μιλιούνταν στη βορειανατολική Μικρά Ασία μέχρι το 1922 και μιλιούνται ακόμη στην Ελλάδα, τα κυπριακά  , τα κρητικά  . Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η τσακωνική   διάλεκτος, που μιλιέται ακόμη στα ορεινά της ανατολικής ακτής της Πελοποννήσου. Η τσακωνική φαίνεται να συνεχίζει κάποια εκδοχή της αρχαίας δωρικής διαλέκτου της Λακωνίας: ταν αμέρα (με α, όπως στις δωρικές διαλέκτους της αρχαιότητας, αντί για η), α μάτη (= η μήτηρ). Φαίνεται επίσης να διατηρεί το δίγαμμα Ƒ (θυμηθείτε τί λέγαμε γι' αυτό τον φθόγγο) και την αρχαία προφορά [u] του υ: γουναίκα (= γυναίκα), κούνε (= κύων 'σκυλί'). (ήχος  )

Στην Κάτω Ιταλία   μιλιούνταν (και μιλιούνται ακόμη) ελληνικές διάλεκτοι  . Πρόσφατα χάθηκαν και οι τελευταίοι ελληνόφωνοι ομιλητές στην Κορσική. Σε περιοχές της Συρίας μιλιέται η κρητική διάλεκτος από ελληνόφωνους Τούρκους που εγκατέλειψαν την Κρήτη μετά την αυτονόμησή της και την ένωση της με την Ελλάδα.

Οι διάλεκτοι της νέας ελληνικής είναι σε πορεία εξαφάνισης. Πολλές έχουν ήδη χαθεί. Ο λόγος, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, είναι η επιρροή της κοινής νέας ελληνικής. Καθώς είναι η ισχυρή, κοινωνικά, μορφή γλώσσας, οδηγεί (ή, καλύτερα, οδήγησε) τους ομιλητές των διαλέκτων στην εγκατάλειψη των γλωσσικών αυτών μορφών υπέρ της κοινής νέας ελληνικής.

Εικ. 12: Χάρτης νεοελληνικών διαλέκτων (βασισμένος στον Newton 1972)