Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση
Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας
του Α.-Φ. Χριστίδη
Οι φωνητικές χορδές «φτιάχνουν» άηχους και ηχηρούς φθόγγους
Ας δούμε ένα παράδειγμα: Πάρτε τις δύο λέξεις πήρα και μπίρα. Θα συμφωνήσετε ότι, αν εξαιρέσει κανείς τους δύο πρώτους φθόγγους, οι λέξεις αυτές προφέρονται με τον ίδιο τρόπο: [píra]/[bíra]. Οι πρώτοι φθόγγοι αυτών των λέξεων (π [p] και μπ [b]) μοιάζουν στο ότι και οι δύο αρθρώνονται με τη συνάντηση των χειλιών - είναι, όπως λέμε, διχειλικοί. Διαφέρουν όμως στο ότι το μπ της λέξης μπίρα είναι πιο «δυνατό». Τί σημαίνει όμως πιο «δυνατό»; Αυτό μπορείτε να το καταλάβετε αν κάνετε ένα μικρό πείραμα. Βάλτε τα χέρια σας στον λαιμό σας, αριστερά και δεξιά από το «μήλο του Αδάμ», και προφέρετε τον φθόγγο μπ, επαναλαμβάνοντάς τον. Θα αισθανθείτε μέσα στον λαιμό σας έναν κραδασμό. Είναι οι φωνητικές σας χορδές που πάλλονται. Δοκιμάστε το ίδιο με τον φθόγγο ζ. Θα αισθανθείτε το ίδιο. Η παλμική κίνηση των φωνητικών χορδών γεννιέται από το πλησίασμά τους και την επίδραση που ασκεί πάνω τους το ρεύμα του αέρα που βγαίνει από τα πνευμόνια και κινείται προς την έξοδο. Τη διαφορά ανάμεσα στους φθόγγους π [p] και μπ [b] την περιγράφουμε λέγοντας ότι και οι δύο είναι διχειλικοί, αλλά ο πρώτος είναι άηχος (οι φωνητικές χορδές παραμένουν ανοιχτές και δεν πάλλονται κατά την παραγωγή του) και ο δεύτερος ηχηρός.
Αυτό που έχει σημασία να καταλάβουμε είναι ότι αυτή η διαδικασία (που υπάρχει και στα ζώα), δηλαδή η παλμική κίνηση των φωνητικών χορδών, στην ανθρώπινη γλώσσα μπαίνει σε μια νέα λειτουργία: διαχωρίζει φθόγγους, οι οποίοι συνδυαζόμενοι δημιουργούν διαφορετικές λέξεις: πήρα/μπίρα, προς/μπρος. Άλλοι ηχηροί φθόγγοι στα νέα ελληνικά είναι το ζ [z] (ζηλεύω) σε αντίθεση με το σ [s] (σέρνω) αλλά και τα φωνήεντα. Και αυτά παράγονται με παλμική κίνηση των φωνητικών χορδών.
Ερώτηση
Μπορείτε να σκεφτείτε άλλους ηχηρούς φθόγγους; Δοκιμάστε να τους προφέρετε σε σχέση με τους αντίστοιχους άηχους!
Απάντηση
το [d] σε αντίθεση με το [t], όπως στη λέξη ντουλάπα και τουλούμπα.
το [g] σε αντίθεση με το [k], όπως στη λέξη γκόλ και κόλα.
το [δ] σε αντίθεση με το [θ], όπως στη λέξη δίνη και θίνα.
το [v] σε αντίθεση με το [f], όπως στη λέξη βάζο και φάβα.